Na putu k priznanju autokefalije, Letonska pravoslavna crkva hirotonisala episkopa bez odobrenja iz Moskve

Priredio: V.J.

Letonska pravoslavna crkva, koja je do prošle godine juridički i faktički decenijama samoupravni dio Ruske pravoslavne crkve, izabrala je i hirotonisala novoga episkopa bez prethodnih saglasnosti crkvene vlasti u Moskvi.

Obredom kojim je 13. avgusta u Rigi načalstvovao Aleksandar, mitropolit riški i cijele Letonije, poglavar Letonske crkve, uz sasluženje arhiepiskopa daugavpilsko-rezeknenskog Aleksandra i episkopa jelgavskog Jovana, hirotonisan je arhimandrit Jovan Lipšans (66) za episkopa valmijerskog.

Sinod Letonske pravoslavne crkve objavio je ranije, 24. jula 2023. godine, da je pravoslavlje u Letoniji odavno trebalo da „ima episkopa koji je po nacionalnosti Letonac“. 

„Uzimajući u obzir istorijske peripetije i teškoće postojanja Svetog Pravoslavlja u Letoniji, a u skladu s dugogodišnjim željama letonskog pravoslavnog stanovništva i zadovoljenju njihove duhovne potrebe, razumijevajući današnje istorijske realnosti i u cilju jačanja Svetog Pravoslavlje u Letoniji i očuvanja arhijerejskoga prejemstva Svete Crkve, Sinod je odlučio jednoglasnom odlukom: arhimandrit Jovan Lipšans da bude episkop valmijerski, vikar Mitropolita Rige i cijele Letonije“, objavila je Letonska crkva.

Na sajtu Letonske crkve takođe navode da „Riga nije poznavala ovakve događaje 80 godina, nekoliko generacija vjernika nije viđelo takvu proslavu“, jer je „posljednji put episkopsko posvećenje u Rigi obavljeno 1943. godine“.

Ustav Moskovske patrijaršije i sada uključuje Letonsku pravoslavnu crkvu kao samoupravnu jurisdikciju (glava XII, čl. 16). Takođe, taj Ustav propisuje da „episkope samoupravne Crkve bira Sinod od kandidata koje je odobrio Patrijarh moskovski i cijele Rusije i Sinod” (XII, čl. 9). 

Međutim, predśednik Letonije, Egils Levits, podnio je 5. septembra 2022. nacionalnome parlamentu nacrt zakona o promjeni statusa Letonske pravoslavne crkve. Parlament je tri dana kasnije usvojio amandmane na izmjene i dopune zakona o Letonskoj crkvi, uz objašnjenje da „izmjene zakona imaju za cilj da Letonskoj crkvi osiguraju da ona bude POTPUNO NEZAVISNA u odnosu na Moskovsku patrijaršiju” i da „odluka o nezavisnome statusu Crkve predstavlja interes letonskoga pravoslavlja, cijeloga društva i NACIONALNE BEZBJEDNOSTI”.

Potom je, 20. oktobra 2022, održan sabor Letonske pravoslavne crkve na kojem je od 161 učesnika njih 160 glasalo za autokefaliju; jedan se izjasnio protiv. Patrijarhu u Moskvi Kirilu Gundjajevu upućen je zvanični apel za davanje autokefalnosti. 

Arhijerejski sabor Ruske pravoslavne crkve u martu o.g. objavio je da će razmotriti na posebnom zasijedanju apel sabora Letonske crkve. Nijesu precizirani datumi ili rokovi. Od tada se crkvene vlasti iz Moskve nijesu izjašnjavale o situaciji u Letoniji.

Letonska pravoslvna crkva (Latvijas Pareizticīgā Baznīca), uz podršku državnih vlasti Letonije, sada i ovim samostalnim izborom i hirotonijom novoga episkopa demonstrira svoju de facto autokefaliju. 

No, kanonski tomos o autokefaliji može dobiti samo od Vaseljenske patrijaršije.

Poglavar ove Crkve, mitropolit Aeksandar Kudrjašovs (Kudrjašov) — koji je 1939. rođen u Letoniji — postavljen je 1990. iz Moskve, odlukom Ruske crkve, za mitropolita Rige. Većina bogosluženja u Letonskoj crkvi je na letonskome jeziku, služi se i na crkvenoslovenskome.

Letonija ima oko dva miliona stanovnika. Etnički Letonci su 62,10% stanovništva, a druga po veličini etnička zajednica su Rusi — 26,9%.

Pravoslavci čine 370.000 ili 18% stanovništva Letonije.