AMFILOHIJEVA ISTORIJA BEŠČAŠĆA

Za Antenu M, piše Milivoj Bešlin

Odgovor Amfilohija Radovića i njegove crkvene organizacije u Crnoj Gori, upućen ministru kulture, iznenađuje više slabom pismenošću, nego nepoznavanjem i ignorisanjem istorijskih činjenica. Pravo je svake crkve da svoje dogme zasniva na nerazumnim, neistinitim i nedokazivim tvrdnjama. Na tome se zasniva svekolika istorija religije. I baš zbog toga, nauka je konstituisana u procesu emancipacije od religije i u sukobu sa religijskim dogmama – kao njihov opozit. Pretenzija bilo koje religije da ospori nauku nesreća je društva u kojem je takav aistorijski proces moguć.

Istorija je nauka. Ona ima svoj metod, usavršavan od 19. veka, kada se kreiraju obrisi moderne istorijske nauke. Kritička istoriografija ne dopušta relativizacije i smišljene konfuzije kakvih je prepuno neuko saopštenje Amfilohijeve crkvene organizacije u Crnoj Gori. Tvrdnja da ličnost Draže Mihailovića nije dovoljno rasvetljena je apsolutna neistina. Dvadeseti vek obiluje istorijskim izvorima na osnovu kojih je moguće utvrditi vrlo preciznu i naučno zasnovanu interpretaciju. Svi relevantni fakti i detalji iz života i rada D. Mihailovića su naučnoj istoriografiji vrlo dobro poznati. Za one pismene i za one koji žele da čitaju. Samo krajnje neuk ili beskrajno neobavešten čovek bi mogao od lika i dela četničkog vođe da pravi “homersko pitanje”.

Oko Mihailovića ne postoje “jednoznačna i jednodušna mišljenja”, kaže dalje Amfilohije Radović. Ovom tvrdnjom se ne dokazuje ništa. O Hitleru ne postoje jednodušna mišljenja. Pitajte vođstvo AfD-a. Pitanje je relevantnosti i utemeljenosti tvrdnji. Naučna istoriografija o D. Mihailoviću ovde i u svetu ima preciznu i naučno fundiranu interpretaciju koja je na tragu reakcija crnogorske države na najavu verske komemoracije u Herceg Novom.

Besmislica o “komunističkom” sudskom procesu govori da je Amfilohijeva crkvena organizacija u Crnoj Gori u deficitu ne samo sa poznavaocima pravopisa, istorije, već i prava. Sudski proces Mihailoviću bio je vođen prema tada važećim zakonima, otvoren, javan, direktno prenošen na radiju, sa stranim posmatračima iz zemalja pobedničke, antifašističke koalicije – i istočnih i zapadnih. Mihailović je imao najbolje beogradske advokate toga vremena (Joksimovića i Đonovića), pravo na odbranu i po ocenama pravnih stručnjaka, njegovo suđenje je bilo znatno iznad pravnih standarda Nirnberškog procesa. Tumačiti pravne norme iz 1946. godine, današnjim merilima je najblaže rečeno nonsens i ne zaslužuje, zbog kardinalne neukosti, nikakav komentar.

U saopštenju krcatom neistinama, propagandom i manipulacijama stoji i da je D. Mihailović bio ministar odbrane i komandant Jugoslovenske vojske u otadžbini. Poluistina. Sa oba mesta je bio smenjen pre kraja rata i to sa vrlo dobrim razlozima. Najpre sa ministarskog mesta, dok mu je komandu nad JVuO, aktom od 29. avgusta 1944. oduzeo kralj Petar II Karađorđević zbog izdaje zemlje i kolaboracije sa fašističkim okupatorom. Ubrzo, u proklamaciji od 12. septembra 1944. glava dinastije Karađorđević je D. Mihailovića svrstala među one “koji se oslanjaju na neprijatelja protiv interesa svog vlastitog naroda i njegove budućnosti”. Pozivom svim Mihailovićevim vojnicima da se priključe Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije, kralj Petar II je zauvek zatvorio priču o tzv. nacionalnom pomirenju.

Ono je izvršeno pod kapom partizanskog antifašizma.
U saopštenju Amfilohijeve crkvene organizacije se pominje “poverenik u Zagrebu” – jasno se cilja se na kvislinga Sekulu Drljevića. Ali i D. Mihailović ima svog poverenika u Zagreb, Ranka Brašića, zbog pregovora sa nadbiskupom Stepincem i Pavelićem. Pred kraj rata Mihailović šalje izaslanstvo višeg ranga, generala Svetomira Đukića i Vladimira Predavca na pregovore sa Pavelićem. Neka se crkvena gospoda obaveste u knjigama o toku tih pregovora.

Narativ o Mihailoviću kao pokretaču otpora protiv fašizma u Evropi je komičan i dostojan drumske mehane. Provincijalno je i pomisliti, a sramotno tvrditi da u Evropi, koja godinu dana i sedam meseci (do početka rata u Jugoslaviji) ratuje protiv Hitlera, svi čekaju na balkanskog pukovnika da podigne steg otpora fašizmu. Za prva saznanja o tome, preporučujem enciklopedije dostupne u osnovnim školama. Ratnu i postratnu propagandu zaobiđite ovog puta.

Lažni argumenti i pozivanje na Trumana i De Gola spadaju, takođe, u nenaučno i vankontekstualno krivotvorenje istorije. Predsednik Ruzvelt je ratni komandant SAD, on ima svoje misije u Jugoslaviji i pregled zbivanja na balkanskom ratištu. On je jedan od kreatora politike Antihitlerovske koalicije koja 1943. okreće leđa D. Mihailoviću i pruža punu moralnu i materijalnu podršku Titu i partizanima kao “jedinim borcima protiv fašizma”. U političkom smislu, Hari Truman je prvi posleratni, odnosno hladnoratovski američki predsednik, naučite nešto, gospodo crkvena! Hari Truman nastupa sa pozicija lidera u jednom novom ratu – protiv sovjetskog istoka. U to vreme, 1946. Tito je, posle Staljina, istočni lider sa najviše samopouzdanja, zbog čega i ruši dva američka aviona. Politički odgovor američkog predsednika je bilo odlikovanje D. Mihailoviću.

Naposletku, obrazloženje za odlikovanje ni tada, tokom najvećeg jugoslovensko-američkog neprijateljstva, nije negiralo četničke zločine i kolaboraciju, već se fokusiralo na spasavanje američkih pilota. O De Golu je neozbiljno govoriti. On nije deo velike trojice lidera Antifašističke koalicije, on nema svoje vojne misije u Jugoslaviji i tokom rata ne zna stanje na terenu u vlastitoj zemlji, a kamoli na Balkanu. Najzad, gospodo crkvena, samo jedan čovek ima svoje vojne misije sve vreme rata u Jugoslaviji, na različitim stranama i njegov sud je istorijski nepobitan. Reč je o Vinstonu Čerčilu. On o odlikovanju Mihailoviću nije ni pomislio. Naprotiv, on je ključni protagonista podrške Titovim partizanima, jer odlično zna ko se u Jugoslaviji jedini bori protiv fašizma, a ko kolaborira. Sve ostalo su nedostojne teorije zavere i laži nacionalističke ideologije.

I sasvim kratko, ali lako proverljivo... Draža Mihailović nije otišao u šumu da bi kolaborirao. Prvih meseci se bori protiv okupatora. Mađutim, već 16. oktobra 1941. šalje prvog emisara u okupirani Beograd da uspostavi vezu sa nemačkom komandom. Kapetan Matl 30. oktobra 1941. prenosi fašističkoj komandi ponudu D. Mihailovića da se stavlja “na raspolaganje za borbu protiv komunista u saradnji sa nemačkim Vermahtom”. Sutradan, Draža Mihailović izdaje naređenje za napad na partizanske (do tada savezničke) položaje na oslobođenoj teritoriji zapadne Srbije.

Kasnije je to potvrdio u više razgovora. U selu Divci kod Valjeva 11. novembra 1941. direktno i lično se nudi Nemcima kao saveznik u borbi protiv partizanskog antifašističkog pokreta, tražeći oružje od okupatora. Precizan zapisnik sa tog razgovora je sačuvan. Početkom 1942. “legalizuje” prve četničke odrede. Platu dobijaju od kvislinga Nedića. Sa Nedićem i Ljotićem, a pod nemačkom komandom, kao deo Srpskog udarnog korpusa (SUK), Mihailović zavrašava rat na strani okupatora kao nepobitni kolaboracionista.

U međuvremenu, stigao je da napiše Instrukciju (20. decembar 1941) komandantima na terenu u kojoj stoji uz glavni cilj četničkog pokreta – stvaranje velike Srbije, kao drugi primarni cilj – etničko čišćenje hrvatskog i uništenje muslimanskog stanovništva. Još pre toga u septembru 1941. poslao je program izbegličkoj jugoslovenskoj vladi u kome stoji i “...omeđiti srpske zemlje i učiniti da u njima ostane samo srpski živalj... pitanje muslimana rešiti u ovoj fazi”. Tamo gde su imali prilike četnici su navedeni cilj sprovodili u praksi. Mnoštvo izveštaja sa terena je nepobitno svedočanstvo spovođenja u praksi politike genocida. Stigao je tokom rata Mihailović i da oštro kritikuje svoj Avalski korpus zbog neaktivnosti.

Nakon toga usledio je pokolj u Vraniću kod Beograda (decembar 1943). Među 67-oro ubijenih srpskih civila, najmlađa žrtva je imala svega pet meseci. Nikoga Mihailović nije kaznio zbog zločina ili kolaboracije, ali je mnogima pretio zbog “neaktivnosti” prema civilima koji su sumnjičeni za pomoć partizanskom pokretu. Za vreme rata Mihailovićevi četnici zarobili su i ubili Ljuba Čupića u Crnoj Gori i dr Mladena Stojanovića u Bosanskoj krajini. Zaklali Ivana Gorana Kovačića. Niko tako potresno i uverljivo kao Ivan Goran Kovačić nije opisao ustaške zločine nad Srbima u NDH. Treba li dalje? Dokle? Huljama je teško dokazati, časnima je i ovo suvišno.

Ipak, u jednom segmentu Amfilohijevo sapštenje pogađa cilj. Slavljenje Krsta Popovića “podiže” spomenik Pavlu Đurišiću u Crnoj Gori. Crnogorski nacionalisti nikako da shvate tu istorijsku zakonomernost. Trinaestojulska i antifašistička Crna Gora, jedini svetli primer na potjugoslovenskom prostoru na kome se ne vijore kvislinške zastave, ne sme da glorifikuje ni jednu kolaboraciju – ni srpsku, ni bošnjačku, ni hrvatsku, ni albansku, ni crnogorsku. Trinaestojulska i antifašistička Crna Gora nije jedan od – već jedina Crna Gora.

Parastos D. Mihailoviću je slavljenje: izdaje zemlje, kolaboracije, ideje velike Srbije, istrebljenja muslimanskog naroda, nestanka Crne Gore i nepostojanja Crnogoraca. Država i vlada koje to dopuste, dovode u pitanje razloge vlastitog postojanja. Pravo na religijska uverenja i princip verske tolerancije prestaju onoga trenutka kada jedna crkvena organizacija tako duboko zagazi u političko polje i postane “kišobran” za neofašizam, diskriminaciju i istorijski revizionizam. Vreme idejnih rasprava u Crnoj Gori je prošlo. Politički i ideološki inspiratori izdaje od 16. oktobra 2016. moraju podneti pravne i druge konsekvence za svoja nedela. Bez rešenja otvorenog crkvenog pitanja Crna Gora nije dugoročno održiva, jer generator nasilne političke kulture ostaje kao trajni faktor destabilizacije države i negiranja identiteta. A za istoriju ne birinite, Amfilohije neće napisati novu istoriju Drugog svetskog rata u Jugoslaviji. On piše samo istoriju svoga vremena i vlastitog beščašća.