Episkop Partenij: SPC instrument srbizacije, blagosiljala zločine vojske i žandarmerije Kraljevine SHS (Jugoslavije)

Priredio: Vladimir Jovanović

Kraljevina Jugoslavija, čija je glavna politička snaga bila hegemonija srpskih vladara, odavno više ne postoji, ali ideja o istoj imperijalističkoj nadmoći nije prestala. A ono što najviše boli je to što očigledno neki u episkopatu SPC i dalje žive u ideji nekakve velike srpske crkve iz vremena Jugoslavije, ili velikosrpske države – kazao je Partenij Fidanovski (50), episkop anatinski i vikar Debarsko-kičevske eparhije Makedonske pravoslavne crkve – Ohridske arhiepiskopije (MPC-OA).

„Makedonci i manjine pravoslavne vjere u našoj zemlji žele svoju autokefaliju, jer je u kolektivno śećanje pravoslavnoga roda na ovim prostorima duboko urezana memorija o drevnoj autokefalnoj Ohridskoj arhiepiskopiji, koja je bila usko povezana s Vaseljenskom patrijaršijom i predvodila je gotovo osam vjekova narod u spasonosnoj riječi Gospodnjoj”.

Ohridska arhiepiskopija, osnovana početkom 11. vijeka, prva slovenska autokefalna pravoslavna crkva, pripojena je 1767. Vaseljenskoj patrijaršiji.

Patrijarsi Carigrada, Aleksandrije, Antiohije i Jerusalima su 1531. saborno donijeli i potpisali odluku prema kojoj Crkva Srbije – Pećka arhiepiskopija („patrijaršija”) nikad nije imala autokefaliju, nego jedino samoupravnu administraciju podložnu svetoj katedri Ohrida.

„Srpska crkva, sa istorijske tačke gledišta”, nastavio je Partenij u intervjuu za ukrajinski portal  „Релігійної правди“, „najkraće je vladala makedonskim eparhijama; a to se dogodilo od srpske okupacije vardarskoga dijela Makedonije 1918. godine, kada je starośeđelački viši klir nasilno proćeran, a veći dio makedonskoga sveštenstva podvrgnut stravičnome progonu, mučenju i ubistvima izvršenih od vojske i žandarmerije Kraljevine SHS (Jugoslavije) uz blagoslov rukovodstva Srpske crkve, za šta postoje brojni istorijski dokumenti i svedočenja”.

„Po svršetku Drugoga svjetskoga rata i formiranju makedonske države, srpsko sveštenstvo, koje je pobjeglo na početku rata, iako je to željelo, nije se usudilo da se vrati u novonastalu makedonsku državu, uplašeno gnjevom stanovništva koje ih nije ośećalo kao svoje duhovne vođe i pastire, nego kao plaćenike. Jednostavno, tadašnje makedonsko sveštenstvo i pastva su se žestoko borili i nijesu dozvolili povratak srpske crkvene jerarhije u makedonske eparhije. Jer SPC nikada nije zadovoljavala njihove duhovne potrebe, kako to priliči majci-Crkvi, nego je služila samo kao instrument posrbljavanja”.

„Takva situacija dovela je do inicijative za obnavljanje Ohridske arhiepiskopije – to se i dogodilo 1958. godine. U početku je Srpska crkva, zbog želje pravoslavnoga stanovništva, morala da dâ autonomiju koja je trebalo da gravitira ka autokefaliji, naravno, zajedničkim zahtijevom srpskih i makedonskih episkopa Vaseljenskoj patrijaršije – koja ima jedino istorijsko i kanonsko pravo da dodijeli tomos. za autokefaliju”.

„Ali, na nesreću”, rekao je Partenij, „Srpska crkva je nastavila po starome i ne poštuje autonomiju Makedonske crkve, čak pokušava da je zloupotrebljava za dalju srbizaciju i negiranje Makedonaca, kao i za uzurpaciju naše crkvene teritorije. Stoga je 1967. godine u Ohridu proglašena autokefalija Ohridske arhiepiskopije, obnovljene u obliku MPC. Poslije tog koraka, sasluženje s nama je prekinula Srpska crkva, a to je zatražila i od ostalih pravoslavnih crkava, cirkularnim pismom tadašnjega srpskoga patrijarha Germana Đorića; tako da se pravoslavni narod u Makedoniji, mimo svoje volje, našao u raskolu”.

„Tokom posljednjih 50 godina naša egzistencijalna borba za priznavanje autokefalije bila je potpuno ignorisana – jednostavno, kao da nemamo pravo na postojanje. Na nesreću, umjesto rješenja, situacija se dodatno pogoršala stvaranjem paralelne crkvene jerarhije – srpskoga ogranka na čelu sa bivšim mitropolitom povardarskim Jovan Vraniškovskim!”

„Pravoslavni narod u Makedoniji već decenijama čeka i bori se za prihvatanje od svoje pravoslavne braće širom svijeta u porodici pomjesnih pravoslavnih crkava. Mislim da dosad u istoriji nijedna pomjesna pravoslavna crkva nije bila u tako surovoj i dugotrajnoj izolaciji kao što je to slučaj s našom. S velikom željom i nestrpljenjem očekujemo tomos o autokefaliji. To je bio razlog zašto se naš državni vrh, s punim pravom, obratio Vaseljenskoj patrijaršiji, koja je vrhovna instanca u pravoslavnome svijetu i koja jedina ima pravo na rješavanje žalbe u slučaju spora, kao i pravo na dodeljivanje autokefalije”.

Na tom putu, kazao je, „postoji veliki otpor”.

„Na nesreću, prisutne su snage koje ne žele jedinstvo među pravoslavnim bratskim narodima i neprestano rade na spriječavanju međusobnoga zbližavanja. Aktivnosti propagande i tajnih službi vrlo su izražene ne samo u našoj zemlji, već i u suśednim zemljama. Uostalom, Ruska crkva vrši pritisak na sve crkvene krugove koji odobravaju rješavanje ukrajinskoga crkvenoga pitanja i koje priznaju vrhovnu vlast Vaseljenske patrijaršije”.

„Takođe, ne treba zaboraviti da smo pod vlašću Beograda skoro čitav vijek, pa je razumljivo prisustvo srpskih tajnih službi, koje rade ne samo protiv priznavanja MPC-Ohridske arhiepiskopije, već pokušavaju i da poremete suśedske odnose Makedonije s Bugarskom i Grčkom i time spriječe evroatlantske integracije naše zemlje”.

„Vaseljenska patrijaršija, Velika majka-Crkva, kao prva prijestolna Crkva pravoslavne ekumene, čiji su temelji postavljeni još od apostolskih vremena, uvijek je vrlo temeljito i mudro pristupala s tako velikim pitanjima, kakvo je, između ostalih, i ukrajinsko pitanje. Zapravo, sâma činjenica da uprkos složenim i teškim uslovima u kojima se našla nakon pada Carigrada traje do danas, svjedoči o njezinome iskustvu, mudrosti i naravno o Božjoj pomoći, podršci i prosvijetljenju. Očigledno je i danas tako. Na čelu s Njegovom Svesvetošću gospodinom Vartolomejem, majka-Crkva s velikom mudrošću vaspostavlja poremećeni autoritet prvoprijestolne Crkve, ali i uopšte, red u pravoslavnoj ekumeni, kako je i predviđeno kanonima Vaseljenskih sabora”.

„Neki čak drsko optužuju Vaseljensku patrijaršiju da je navodno promijenila eklisiologiju, a zapravo su to i oni sâmi učinili”, kaže episkop Partenij Fidanovski. „Vaseljenska patrijaršija se vazda striktno pridržavala istinske eklisiologije i kanona”.

„Autokefalija ne znači doslovnu nezavisnost i samodovoljnost, već uzajamnu zavisnost članova u jednome Tijelu Hristovom. U tom kontekstu, iskreno se nadam da će se Vaseljenska patrijaršija odazvati u odnosu na apele naše pomjesne Crkve, MPC-OA, i dodijeliti joj tomos o autokefaliji. Želim da se ovo uskoro dogodi. Autokefalija će zaliječiti veliku ranu u pravoslavnoj vaseljeni i okončati višedecenijsku agoniju skoro dva miliona pravoslavnih ljudi u Makedoniji”.

***

Do 1922. teritorija savremene Śeverne Makedonije nalazila se pod jurisdikcijom Vaseljenske patrijaršije. Ona je tomosom te godine prepuštila novoformiranoj SPC eparhije: Skopsku, Veleško-debarsku, Pelagonijsku, Prespansko-ohridsku, kao i dijelove Vodenske i Polijanske eparhije.

Istim tomosom SPC je dobila priznatu jurisdikciju za ondašnju Kraljevinu SHS (Jugoslaviju), koja je i danas važeća, iako ta država odavno ne postoji. Jurisdikcija, osim Śeverne Makedonije, uključuje i Crnu Goru, kao i teritorije ostalih nezavisnih postjugoslovenskih država: Srbije, Slovenije, Hrvatske, BiH, Kosova.

U tomosu Vaseljenske patrijaršije iz 1922. na dva mjesta se pominje autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva i njezino „ujedinjenje” sa autokefalnim crkvama Kraljevine Srbije i Karlovačkom.