O CRKVI PRAVOSLAVNIH CRNOGORACA – neki primjeri iz starijih enciklopedija (8)

Piše: Vladimir Jovanović Svoju prvu enciklopediju Srbi su objavili u četiri toma, od 1925. do 1929. god, sa egidom da je ona „srpsko-hrvatsko-slovenačka”.

U skladu sa tadašnjom represivnom ideologijom Kraljevine SHS, o „jednoplemenome troimenome narodu”, a to su, tvrdilo se, Srbi, Hrvati i Slovenci – Crnogorce su, hvala lijepo, „izbrisali”, nazvana je: „Народна енциклопедија српско-хрватско-словеначка”.

Njen glavni redaktor je istoričar Stanoje Stanojević (1874–1937), srpski akademik i profesor Beogradskoga univerziteta.

U periodu kada je ova enciklopedija publikovana, to da je kanonska Crnogorska mitropolija - Crnogorska pravoslavna crkva – autokefalna – opše je mjesto, ne samo za ondašnje generacije u Crnoj Gori.

Ma čije negiranje ili relativizovanje te činjenice, bez obzira na ideološka stanovišta i interpretacije, 1920-ih bilo bi ne samo nevjerodostojno, već i za najširu publiku sramotno.

To će postati moguće tek nakon decenija i decenija zavjere ćutanja: kada novije generacije crnogorske, mahom ateizirane i po pitanju Crkve ignorantske, o svemu tome, bilo kroz škole, bilo putem medija, ništa nijesu mogle saznati – a onda će, početkom 1990-ih, uslijediti bezočna konfabuliranja i krivotvorenja od strane političkih i srpskih crkvenih faktora...

No, to je druga tema.  Pogledajmo, dakle, što o autokefalnoj Crkvi Crne Gore piše „Narodna enciklopedija”?

U novije vrijeme, 1980-ih, javno je o tome podatke saopštio dr Danilo Radojević.

Autor oba članka koja ćemo razmotriti je dr Radoslav Grujić (1878–1955), teolog, profesor Bogoslovskoga fakulteta u Beogradu, najveći srpski autoritet za istoriju Crkve.

U tomu prvome „Narodne enciklopedije”, objavljenome 1925. god, za Mitrofana Bana, između ostaloga, piše da je „poslednji autokefalni arhiepiskop cetinjski i mitropolit Crne Gore, Brda i Primorja” (str. 113).

U članku „Narodne enciklopedije”, tomu četvrtome iz 1929. god, naslovljenome „Crnogorska mitropolija” – nota bene, kada je ovaj članak publikovan, a ni prije toga, nikada, nije postojala izvjesna „mitropolija crnogorsko-primorska” – saopštava se:

„Kada je 1766. Pećska patrijaršija ponovo ukinuta, C[rnogorska] m[itropolija] nije podvlašćena Carigradskoj patrijaršiji, kao ostali delovi Srpske crkve pod turskom vlašću, već se oslonila na Rusku crkvu, koja joj je priznala autokefalnost“ (str. 923).

Konačno, za kraj ovoga serijala, ostavili smo globalno najreferentniju enciklopediju – „Britaniku“ („Encyclopaedia Britannica“).

Ona je najstarija anglo-američka enciklopedija. Prvo njeno izdanje je odštampano 1768-1771. god. u Edinburgu. Od 1870. god. se objavljuje u Londonu, a od 1901. god. je preseljena u SAD, sa śedištem u Čikagu.

Posljednjih decenija se publikuje i u multimedijalnim, elektronskim formatima (CD-ROM, DVD-ROM, on-line). U izradi članaka su uključeni najveći američki i britanski univerziteti. Desetine autora „Britanike“ su laureati Nobelove nagrade; etc.

Koliko mi je poznato, o tome kako se u „Britanici“ tretira autokefalna Crkva Crne Gore, sredinom 1980-ih javno je prvi podatke saopštio dr Dušan Gvozdenović (1917–1993).

On je citirao navode iz članka „Montenegro“, izdanja jedanaestoga „Britanike“, tom XVIII, str. 771:

„Crnogorska crkva je autokefalni ogranak istočno-pravoslavne zajednice“.

Citat iz ovoga izdanje enciklopedije – a to izdanje je uglavnome napisano i redigovano na Kembridžu, uz asistenciju oko 1.500 saradnika – najčešće se i jedino navodi u crnogorskoj istoriografiji i publicistici.

Međutim, skrećem pažnju na neke druge, prethodne, te najmanje jednu naknadnu napomenu „Britanike“ o ovoj temi.

Najprije, da je gotovo identičan navod o Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi objavljen u izdanju „Britanike“ („The New Volumes of the Encyclopaedia Britannica“, tom XXX, str. 822), još 1902. god, u članku „Montenegro“; đe u prvoj rečenici izvorno piše:  „Montenegrin Church is an autocephalous branch of the Orthodox Greek communion“.

Koliko samo uspio da istražim, najkasnije u osmome izdanju, iz 1858. god, tom XV, str.511, ako ne i prije toga, „Britanika“ identifikuje da, vladike crnogorske, pośeduju i „supreme ecclesiastical authority“ – „vrhovnu crkvenu vlast“.

Tu se, između ostaloga, za Crnogorce („Montenegrins“; „Britanika“ nas transkirbuje i kao „Zernogorci“), veli:

„Religija ovih ljudi [Crnogoraca] je od Grčke crkve; njoj pripada vladika, koji je kao episkop ujedinjavao ranije [do 1851. god] vrhovnu civilnu i crkvenu vlast u jednoj ličnosti“.

Potom, tu je i „Britanika“ iz 1890.god, njeno izdanje deveto, tom XI, sa člankom „Greek Churh“ („Grčka crkva“, na Zapadu to je uopšteni sinonim za vascijelu Istočno-pravoslavnu Crkvu), đe se tretira Crkva Crne Gore (Church of Montenegro) kao njen zaseban dio:

„[CRKVA] CRNOGORSKA: Ogorčeno neprijateljstvo koje opstojava između ljudi Crnih Brda [’Black Mountain’, tako stoji u originalu – prim.a] i Turaka je rezultiralo da oni od početka odbačuju vlast Patrijarha iz Carigrada i ova je Crkva službeno nezavisna. Ona je, međutim, vrlo tijesno povezana sa Ruskom crkvom“ (str. 158).

U izdanju „Britanike“ iz 1902. god. („The New Volumes of the Encyclopaedia“, tom XXXI), u članku „Orthodox Church Eastern“ („Istočna Pravoslavna Crkva“), navodi se, opet, da je „Crkva Crne Gore od davnina nezavisna“ i rangiraju je kao 10. autokefalnu Crkvu Vaseljene (str. 383).

Identično piše, takođe pomenuto, izdanje jedanaesto „Britanike“ iz 1911. god, ali u tomu XX.

U članku „Orthodox Eastern Church“ formulišu da su „ljubomorni sukobi heterogenih nacija i rasa proizvodili različite nacionalne crkve, koje su nezavisne ili autokefalne, a ipak imaju jednu doktrinu“ (str. 337).

I tu je, kao autokefalna, uz ostale crkve, navedena i Crnogorska:
„CRKVA CRNE GORE je još od starih vremena bila nezavisna pod svojim arhijerejima, koji su od 1516. do 1851. god. i zemaljski vladari, sa naslovom VLADIKÂ ili knjaževa-arhijereja“ (str. 338).

Kraj

Prethodne djelove pročitajte ovdje:

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7