Stejt department o vjerskim slobodama u Crnoj Gori: Crnogorska pravoslavna crkva još nema temeljni ugovor s Vladom

Priredio: V.J.

Iako Ustav predviđa slobodu vjeroispovijesti, precizira da ne postoji državna religija i propisuje jednakost sloboda za sve vjerske zajednice, dok zakon zabranjuje vjerske diskriminacije i govore mržnje — Stejt department Vlade SAD registruje brojna kršenja ovih normi u Crnoj Gori.

Dokument naslovljen „Crna Gora 2023. međunarodni vjerski izvještaj slobode” ovih je dana postao dostupan javnosti.

Taj dokument se podnosi u skladu sa američkim Zakonom o međunarodnim vjerskim slobodama iz 1998. godine. Objavljen je na zvaničnome sajtu američke vlade (state.gov).

Voljno ili nevoiljno, Stejt department notira da je Crkva Srbije (SPC) destruktivni epicentar svih primjera vjerskih i društvenih tenzija, diskriminacija i pordrivanja Ustavom definisanog sekularnog poretka u Crnoj Gori; ali i da je SPC, od strane aktuelnih režima Crne Gore, povlašćena u praksi, statusno i finansijski, čak i u aktima kakav je tzv. temeljni ugovor.

Za to vrijeme, Crnogorska pravoslavna crkva i dalje je bez ugovora sa Vladom, kakve imaju većina drugih glavnih vjerskih zajednica. Štoviše, Vlada Crne Gore (za koju znamo da je u kolaboraciji sa Crkvom Srbije) preko Ministarstva pravde aktivno se umiješala u unutrašnji poredak Crnogorske pravoslavne crkve arbitrirajući o predstojatelju…

Stejt department notira i pravosudni progon kritičara SPC, ali i ocjene o miješanju SPC u unutrašnju politiku države Crne Gore u funkciji Vlade Republike Srbije.

„Antena M” predočava ključne tačke dokumenta „Crna Gora 2023. međunarodni vjerski izvještaj slobode”:

- Prema popisu iz 2011, posljednjem za koji je dostupna detaljna statistika , oko 72 odsto stanovništva je pravoslavno, uglavnom pripada ili Srpskoj pravoslavnoj crkvi ili Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi. Popis, međutim, ne pravi razliku između pravoslavnih grupa i nema konsenzusa o veličini Srpske pravoslavne crkve i Crnogorske pravoslavne crkve. Popis iz 2011. navodi da je 19,1 odsto stanovništva muslimansko, 3,4 odsto katolika, a 1,2 odsto ateista. Pored toga, 2,6 odsto ispitanika ne navode vjersku sklonost, a nekoliko drugih grupa, uključujuci adventiste sedmog dana (lokalno registrovani kao Adventistička crkva), Jehovine svjedoke, druge hrišcane, budiste i agnostike, zajedno čine manje od 1 odsto stanovništva.

- U Jedinstveni registar (Ministarstva pravde) upisane su 23 vjerske zajednice.

- Vlada ima sporazume sa Islamskom zajednicom, Jevrejskom zajednicom, Srpskom pravoslavnom crkvom i Svetom Stolicom, koji dalje definišu pravni status ovih grupa i regulišu njihov odnos sa državom. Sporazum sa Svetom Stolicom priznaje katoličko kanonsko pravo kao crkveni pravni okvir i opisuje imovinska prava ove Crkve. Ugovori sa Islamskom zajednicom, Jevrejskom zajednicom, Srpskom pravoslavnpm crkvom, imaju slične odredbe. Sporazumima se uspostavljaju komisije između svake od ove tri vjerske zajednice i vlade.

- Vlada NEMA TAKVE SPORAZUME sa Crnogorskom pravoslavnom crkvom ili drugim priznatim vjerskim grupama.

- Po zakonu, vjeronauk se ne može predavati u javnim osnovnim ili srednjim školama. Islamska zajednica vodi jednu privatnu medresu na nivou srednje škole, a Srpska pravoslavna crkva vodi jednu srednju školu; obje imaju vjersko podučavanje i praćenje državnog nastavnog plana i programa iz nereligijskih predmeta.

- Temeljni sporazum SPC sa vladom sadrži jedinstvenu odredbu o vjerskom obrazovanju koja se ne nalazi u sporazumima s drugim vjerskim organizacijama.

- Prema NVO Akcija za ljudska prava (HRA), odredba u temeljnom sporazumu Vlade sa SPC iz 2022. koja omogućava regulisanje pravoslavne vjerske nastave u državnim školama nije uključena u slične vladine sporazume sa drugim vjerskim grupama.

- Tokom godine, neki članovi Crnogorske pravoslavne crkve rekli su da Vlada i državno pravosuđe nijesu zaštitili njihova prava nakon raskola u Crkvi. Zamjenik mitropolita Crnogorske pravoslavne crkve Mihaila, Boris Bojović, predvodio je 3. septembra javni skup da se Mihailo smijeni sa rukovodstva Crkve i sam sebe izabere za predstojatelja. Mihailo je odmah osudio ovaj potez kao nevažeći po ustavu Crnogorske pravoslavne crkve i javno izjavio da ostaje na čelu. Mihailo tvrdi da je sveti arhijerejski sinod Crnogorske pravoslavne crkve isključio vladiku Bojovića iz Crkve.

- Ministarstvo pravde 23. oktobra odbija Bojovićevu žalbu i zahtijev da se u državni registar vjerskih zajednica on imenuje za mitropolita Crnogorske pravoslavne crkve. [Taj akt Ministarstva pravde je nedavno od Upravnog suda presuđen kao NEOSNOVAN, vidi link ispod, prim.]

- Nezavisno od toga, Crnogorska pravoslavna crkva je nastavila da vodi brojne imovinske sporove sa Vladom i Srpskom pravoslavnom crkvom. Zvaničnici Crnogorske pravoslavne crkve rekli su da treba da imaju pristup u više od 750 pravoslavnih svetinja koje su trenutno pod kontrolom SPC.

- Crnogorska pravoslavna crkva je saopštila da Vlada nije preduzela ništa tokom godine da riješi spor između Srpske pravoslavne crkve i Crnogorske pravoslavne crkve oko vlasništva nad ovim vjerskim objektima.

- Tokom godine, Islamska zajednica je kritikovala tadašnjeg premijera DRITANA ABAZOVIĆA, navodeći da je postojao DISPARITET U VLADINIM FINANSIJSKIM SREDSTVIMA za vjerske zajednice; konkretno, Islamska zajednica dobija znatno manje od Srpske pravoslavne crkve.

- Isamska zajednica naglašava: - dok je za SPC odobreno oko 585.000 EURA (644.000 dolara) 2022. godine, Islamska zajednica je primila samo neznatno više od 10.000 eura (11.000 dolara). Islamska zajednica je saopštila da je nejednaka raspodjela nepravedna.

SPC iz budžeta dobila 585 hiljada eura, a sve ostale vjerske zajednice manje od 30 hiljada

- Mediji su prenijeli da je gradonačelnik Nikšića MARKO KOVAČEVIĆ tokom obiljeležavanja „srpske nove godine” javno otpjevao pjesmu u kojoj se pominje crnogorsko-osmanski sukob sa sadržajem tekstova koji su podsticali NASILJE NAD MUSLIMANIMA.

- To je izazvala široku javnu osudu zbog RELIGIOZNIM SADRŽAJEM MOTIVISANOG GOVORA MRŽNJE.

- Vođa Islamske zajednice, reis Fejzić, izjednačio je Kovačevićeve postupke sa onim ratnih zločinaca. Poziv na tužbu protiv Kovačevića i učesnika događaja je izdalo nekoliko političkih partija i NVO HRA.

- U septembru SO Pljevalja izglasala da se praznik Dana oslobođenja grada zamijeni pravoslavnim praznikom Svete Petke, što je izazvalo kritike da je ta odluka PODRILA SEKULARNI KARAKTER ZEMLJE definisan u Ustavu i marginalizovala muslimane.

- Zvaničnici Srpske pravoslavne crkve POZVALI SU SKUPŠTINU SO PLJEVLJA DA IZVRŠI PROMJENU „kako bi se grad oslobodio ostataka bezbožnog komunističkog naslijeđa”.

- Potvrđivanje nacionalne vlade, potrebno za formalno odobrenje ove odluke, čekalo se do kraja godine. Ipak, lokalna vlast je u oktobru slavila Svetu Petku kao godišnji opštinski praznik. Opoziciona stranka, Bošnjačka, te Islamska zajednica, osudile su promjenu kao isključujuću i neustavnu. Predstavnik Demokratske partije socijalista je rekao da osporiti tu odluku na sudu.

- Zvaničnici Katoličke crkve su ponovili, da vode brojne imovinske sporove sa Vladom i Srpskom pravoslavnom crkvom.

- Zvaničnici Srpske pravoslavne crkve su često izjavljivali da vjerske zajednice u praksi nijesu imale koristi od svog LEGALNOG NEOPOREZIVOG STATUSA, jer su uglavnom plaćale porez na dodatu vrijednost na sve svoje kupovine, a privatnici nijesu mogli da odbiju [od poreza] donacije koje su dali vjerskim organizacijama.

- Vjerske grupe i javne ličnosti su tvrdile da je VLADA FAVORIZOVALA SPC kada je izdvojila 220.000 EURA (242.000 dolara) za obnovu crkve u Nikšiću, a zatim obezbijedila 900.000 EURA (991.000 dolara) za osnivanje dvije privatne vjerske škole pri SPC u Nikšiću.

- U oktobru, UOČI DRŽAVNOG POPISA STANOVNIŠTVA, koji je tada trebalo da počne 1. novembra, ali je kasnije odgođen, patrijarh SPC PORFIRIJE se obratio u podgoričkom hramu u kojem je pozvao vjernike da popisno identifikuju svoju nacionalnu pripadnost kao SRBIN.

- Porfirijev poziv izazvao je reakciju medija i kritike opozicionih stranaka, a posmatrači su ga opisali kao MIJEŠANJE SPC U UNUTRAŠNJU POLITIKU i PRODUŽENJE MIJEŠANJA SRPSKE VLADE koje je imalo za cilj da ometa integritet planiranog popisa.

- SPC je saopštila da su novinari i kolumnisti počinili kršenje ljudskih prava nad njezinim sveštenstvom i vjernicima, prije svega kroz pogrdni i ekstremistički javni diskurs. Naveli su da mediji povezani sa „određenim političkim strankama, političarima i aktivistima” NEOSNOVANO TVRDE da se SPC i njezino sveštenstvo miješaju u politiku i DA SU IDEOLOŠKI USKLAĐENI SA SRBIJOM I RUSIJOM.

- Lideri SPC rekli su da su ove optužbe i preispitivanje javnih komentara njihova sveštenstva dio napora da se suzbije i ugrozi njihova vjerska sloboda.

- Neki komentatori su, međutim, rekli da je SPC VRŠILA PRITISAK NA PRAVOSUDNI SISTEM sa ciljem DA UĆUTKA KRITIKE JAVNOSTI U MEDIJIMA na račun SPC i navodnog zlonamjernog uticaja SPC u državi.

- SPC saopštava da je Ministarstvo unutrašnjih poslova ODOBRILO VIZE ZA NOVOPRISTIGLO SVEŠTENSTVO U ZEMLJI, ali se nije bavilo postojećim slučajevima sveštenstva kojima su odbijene boravišne dozvole od prethodne Vlade.

- Tokom godine, Islamska zajednica je prijavila brojne slučajeve ANTIMUSLIMANSKE RETORIKE, na javnim događajima i ŠKOLSKIM SVEČANOSTIMA uključujući PROSLAVLJANJE PJEVANJEM RATNIH ZLOČINACA osuđenih za genocid nad muslimanima.

- Prema Islamskoj zajednici, Ministarstvo prosvjete nije reagovalo na ove incidente.

- Ambasador i drugi zvaničnici ambasade [SAD u Crnoj Gori] nastavili su da se sastaju sa vladinim zvaničnicima nadležnim za vjerska pitanja u Ministarstvu pravde i lokalnim gradonačelnicima i opštinskim kancelarijama širom zemlje, kao i sa zvaničnicima u drugim ministarstvima, uključujući kabinet premijera.

- Angažmani su uključivali razgovore o odnosima između vlade i vjerskih grupa, o vladinoj implementaciji izmijenjenih prava vjerskih sloboda i opštem tretmanu vjerskih grupa, o povećanju društvenih i vjerskih tenzija i zalaganju za vjersku toleranciju i restituciju imovine vjerskim grupama.

- Službenici ambasade održavali su redovne kontakte sa predstavnicima svih glavnih vjerskih zajednica u zemlji, poput Srpske pravoslavne, Crnogorske pravoslavne i Jevrejske zajednice, Islamske zajednice i Katoličke crkve, kako bi razgovarali o njihovim problemima, zabrinutostima, percepcijama o tretmanu u Vladi i pristupu vladinim sagovornicima u uslovima kontinuirane promjene osoblja Vlade.