Pravoslavni Božić – 25. decembra u svim minejima crkvenoslovenskim

Priredio: V.J.

Ako otvorimo bilo koji stari minej (μηναιον), bogoslužbenu pravoslavnu knjigu sa prazničnim tekstovima molitvi na crkvenoslovenskome, viđećemo da se Roždestvo Hristovo praznuje 25. decembra. I ako pogledamo istoriju, prije Oktobarske revolucije 1917, pravoslavci su vazda Božić slavili 25. decembar. Niko nije ni pomislio da je Božić neki drugi dan. Svi su slavili 25. decembar. A 1. januara, Novu godinu, svi su slavili Obrezanje Gospodnje i praznik Svetoga Vasilija Velikoga, uz novu građansku i crkvenu godinu —— kaže Gintaras (Georgij) Sungajl, pravoslavni sveštenik iz Egzarhata Vaseljenske Majke-Crkve u Litvaniji.

Ranije ove godine, 7. februara 2024, Egzarhat je od Vlade Litvanije zvanično priznat kao tradicionalna vjerska organizacija na listi pravnih lica. „Majka-Crkva Vaseljenska se vratila u Litvaniju poslije više od tri vijeka nepravednog izgnanstva”, pisala je premijerka Litvanije Ingrida Šimonite patrijarhu Vartolomeju. Litvanija je do tada bila u iskuljučivoj jurisdikciji ogranka Moskovske patrijaršije.

Otac Gintaras (Georgij) Sungajl, pravoslavni sveštenik iz Egzarhata Vaseljenske Majke-Crkve u Litvaniji

Patrijarh Vartolomej je u martu 2023. boravio u pośeti Litvaniji, objavivši namjeru da Vaseljenska patrijaršija tamo obnovi svoju istorijsku jurisdikciju. Prethodno, Vartolomej je u crkveno-sudskome postupku apelacije (ekliton) rehabilitovao nekoliko sveštenika koje je ogranak Moskovske patrijaršije u Litvaniji neosnovano raščinio kao odmazdu jer su, nakon agresije Rusije na Ukrajinu, zatražili da pravoslavlje u toj zemlji ubuduće ne kontroliše Moskva. Rehabilitovane litvanske sveštenike Vartolomej je primio pod svoj omofor, kao klirike novoformiranog Egzarhata.

Litvanci su većinom katolici - 74%, a pravoslavni (uključijući i etničke slovenske manjine) čine približno 5% populacije (oko 140.000 ljudi). Područje savremene Litvanije je od pokrštavanja do 1688. pod jurisdikcijom Vaseljenske patrijaršije (Kijevska Rus).

A nakon što se Litvanija 1918-1920. izborila za međunarodno priznatu nezavisnost, pravoslavni stanovnici ove zemlje su potpali pod jurisdikciju autokefalne Poljske pravoslane crkve, do 1939, kada je Poljska okupirana od Njemaca i Rusa, tj. do ruske okupacije i aneksije Litvanije 1940. godine. Tada nametnuta jurisdikcija Moskovske patrijaršije je opstala i nakon što je 1990. obnovljena nezavisnost Litvanije izdvajanjem iz SSSR-a.

Egzarhat Vaseljenske Majke-Crkve u Litvaniji je prije par dana Božić proslavio 25. decembra, kao i većina pravoslavnih crkava, po Novojulijanskome kalendaru.

Otac Gintaras Sungajl, sveštenik iz Egzarhata, koji je ranije služio u ogranku Moskovske patrijaršije, za portal Litvanske nacionalne RTV (lrt.lt) objašnjava da se „poslije Oktobarske revolucije u Rusiji pojavio kalendarski nesklad, kada je građanski kalendar otišao svojim putem, ali je crkveni kalendar u tadašnjem Sovjetskom Savezu i Jugoslaviji ostao kakav je bio”.

„Godine 1923. u Carigradu je postojao pravoslavni sabor na kome su učestvovali predstavnici nekih od pomjesnih pravoslavnih crkava. I ovaj sabor je obnovio crkveni kalendar (Novojulijanski). U većini pomjesnih pravoslavnih crkava, ovaj crkveni i građanski kalendar se poklapaju”.

„Ali, manji broj pravoslavnih crkava je ostao pri svome kalendaru, iako su državne vlasti ažurirale građanski kalendar. Tako je nastao nesklad”, veli o. Gintaras. „Izuzetak je, možda, to što je u Jerusalimu [misli na pravoslavnu Jerusalimsku patrijaršiju, prim] veoma teško doći do saglasnosti sa različitim konfesijama o bogosluženju svetih mjesta u različito vrijeme, na različite praznike. Odlučili su da ne prelaze na Novojulijanski kalendar dok se sve pravoslavne crkve ne ujedine u ovaj kalendar”.

„Zbog tragičnih istorijskih događaja u Jugoslaviji i Sovjetskom Savezu do ove kalendarske obnove nije došlo”, kaže o. Gintaras. „Ali za pravoslavnog čovjeka koji dublje poznaje tradiciju, na ovaj ili onaj način, praznik Roždestva Hristovog je 25. decembar”.

Napominjemo, Božić se 25. decembra vazda, od kada su nam starocrnogorski, dukljanski preci u 9. vijeku od Grka (Svetoga Konstantina Ćirila) primili hrišćanstvo, slavio i u Crnoj Gori — sve do srpske okupacije 1918. 

Iz Srbije nam nametnuše novokomponovani i netačni datum Božića 7. januar, a potom i druge jeresi: - krivotvoreći i zloupotrebljavajući svetački lik i djelo ni krivog ni dužnog Save Srpskoga — antipravoslavno „svetosavlje”; - ili besmislicu hibridne „srpske nove godine” 14. januara, etc.

Božić i ove godine 25. decembra proslavljen je u 10 pomjesnih kanonskih jurisdikcija Istočno-pravoslavne Crkve: - Vaseljenska Majka-Crkva; - Aleksandrijska patrijaršija; - Antiohijska patrijaršija; - Crkva Bugarske; - Crkva Kipara; - Crkva Rumunije; - Crkva Grčke; - Crkva Albanije; - Crkva čeških zemalja i Slovačke; - Crkva Ukrajine.