Priredio: V.J.
Vaseljenski patrijarh Vartolomej je u osmodnevnoj zvaničnoj pośeti Estoniji. Odmah po dolasku u Talin, juče popodne, održao je sastanak sa estonskim predśednikom Alarom Karisem, a potom i premijerkom Kajom Kalas. Boravio je i u parlamentu Estonije.
Vartolomej je jutros načalstvovao doksologiji (slavoslovlju) povodom obilježavanja stogodišnjice autonomije Estonske crkve u sabornom hramu Svetih Simeona i Ane u Talinu.
U post-sovjeskoj eri Estonija je prva arena sukoba Vaseljenske i Moskovske patrijaršije, a razlozi, kao docnije u Ukrajini, osim što sežu dublje u istoriju, imaju principe savjesnog tumačenja drevnih crkveno-kanonskih normi.
Nakon što se Estonija iz raspale Ruske carevine izdvojila u nezavisnu državu, vaseljenski patrijarh Meletije IV, odgovarajući na apel klira, naroda i vlade Estonije, 23. septembra 1922. izdao je tomos o autonomiji Estonske crkve u jurisdikciji Vaseljenske patrijaršije. Međutim, kada je SSSR, tijesno sarađujući s nacističkom Njemačkom, 1940. okupirao i prisajedinio Estoniju, tamošnja jerarhija je pripojena tri godine kasnije formiranoj Moskovskoj patrijaršiji.
Početkom 1990-ih, pošto je Estonija nakon sloma SSSR-a ponovo nezavisna, 54 od ukupno 83 parohije Moskovske patrijaršije u toj zemlji izjasnile su se za vraćanje pod omofor Vaseljenske patrijaršije u statusu autonomije, što je podržala i estonska vlada. Vartolomej i Sinod na Fanaru su prihvatili apel, 22. februara 1996. obnovili punovažnost tomosa iz 1922. i proglasili autonomnu Estonsku apostolsku pravoslavnu crkvu (Eesti Apostlik-Õigeusu Kirik).
.
Reaguje Moskovska patrijaršija, na čelu joj je onomad Aleksij II Ridiger, rusifikovani Njemac rodom iz Estonije. Privremeno se prekida liturgijsko-kanonsko opštenje jednostranom odlukom Moskve, no spor je prevaziđen „primirjem” da u Estoniji egzistiraju oba ogranka, i vaseljenski i ruski.
Liše u Estoniji, te najave stvaranja egzarhata u Litvaniji, Vaseljenska patrijaršija ima u jurisdikciji autonomnu Finsku pravoslavnu crkvu i poluautonomnu Mitropoliju na Kritu (Grčka), te jerarhije u Zapadnoj Evropi, obje Amerike, Australiji i enklavama u Aziji. Nadležna za Afriku je Aleksandrijska patrijaršija. Samo još Jerusalimska patrijaršija ima kanonsku autonomnu jurisdikciju: Arhiepiskopiju na Sinaju.
Moskovska patrijaršija osnivala je nekoliko autonomija, poluautonomija i samouprava (Japan, Kina, Ukrajina, Estonija, Litvanija, Moldavija, ili inkorporirala u autonomiju Rusku zagraničnu crkvu u Americi i Evropi, etc). Čak je 1970. osnivala „autokefalnu” Pravoslavnu crkvu u Americi (Православная церковь в Америке), a u doba SSSR-a izdavala 1951. „tomos” za „autokefalnu” crkvu ČSSR-a, ili 1948. „tomos” za Poljsku, koja je još 1924. regularni tomos o autokefaliji polučila od Vaseljenske patrijaršije.
No svi ovi ruski entiteti i „tomosi” na Fanaru su se smatrali i smatraju nepostojećim, jer se kanonska nadležnost Moskovske patrijaršije ne prostire van granica Ruske Federacije, ili ranije SSSR-a.
Početkom 2000-ih Srbi su, ne želeći da priznaju Makedonsku crkvu, „tomosom” takođe osnovali za Makedoniju „autonomnu” Pravoslavnu ohridsku arhiepiskopiju. Ali su tu strukturu nedavno raspuštili — nakon što je 9. maja 2022. Vaseljenska patrijaršija po apelaciji makedonske jerarhije presudila da su neosnovane srpske klevete o njima kao „raskolnicima”…
Autonomnu Estonsku apostolsku pravoslavnu crkvu, koja slavi stogodišnjicu, predvodi mitropolit talinski Stefan Harlanbidis (83); ima tri eparhije, oko 60 parohija, tridesetak sveštenika i desetak đakona, a pastva su uglavnom pravoslavni Estonci. Estonija ima 1,36 milion stanovnika, struktura: Estonci 69,1%, Rusi 23,7%, Ukrajinci 2,1%...
U martu ove ogodine, napominjemo, Vartolomej je boravio u još jednoj pribaltičkoj državi — Litvaniji.
Govoreći tada u Viljnusu o stvaranju egzarhata, ogranka Vaseljenske patrijaršije, Vartolomej je podvukao da je u Litvaniji kako bi „obnovio istorijsku pravdu” i da je egzarhat koji ustrojava „volja ovdašnjih pravoslavnih sveštenika i vjernika“.
Patrijarh je u Litvaniji došao na poziv premijerke Ingride Šimonite i s njom potpisao sporazum o saradnji, koji se tumači kao pravna osnova za stvaranje egzarhata, tj. pravoslavne jerarhije u Litvaniji nezavisne od Moskovske patrijaršije. Vartolomej je tada ignorisao poziv arhijereja iz ogranka Moskovske patrijaršije — mitropolita viljnuško-litvanskoga Inokentija Vasiljeva — da se u hramu koji je u njegovoj jurisdikciji „pokloni pravoslavnim pokroviteljima Litvanije”.
Na ovaj način, Vartolomej, nakon Ukrajine, pa iz Litvanije, sada i iz Estonije šalje snažne poruke da se jurisdikcija Moskovske patrijaršije može prostirati samo unutar granica Ruske Federacije, ne i na nezavisne države s prostora bivšeg SSSR-a. Oblasne granice crkvene se moraju poklapati s granicama državnim, uz izuzetke precizirane 28. kanonon IV Vaseljenskog sabora i potvrđene drugim kanonima i sveštenom praksom.
Identičan model usklađivanja poretka Istočno-pravoslavne Crkve s novim realnostima se u perspektivi očekuje i na Balkanu, u pogledu jurisdikcije Crkve Srbije (SPC), koja još obuhvata teritorije nepostojeće Jugoslavije na temelju tomosa Vaseljenske patrijaršije iz 1922. za Crkvu Kraljevine SHS.
A u Letoniji, još jednoj pribaltičkoj zemlji, koja poput Estonije i Litvanije ima granicu s Rusijom, jesenas, uz inicijativu i pomoć tamošnjih državnih vlasti, de facto zaokružen je postupak autokefalije Letonske pravoslavne crkve, kroz usvajanje zakona u nacionalnom parlamentu i izmjenom crkvenoga ustava na saboru Letonske crkve — o čemu je zvanično obaviještena i Moskovska patrijaršija.
Letonska pravoslavna crkva, koja je decenijama samoupravni dio Ruske pravoslavne crkve, 13. avgusta o.g. izabrala je i rukopoložila novoga episkopa, Jovana Lipšansa, bez prethodnih saglasnosti crkvene vlasti u Moskvi.
Time je i kroz obred hirotonije demonstrirala da je odbačila Ustav Moskovske patrijaršije, no kanonski tomos o autokefaliji može dobiti samo od Vaseljenske patrijaršije.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR