Novi udar na poredak Pravoslavne crkve: Rusi napali jurisdikciju drevne Aleksandrijske patrijaršije

Piše: Vladimir Jovanović

 Sinod Moskovske patrijaršije je 29. decembra primio u svoju jurisdikciju 102 klirika Aleksandrijske patrijaršije iz osam afričkih država zbog, tvrdi se, njihova neslaganja s odlukom aleksandrijskoga patrijarha Teodora III Horeftakisa (na slici gore) koji je 8. novembra 2019. priznao autokefaliju Pravoslavnoj crkvi Ukrajine.

Istovremeno, Sinod u Moskvi je u Kairu formirao Patrijaršijski egzarhat Afrike, za čijeg je poglavara postavljen arhiepiskop Leonid Gorbačov, zamjenik Ilariona Alfejeva, rukovodioca Odjeljenja za vanjske crkvene odnose Moskovske patrijaršije. Ruski Egzarhat u Africi će imati dvije eprhije: Śevernoafričku u Kairu i Južnoafričku u Johanesburgu, a egzarh će imati titulu „klinski”.

Tim povodom je Aleksandrijska patrijaršija objavila sljedeće saopštenje:

„Drevna Aleksandrijska patrijaršija izražava najdublju tugu zbog sinodalnih odluka Ruske patrijaršije o uspostavljanju Egzarhata i ograničenju iskonske jurisdikcije Aleksandrijske crkve. Ove odluke donijete su u periodu između praznika Roždestva Hristova i Bogojavljenja (po gregorijanskome kalendaru – prim), kada se javlja Car svijeta Hristos. Aleksandrijska patrijaršija će nastaviti da ispunjava svoje pastirske dužnosti prema vjernicima Božje pastve, ostajući u duhovnome dugu prema velikim grčkim Ocima Crkve, koji su, po riječima ruskoga bogoslova, pokojnoga oca Georgija Florovskoga, ostavili neizbrisiv pečat na pravoslavnome bogoslovlju. Odluka Ruske patrijaršije biće razmatrana na predstojećem sastanku Sinoda Aleksandrijske patrijaršije, a potom će biti donijete odgovarajuće odluke”.

Kao prve neprijateljske reakcije na priznanje ukrajinske autokefalije od strane Aleksandrijske patrijaršije, Ruska crkva je krajem 2019. sopštila „nemogućnost pomena imena patrijarha Teodora u diptisima, kao i nemogućnost molitvenoga i evharistijskoga opštenja s njim“, te zatvorila podvorje Aleksandrijske patrijaršije u Moskvi i uklonila parohije Ruske crkve na afričkome kontinentu iz jurisdikcije Aleksandrijske patrijaršije, dajući im stavropigijski status.

Rusi su posebno ogorčeni na aleksandrijskoga patrijarha Teodora, jer su ga smatrali „svojim čovjekom”. Teodor je od 1985. do 1990. godine živio u SSSR-u kao egzarh (predstavnik) Aleksandrijske patrijaršije kod Ruske pravoslavne crkve.

Oštre reakcije Moskovske patrijaršije s kraja 2019. nijesu pokolebale patrijarha Teodra, koji je 13. avgusta prošle godine održao zajedničku liturgiju s vaseljenskim patrijarhom Vartolomejem i mitropolitom Epifanijem Dumenkom, poglavarom Pravoslavne crkve Ukrajine.

Najnovijim odlukama Moskovska patrijaršija otvoreno ruši jurisdikciju Aleksandrijske patrijaršije nad Afrikom. Aleksandrijsku patrijaršiju je 43. godine utemeljio Sveti apostol i jevanđelist Marko. Starija je od Ruske crkve više od milenijum i po – Rusima je autokefalija priznata 1589. godine.

U diptihu Istočno-pravoslavne Crkve je Aleksandrijska patrijaršija druga po redosljedu. Njezina jurisdikcija nad afričkim kontinentom od drevnih vremena nije dovođena u pitanje. Poglavar Aleksandrijske patrijaršije ima tutulu: Papa i Patrijarh Aleksandrijski i CIJELE AFRIKE.

Roman Lunkin, rukovodilac Centra za proučavanje pitanja religije Instituta Evropa Ruske akademije nauka, afirmativno komentariše odluku Moskovske patrijaršije „neminovnim odjekom njezina sukoba s Vaseljenskom patrijaršijom”. „Nakon što je vaseljenski patrijarh Vartolomej formirao Pravoslavnu crkvu Ukrajine, što je neprijateljski akt prema Ruskoj crkvi, došlo je do podjele pravoslavno-hrišćanskoga svijeta“, rekao je „Komersantu“.

Međutim, teolog i bivši sekretar Sinodalne biblijsko-bogoslovske komisije Moskovske patrijaršije Andrej Šiškov iznosi drukčiju procjenu: „Stvaranje Afričkoga egzarhata Ruske crkve, tj. stvaranje paralelne jurisdikcije, u stvari je eklisiološka katastrofa. Sadašnji raskid evharistijskoga opštenja inicirala je Moskva, Grci ga još nisu prekinuli. Ovom odlukom Ruska crkva podriva svoj kredibilitet u pravoslavnome svijetu, čak i kod onih crkava koje ona smatra svojim saveznicama“.

Slično procjenjuje i Andrej Kurajev, jedan od poznatijih ruskih pravoslavnih teologa, bivši protođakon koga je Moskovska patrijaršija pretprošle godine raščinila: „Afrika nikada nije bila i nije mogla biti u orbiti Ruske pravoslavne crkve. Tamo nije bilo raskola, za čije bi zarastanje bile potrebne hitne mjere. Ovo je u najčistijem obliku intervencija na tuđoj kanonskoj teritoriji i upravo stvaranje raskola. Nastavu kanonskoga prava u bogoslovijama Ruske crkve treba jednostavno ukinuti pošto je očigledno nepotrebna”.

Napominjemo, Moskovska patrijaršija jesenas je napala još jednu drevnu jurisdikciju – Jermenske apostolske crkve. Sinod u Moskvi je u oktobru saopštio da će „formirati Jerevansko-jermensku eparhiju Ruske crkve u okviru Republike Jermenije“. Sve do tada, Ruska crkva je tokom istorije poštovala crkveni „suverenitet“ Jermenske crkve i na području Jermenije nikad nije imala eparhije. Jermenska crkva je osnovana u 4. vijeku, pripada zajednici staroistočnih (ne-halkidonskih) pravoslavnih crkava.