Tek 1961. nekog arhijereja u Crnoj Gori ustoličio patrijarh iz Srbije – mali vodič kroz istorijske činjenice

Piše: Vladimir Jovanović

Ustoličenje, intronizacija ili inauguracija arhijereja u katedru je obred, kojim se arhijerej na svečani način uvodi u tron.

I do vas su, pretpostavljam, ovih dana stigle medijske glasine prema kojima je ustoličenje arhijereja (mitropolita) na Cetinju, ili uopšte nekoga arhijereja u Crnoj Gori, od strane patrijarha Srbije navodna tradicija; da je to bivalo i u vremena stara i da se sada neosnovano takva tradicija pokušava narušiti ili opovrgnuti.

Od svega je provjerljivo sljedeće: prvi od patrijarha Srbije (SPC) intronizovani arhijerej je Danilo Dajković, a to se desilo tek 1961. godne. Detalj sa te intronizacije je na slici gore…

Interesantno, ta je svečanost održana u blagonaklonoj i obuhvatnoj koordinaciji sa ondašnjom vrhuškom Narodne Republike Crne Gore.

Uz blagoslov Patrijaršije Srbije je „činodjejstvovala” i zloglasna UDBA, a čitav trošak oko intronizcije ovoga arhijereja Crkve Srbije na Cetinju je platio tadšnji komunistički čelnik – Blažo Jovanović, naravno, crnogorskim društvenim parama; tim parama je plaćen i poklon Dajkoviću – novi automobil…

Vratimo se razmatranju prilika dalje u prošlost.

U 13. i do otprilike sredine 14. vIjeka, dok je Crna Gora (Zeta) pod okupacijom Nemanjića, nema nikakvih arhivskih tragova da su žički ili pećki arhiepiskopi, koji su bili predstojatelji samoupravne jurisdikcije podložne Vaseljenskoj Majci-Crkvi, ikada na ovim prostorima intronizovali arhijereje.

Takvih podataka nema ni iz epohe Balšića, koji su početkom 1360-ih obnovili dukljansku nezavisnost, sada kao Zetsku državu. Naravno, ni iz epohe Crnojevića tokom 15. vijeka: eparhija Pećke arhiepiskopije u Zeti otpala je od pravoslavlja priznavši Papu za poglavara, a 1459. je Pećka arhiepiskopija ionako ukinuta.

Ni u novovjekovnoj istoriji nema podataka da su arhijereje u slobodnoj Crnoj Gori ustoličavali Srbi, nakon što je Sultan 1557. obnovio samoupravnu Pećku arhiepiskopiju (trajno ukinutu 1766. godine), a kojoj je naša Crkva, pod nasiljem Turaka, makar nominalno, morala da se potčinjava.

U istorijskim dokumentima, što se pravoslavlja tiče, PRVA POZNATA INTRONIZACIJA u Crnoj Gori je obavljena 4. januara 1485. od strane starocrnogorskoga gospodara Ivana Crnojevića, ktitora Cetinjskoga manastira (vidi linkove dolje).

Tada je projavljena i naša Sveta autokefalna Mitropolija – Crnogorska pravoslavna crkva.

U odnosnoj hrisovulji se navodi, uz druge, i ova Gospodareva impostacija – POSTAVIH. To je jasna aluzija na intronizaciju:

„I ogradih hram u mjestu koje se zove Cetinje u slavu u hvalu te Gospođe i Majke Božije, u ime Njezina Roždestva. I napravih pri njemu manastir za upokojenje monaha, i nazvah ga Mitropolijom zetskom, ako bude ugodno milostivoj Gospođi. I POSTAVIH tu mitropolita zetskoga kir Visariona, koji je bio u to vrijeme, da vlada svim, a poslije njega [njegovi] nasljednici”.

I poslije 1766, kada je i de iure obnovljena crnogorska autokefalija, naše arhijereje, bez obzira da li su se za vladike hirotonisani u Ruskoj crkvi (Petar II Perović-Njegoš, Nikanor Ivanović, Ilarion Roganović, Mitrofan Ban, Kiril Mitrović), Karlovačkoj crkvi u Austrijskoj carevini (Petar I Petrović-Njegoš, prethodno je odbijen od Ruske crkve), Vaseljenskoj Majci-Crkvi (Gavrilo Dožić), ili u matičnoj Crnogorskoj crkvi (Arsenije Plamenac, Visarion Ljubiša) – intronizovali su isključivi pravoslavni Crnogorci.

Od obnove „crnojevićkoga” knjaževstva 1851-1852. godine, intronizacije naših mitropolita su se obavljale po izvršnom odobrenju gospodarâ, Danila i Nikole. Takav postupak je uobičajen u ondašnjim evropskim monarhijama.

Posljednja intronizacija iz epohe klasične Crne Gore je s kraja 1913, kada je u tron novoustrojene Pećke eparhije Crnogorske pravoslavne crkve uveden, od strane ovlašćenih državnih zvaničnika, mitropolit Gavrilo Dožić. Kralj Nikola ga je s Cetinja ispratio ovim riječima:

„Može li biti ljepšega dana ZA NAŠU AUTOKEFALNU PRAVOSLAVNU CRKVU od ovoga, u koji sa našega Cetinja opremamo danas u Peć Visokopreosveštenog Gospodina Mitropolita dra Gavrila Dožića, vrijednoga sina ove zemlje, na njegovu službu Bogu i narodu?”

Pod okupatorskim nasiljem Srbije, nekanonski je Sveta autokefalna Crkva ukinuta 1918-1920, a njezine tri eparhije i konsistorije – Cetinjska, Nikšićka (Zahumsko-raška) i Pećka su ukinute 1931. godine.

Avtokefalna Ujedinjena srpska pravoslavna crkva Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca je OSNOVANA 1920. godine, tomos o autokefaliji je dobila 1922, a 1929. dobija sadašnji naziv SPC (za Vaseljensku Majku-Crkvu je – Crkva Srbije).

Eparhija crnogorsko-primorska je OSNOVANA 1931. na temelju tada donijetoga prvoga Ustava SPC, koji je propisao i potpisao Aleksandar Karađorđević. Eparhija budimljansko-nikšićka je odlukom Sabora SPC osnovana 2001. godine.

Prvi iz Beograda postavljeni mitropolit novoosnovane Avtokefalne Ujedinjene srpske pravoslavne crkve Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca na Cetinju i uopšte u Crnoj Gori, Gavrilo Dožić – učesnik kvislinške tzv. Podgoričke skupštine – intronizovan je početkom 1921. doslovno od strane okupacionoga srpskoga generala Dragutina Milutinovića.

Patrijarh iz Srbije nije na Cetinju intronizovo ni sljedeće mitropolite crnogorsko-primorske: Joanikija Lipovca (1941) i Arsenija Bradvarevića (1947).

Do 1931, kad su, sa Cetinjskom, konačno ukinute i preostale dvije eparhije autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve, Nikšićka (Zahumsko-raška) i Pećka, takođe nijesu od patrijarha Srbije intronizovani novi arhijereji na tim katedrama – Nektarije Krulj (Nikšić, 1926) i Jerotej Gavrilović (Peć, 1926).

Na taj način nije 1920. intronizovan ni Kiril Mitrović, koji je, odlukom iz Beograda, od 1920. premješten iz Nikšića (Ostroga) u Kotor, postavši episkop Bokokotorske eparhije – ta je eparhija 1918. naslijeđena od autokefalne Bukovinsko-dalmatinske mitropolije sa matičnom katedrom u Černovici (ondašnja Austro-Ugarska, sadašnja Ukrajina).

Što se docnije na ovu temu zbivalo, čitajte u śutrašnjem nastavku…

(Nastavlja se)