Rusi i nacisti saveznici u vrijeme masovnih pokolja u Katinjskoj šumi - Arhijerejski sabor Poljske pravoslavne crkve kanonizovao žrtve

Priredio: V.J.

Pod rukovodstvom Save, mitropolita varšavskoga i cijele Poljske, Arhijerejski sabor autokefalne Poljske pravoslavne crkve donio je 18. marta o.g. odluku o kanonizacija Katinjskih mučenika, takođe: o troparu u njihovu čast, ikoni koja ih prikazuje kao svetitelje i o obavještenju o kanonizaciji pomjesnim pravoslavnim crkvama.

Nad oko 22.000 zarobljenih Poljaka 1940. godine Rusi tj. ondašnji Sovjeti su izvršili pokolje. Tri godine kasnije neke od masovnih grobnica otkrivene su u Katinjskoj šumi, kod sela Katinj (Катынь) u oblasti Smolenska - savremena Ruska Federacija, blizu međunarodne željezničke linije Berlin-Varšava-Moskva.  

Do masovnih pogubljenja došlo je nakon što su Rusi u septembru 1939, na početku Drugoga svjetskog rata, po sklapanju pakta tzv. Molotov-Ribentrop, sadjejstvujući sa Hitlerovom Njemačkom napali i okupirali u odnosu na naciste manji dio nezavisne Poljsku.

Dok su sa Njemcima bili djelatni saveznici, Rusi su napali i okupirali dijelom i Finsku i Rumuniju, a u potpunosti Estoniju, Litvaniju i Letoniju. Njihov savez je potrajao do 22. juna 1941. kada je Njemačka napala Sovjetski Savez.

Poslije temeljnoga ispitivanja istorijskih zapisa, navodi se u službenom saopštenju da „Sveti arhijerejski sabor Poljske autokefalne pravoslavne crkve, u ime Svete Trojice — Oca, Sina i Svetoga Duha — ovim uvrštava u red svetih i zapise diptiha svetih Poljske autokefalne pravoslavne crkve: - protojereja pukovnika Šimona Fedorenka; - protojereja majora Viktora Romanovskog; - protojereja majora Vłodimira Ohabu; - sveštenstvo i mirjane, kako oni čija su imena poznata, tako i one koji su poznati samo Svemogućem Bogu”.

Proslave kanonizacije Katinjskih mučenika biće održane 17. septembra 2025. godine, a ovaj datum će biti ustanovljen kao dan njihovog liturgijskog pomena.

„Sveti Katinjski mučenici, molite se za nas!” — navodi se u saopštenju koje prenosi zvanični sajt Poljske pravoslavne crkve (orthodox.pl).

Ova kanonizacija ima šire implikacije.

Katinjski masakri su bili niz masovnih pogubljenja Poljaka, zarobljenih u odbrambenom ratu protiv ujedinjenih nacista i Sovjeta. To su bili oficiri armije Poljske, aktivni i mobilisani, policijski službenici, graničari… ali i civili, politički zarobljenici. Sve ih je pobio Sovjetski Savez, posebno NKVD (tajna policija), po nalogu Josifa Staljina u aprilu i maju 1940. godine.

Naime, prema otkrivenoj dokumentaciji, šest članova Politbiroa — Staljin, Vjačeslav Molotov, Lazar Kaganovič, Kliment Vorošilov, Anastas Mikojan i Mihail Kalinjin — potpisali su 5. marta 1940. godine naređenje da se pogubi 25.700 poljskih „nacionalista“ i logoraša držanih u sovjetskim logorima. Sovjetsko rukovodstvo, a posebno Staljin, posmatrali su poljske zatvorenike kao „problem” jer bi potencijalno mogli da se odupru sovjetskoj okupaciji.

Egzekucije izvršene su nad svezanim Poljacima i tako što su im Rusi pucali iz pištolja u potiljak.

Donja granica potvrđenih mrtvih iznosi 21.768. Među ubijenima bili su vojnici, bezmalo polovina oficirskoga kora okupirane Poljske: 14 generala, 24 pukovnika, 79 potpukovnika, 258 majora, 654 kapetana, 17 mornaričkih kapetana, 3.420 podoficira. Ali, Rusi su pobili i zarobljene civile, cvijet poljske inteligencije: 20 univerzitetskih profesora, 300 ljekara, nekoliko stotina advokata, inženjera i nastavnika; i više od 100 pisaca i novinara. Procjenjuje se da su oko 8% od ovih žrtava bili poljski Jevreji.

Uopšteno, masakri su nazvani po Katinjskoj šumi u kojoj su neke od masovnih grobnica prvi put otkrile nacističke njemačke snage 1943. godine.

Sovjetski Savez je decenijama bestidno poricao svoju odgovornost i tvrdio da se radi o nacističkoj podvali.

Pa ipak je i istraga koju je sprovela kancelarija generalnoga tužioca Sovjetskoga Saveza (1990-1991) i Ruske Federacije (1991-2004) potvrdila sovjetsku odgovornost za masakre; ali je, na drugoj strani, odbila da je definiše kao ratni zločin ili kao čin masovnoga ubistva. Istraga je zatvorena sa obrazloženjem da su počinioci mrtvi, a pošto ruska vlada ne bi klasifikovala mrtve kao žrtve Velike čistke (kampanje Staljinova terora), formalna posthumna rehabilitacija je smatrana neprimjenjivom.

U novembru 2010. godine, u nadi da će poboljšati odnose sa Poljskom, ruska državna Duma je odobrila deklaraciju kojom se Staljin i drugi sovjetski zvaničnici osuđuju za naručivanje masakara. Međutim, rusko Ministarstvo kulture je 2021. smanjilo status memorijalnog kompleksa u Katinju u svom registru kulturnih dobara sa saveznoga na mjesto od regionalnoga značaja.

Poljski nacionalni parlament - Sejm je 2005. jednoglasno donio akt kojim se traži deklasifikacija ruskih arhiva. Sejm je takođe zatražio od Rusije da definiše masakr u Katinju kao zločin genocida. Istaknuto je da vlasti Rusije „nastoje da umanje teret ovoga zločina odbijanjem da priznaju da je genocid i odbijanjem da daju pristup evidenciji istrage o tom pitanju, što otežava utvrđivanje cijele istine o ubistvima i njegovim počiniocima”.

U kontroverznoj tragediji, avion sa poljskim predśednikom Lehom Kačinjskim sa suprugom i još 87 političara i visokih vojnih oficira srušio se 10. aprila 2010. u Smolensku (Ruska Federacija) pri čemu je poginulo svih 96 osoba. Putnici su namjeravali da prisustvuju ceremoniji obilježavanja 70. godišnjice masakra u Katinju. Predśednik Kačinjski trebalo je da održi govor na komemoraciji.

Evropski sud za ljudska prava u Strazburu je 16. aprila 2012. godine u svojoj presudi nazvao masakr u Katinju „ratnim zločinom koji su počinile vlasti SSSR-a”.

Po agresiji Rusije na Ukrajinu, kao odgovor da poljske vlasti na svojoj teritoriji ruše ili uklanjaju „spomenike sovjetske okupacije”, provladini aktivisti iz Smolenska parkirali su tešku mašineriju sa zastavama Ruske Federacije i slovom Z ispred Katinjskog memorijalnog groblja, što je protumačeno kao čin zastrašivanja; a oni su tvrdili da žele da skrenu pažnju na „rusofobične poljske vlasti”. Jedan broj ruskih političara zalaže se za rušenje dijela memorijalnoga kompleksa.

U junu 2022. Rusija je uklonila poljsku zastavu sa memorijalnoga kompleksa, usred porasta političkih tenzija s Poljskim zbog agresije na Ukrajinu.

„РИА Новости”, ruska državna novinska agencija, izvijestila je u aprilu 2023. da je odjeljenje FSB (službe bezbjednosti) za Sankt Peterburg i Lenjingradsku oblast predalo Centralnom državnom arhivu tog grada „jedinstvene arhivske dokumente” o Katinju - uključujući navodno svjedočenje njemačkoga vojnika, tvrdeći kako su prema „brojnim ruskim istoričarima, egzekucije u Katinju izvršili nacisti” i da Ruska Federacija smatra da „sadašnji pristup ‘slučaju Katinj’ ne ispunjava principe objektivnosti” tj. da je element propagande u kampanji „svaljivanja odgovornosti na SSSR za otpočinjanje Drugog svjetskog rata”…

U tom kontekstu uslijedio je akt o kanonizaciji Katinjskih mučenika od strane Poljske pravoslavne crkve.

Prošle je godine Poljska crkva proslavila je 100. godišnjicu autokefalije od Vaseljenske-Majke Crkve. Tim povodom je predśednik Poljske Andžej Duda primio u Predśedničkoj palati predstavnike Poljske crkve na čelu sa mitropolitom Savom.

„Prijem tomosa o autokefaliji 1924. bio je u vezi sa ponovnim sticanjem nezavisnosti Poljske”, napomenuo je Duda. „Nastojanja za autokefalijom nijesu nova, jer su počela krajem 18. vijeka. Nažalost, njihovo ostvarenje je moralo biti odloženo, sve dok Poljska nije vrnula nezavisnost 1918. godine”.

Poljaci su obnovili nezavisnost nakon dugotrajnih okupacija njihovih zemalja, uglavnom od strane Rusa.

Povrnuvši nakon Prvoga svjetskog rata svoju nezavisnost, zatim je i odbranivši od invazije komunističke Rusije, Poljaci su se — preko svoje vlade — obratili Vaseljenskoj patrijaršiji molbom da odobri autokefaliju za pravoslavnu jurisdikciju na njihovoj teritoriji, koja je do tada bila ogranak Ruske pravoslavne crkve.

Iako su iz Moskve nudili crkvenu autonomiju, Poljaci su insistirali na potpunoj administrativnoj nezavisnosti od Rusa — autokefaliji. Vaseljenska patrijaršija, pod patrijarhom Grigorijem VII, Crkvi u Poljskoj dodijelila je tomos koji je u Carigadu uručen 13. novembra 1924. godine. U diptihu Vaseljenske patrijaršije, Poljska crkva je rangirana na 12. mjestu.

Iz Poljske crkve sada navode da imaju oko pola miliona sljedbenika, ali na posljednjem popisu u Poljskoj, od ukupno preko 37 miliona stanovnika (ogromnom većinom rimokatolika), izjasnili su se kao pravoslavni vjernici — njih 156.000.

Ugled Poljske crkve u savremenoj javnosti Poljske, nakon rušenja komunizma i nasilne podređenosti Kremlju, bio je devastiran objavljenjem nepobitnih arhivskih podataka da je aktuelnog poglavara-mitropolita Savu Gricunjaka (87), još 1966. regrutovala SB, tajna služba (Służba Bezpieczeństwa, poljska filijala sovjetskoga KGB-a).

Sava, koji je od 1998. poglavar Crkve, u mlađim danima pod kodnim imenom „Jurek”, a novčano nagrađivan od SB-a, na primjer sarađivao je u tajnoj operaciji nazvanoj „Bizancjum” („Vizantija”) — informišući komunističku službu o unutarcrkvenim zbivanjima, etc.

Posljednjih godina, sa nemuštim izgovorima, a faktički prateći sektašku liniju Moskovske patrijaršije, kao i Crkve Srbije (SPC), Poljska crkva pod Savom odbija da stupi u liturgijsko jedinstvo sa Pravoslavnom crkvom Ukrajine, kojoj je početkom 2019. Vaseljenska patrijaršija dodijelila tomos o autokefaliji.

Na drugoj strani, Poljska crkva u martu 2022, kako je navedeno, „rukovodeći se biblijskom istinom, poziva vlasti Ruske Federacije na čelu sa predśednikom [Putinom], da obustave neprijateljstva u Ukrajini, smatrajući ih OPAKIM i NESHVATLJIVIM”.

Sada, nakon odluke o kanonizaciji Katinjskih mučenika, a koja ima „antiruski” bekgraund, čini se da je nastavljeno oprezno distanciranje Poljske pravoslavne crkve od Moskovske patrijaršije.