Agatangel: Srpska crkva podmeće laži, neslogu i raskol

Piše: Vladimir Jovanović

Agatangel Stankovski (65), mitropolit povardarski Makedonske pravoslavne crkve – Ohridske arhiepiskopije (MPC-OA) u tekstu na stranicama „Nove Makedonije“ tvrdi da su potpuno lišeni iluzuje kako se rješenje njihovih problema može pronaći uz dobronamjernu koordinaciju Srpske pravoslavne crkve.

No, istovremeno, čini se, ne pokazuje samo izvjesnu rezervisanost u pogledu inicijative koju je kod Carigrada nedavno preduzeo makedonski državni vrh, nego i u odnosu na „zeleni signal” od Vaseljenske patrijaršije da ona ozbiljno razmatra stupanje u kanonsko jedinstvo sa MPC-OA, a potom, posljedično, davanje tomosa o autokefaliji.

Između ostaloga, makedonska javnost polemiše da li će dobijanje tomosa od Vaseljenske patrijaršije značiti i obaveze ustupanjâ jurisdikcije Carigradu nad makedonskim eparhijama u dijaspori, te Vaseljenskome Patrijarhu darivanje stavropigije – jedne ili više drevnih crkava i-ili manastira u Śevernoj Makedoniji?

Od svojih ukupno 12 eparhija, MPC-OA ima 4 u inostranstvu: po jednu u Americi i Evropi i dvije u Australiji. Shodno 28. kanonu IV Vaseljenskoga sabora, ono što se u savremenome svijetu smatra dijasporom, potpada pod jurisdikciju Vaseljenske patrijaršije. Ali, taj kanonski imperativ nikad nije realizovan. Neke od crkava, poput Ruske ili Srpske, nemaju namjeru da se odreknu svojih jerarhija u inostranstvu i pretpotčine ih Carigradu.

Niti jedan od tomosa, koje je Vaseljenska patrijaršija tokom istorije odobrila, ne sadrži odredbe da se jurisdikcije odnosnih pomjesnih crkava rasprostiru van granica matičnih država!

Prema kanonima, važi i sljedeći princip teritorijalnosti: u jednome gradu (crkvenoj oblasti) može postojati samo jedan nadležni arhijerej. U dijaspori, međutim, ponekad se na jednoj teritoriji nalaze i više arhijerejskih katedri iz raznih pravoslavnih jurisdikcija.

Makedonci, koji su 1967. jednostrano proglasili autokefaliju otcjepljujući se od SPC, uprkos izolaciji od ostalih pomjesnih crkava su uspjeli da samostalno organizuju i dinamičan crkveni život svojih „pečalbara”u Evropi, Americi i Australiji. Eventualno pretpotčinjavanje tih eparhija Vaseljenskoj patrijaršiji može biti veoma bolno pitanje, ne samo zbog kontroverzne prošlosti grčko-makedonskih odnosa, nego i zbog činjenice da iz tih eparhija MPC-OA dobija znatan dio svojih novčanih prihoda.

Krajem prošloga mjeseca, premijer Zoran Zaev primio je delegaciju Sinoda MPC-OA, predvođenu poglavararom, arhiepiskopom Stefanom Veljanovskim, koja je „izrazila zahvalnost na pismu koje je premijer uputio patrijarhu Vartolomeju i Vaseljenskoj patrijaršiji i pozdravila ovu inicijativu kao važnu podršku Vlade u procesu obezbjeđivanja autokefalnosti MPC-OA”.

MPC-OA se nije opširnije javno oglašavala o najnovijem razvoju prilika.

***
U nastavku, cjelokupan tekst mitropolita Agatangela:

„Voljena moja duhovna đeco, pažljivo pratim situaciju sa našom Svetom Crkvom, sva dešavanja, napise i komentare, pa bih želio da dam svoj pogled na situaciju, koji će, nadam se, mnogima pomoći.

Naime, u proteklim decenijama makedonski narod je sazrio i ośetio potrebu da formira svoju Makedonsku pravoslavnu crkvu, pa je, snažnom voljom i radom sveštenstva i vjernoga naroda, obnovljena drevna i slavna Ohridska arhiepiskopija u licu naše Svete Makedonske pravoslavne crkve.

Da su Makedonci bili nešto drugo, priklonili bi se već postojećoj Srpskoj ili Bugarskoj crkvi, ali to nijesu učinjeli, već su, uz velike napore, uz velike prepreke i iskušenja obnovili Crkvu; i danas, zahvaljujući tome, imamo stabilnu Crkvu.

Ne bješe lak put crkvenoga rasta i formiranja, jer su srpske vladike mislile da su izgubile teritoriju, pa su nas proglasili raskolnicima i čitav svijet nam je okrenuo leđa. Ali zanimljiva činjenica jeste da je u tako lošim uslovima, uz minimalnu pomoć drugih pomjesnih crkava, MPC danas duhovno vaskrsla i sada je zdrava i zrela Crkva, sa svojim obrazovnim institucijama, svojim eparhijama, makedonskim arhijerejima i sveštenstvom, sa bezbroj hramova i manastira, mnoštvom monaških bratstava i sestrinstava, kao i sa mnogo vjernih ljudi, koji vole svoju Crkvu i državu Makedoniju.

Blagodarni smo pomjesnim crkvama koje su nam bile otvorene i koje su primile naše studente, naime: Ruskoj, Rumunskoj, Bugarskoj i od nedavno Grčkoj crkvi.

Dugo godina je vođeno nekoliko pregovora sa Srpskom pravoslavnom crkvom, koji nijesu urodili plodom, jer su neprestano izmišljali nerealne razloge za blokiranje pregovora za naše sasluženje.

I jedino što smo dobili sa srpske strane – to su ‘kukavičja jaja’ koja su se ižljegla u našoj Crkvi i izazivala su i još izazivaju neslogu, lažući ljude koji vjeruju u njih, da je rešenje u SPC.

Neuspješni pregovori proteklih decenija pokazali su nam suprotno. I više ne smijemo da stvaramo iluzije.

Crkveno pitanje je nadišlo okvire Crkve, pa su naši političari počeli da rješavaju crkveni spor, kao da su riješili sve probleme u zemlji, tako da im je samo još ovo pitanje preostalo.

Na njihovu inicijativu poslana su pisma Vaseljenskoj patrijaršiji, sa zahtjevom da Vaseljenski Patrijarh riješi ovaj ‘gordijev čvor’. Iako Sveti arhijerejski sinod nije dobio nikakva pisma, obavještenja ili zahtjeve, neki novinari i mediji usudili su se da napišu razne pretpostavke o mogućim rješenjima, a između ostalog pomenuto je da bi MPC trebalo da se odrekne svojih eparhija u dijaspori i da ih preda pod jurisdikciju Carigrada, kao i da bi nekoliko naših manastira trebalo da postanu stavropigijski manastiri, odnosno da prijeđu pod direktnu upravu Vaseljenskoga Patrijarha.

Ovom prilikom bih želio da naglasim da makedonski narod, ni u dijaspori ni ovđe, neće dozvoliti tuđu jurisdikciju u našim crkvama i manastirima i da, ako je cijena naše autokefalije tako visoka, onda bolje da ostanemo kao i ranije, i bez ičije pomoći. I sa toliko prepreka postigli smo mnogo u duhovnome i materijalnome rastu i napretku naše Svete Makedonske pravoslavne crkve.

Naša Crkva se ne prodaje i nećemo dozvoliti nikome da se igra sa nama, ponižava ili oduzima ono što smo mi i naši prethodnici stvorili znojem i krvlju. Unutrašnje jedinstvo i međusobno povjerenje su dragocjene stvari, pa neka nas niko ne razdvaja. Čuvajmo unutrašnje jedinstvo kao najveće svetinje.

Zahvaljujem svima onima koji su nas tokom ovoga perioda iskreno pomagali i podržavali, zahvaljujem i ‘kukavičjim jajima’, jer su nas naučili da budemo pažljiviji i zreliji, a najviše zahvaljujem našem vjernom makedonskom narodu koji voli svoju Makedonsku pravoslavnu crkvu i pozivam ga da se još više uključi u život Crkve, da voli svoju vjeru i otadžbinu i to prenosi na buduće generacije Makedonaca.

Samo ljudi koji vole Boga i svoju Crkvu mogu da vole i grade našu Makedoniju i blagoslov Božji biće sa njim; a oni čiji su pogledi uprti samo u novac, moć i požudu, od takvih pobjeći je blagoslov Božji. Neka nas Bog zaštiti od takvih vođa! Amin!”

***
Iako se Patrijaršija Srbije (SPC) još nije službena oglašavala povodom najnovijih događaja, njoj bliski Dejan Mačković, srpski vjerski analitičar, tvrdi da im je jasno da je makedonska autokefalija neizbježna, ali da je za nju nadležna – SPC!

U tekstu „Makedonsko pitanje: Čuvaj se Grka i kad ti darove nose!” on između ostaloga piše:

„Danas je jasno da ishod rješenja problema Makedonske pravoslavne crkve nije neizvjestan u smislu ostvarivanja krajnjih rezultata, nego je glavni kamen spoticanja sitničavo natezanje oko redoslijeda događaja i procedurâ, što je i logično budući da ima nekoliko učesnika.

Naime, niti Srpska crkva, niti Crkva u Skopju nemaju nedoumica o budućem statusu Makedonske pravoslavne crkve, kao samostalne i autokefalne Crkve, sa sopstvenim crkvenim identitetom, poglavarom i imenom, kao punopravne Crkve sestre svim pomjesnim pravoslavnim crkvama. Ovo se nažalost ne može reći za Carigradsku patrijaršiju.

Spremnost Srpske crkve da daruje autokefaliju Makedonskoj crkvi počiva na istini da je Makedonska crkva pokazala zrelost i sposobnost samostalnog djelovanja, uprkos tome što je bila u raskolu s cijelim pravoslavljem.

Makedonska crkva je održala bogoslužbeni poredak i crkvenu administraciju, sačuvala i unaprijedila bogoslovske škole, imala značaja u obnovi pobožnosti naroda. Sačuvala je apostolsko prejemstvo, odoljela je iskušenjima stupanja u uniju, brzopletoj promjeni crkvenog kalendara i drugim novotarijama i nepriličnostima kojima i veće raskolničke zajednice nerijetko podlegnu. Time je pokazala da je spremna za određen stepen samostalnosti, iako je u raskolu.

Međutim, kao najveća slabost stoji činjenica da Makedonska pravoslavna crkva i pored obilja istorije i tradicije, i izuzetne blagočestivosti naroda ima evidentan nedostatak monaštva (oko 100), broj nesrazmjeran njenoj snazi i potrebi. To je direktna posljedica raskola”.

„No, makedonska država se ne obazire, a na Fanaru još i manje”, tvrdi Mačković.

„Država ima svoj proklamovani interes da autokefalijom ‘zacementira makedonsku državnost’, što je sasvim legitimno, a Fanar takođe ima svoje (prikrivene) planove i interese.

Upravo zbog toga trenutnoga preklapanja interesa, makedonska država bi iz geopolitičkih razloga željela da Makedonska crkva pristane Fanaru na one iste proceduralne uslove, koje je decenijama odbijala Beogradu i koje je odbila Niškim sporazumom – odnosno da se raskol prvo zaliječi izmirenjem i zajedničkim bogosluženjem, pa tek onda nakon par mjeseci pristupi kanonskom i svepravoslavnom davanju autokefalije. No, država ne gleda u prošlost, niti vidi budućnost, a vječnost je ne zanima.

Međutim, bez obzira na sve planove i želje makedonske države, jerarhija Makedonske crkve bi morala da odoli pritiscima i da autokefalnost ne traži tamo gdje je ne može dobiti na ispravan način, gdje prema njima nemaju iskrene namjere i gdje neće biti trajna.

Evidentno je da bi nekanonskom autokefalijom s Fanara jedan raskol samo bio zamjenjen drugim, a ne zaliječen i prevaziđen što je najveći interes Makedonske crkve, budući da je u ranjenom statusu jer nije u liturgijskom opštenju s punoćom pravoslavlja”.

„Makedonska crkva bi”, navodi Mačković, „na taj način dugoročno ostala mala i nebitna Crkva, koja bi ne samo ostala marioneta u rukama države, nego bi postala satelit i poslušnica koja aminuje sve ideje iz Carigrada”.

***
Do 1922. teritorija savremene Śeverne Makedonije nalazila se pod jurisdikcijom Vaseljenske patrijaršije. Ona je tomosom te godine prepuštila novoformiranoj SPC eparhije: Skopsku, Veleško-debarsku, Pelagonijsku, Prespansko-ohridsku, kao i dijelove Vodenske i Polijanske eparhije.

Istim tomosom SPC je dobila priznatu jurisdikciju za ondašnju Kraljevinu SHS (Jugoslaviju), koja je i danas važeća. Osim Śeverne Makedonije, uključuje i Crnu Goru, kao i teritorije ostalih nezavisnih postjugoslovenskih država: Srbije, Slovenije, Hrvatske, BiH, Kosova.

U tomosu Vaseljenske patrijaršije iz 1922. na dva mjesta se pominje autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva i njezino „ujedinjenje” sa autokefalnim crkvama Kraljevine Srbije i Karlovačkom.