Aktiva – temelj finansijskih izvještaja i ekonomskih odluka

Za Antenu M piše: Ana Nives Radović

Jedan od osnovnih i najvažnijih pojmova u svijetu ekonomije i finansija je aktiva – pojam koji označava sve resurse i vrijednosti kojima preduzeće, država ili bilo koji entitet raspolaže, s ciljem ostvarivanja koristi i vrijednosti u budućnosti. Upravo zbog toga je razumijevanje aktive neophodno za pravilno tumačenje finansijskih izvještaja, donošenje ekonomskih odluka i planiranje poslovanja, kako na nivou preduzeća, tako i na nivou države ili međunarodnih organizacija.

Aktiva može da obuhvata materijalna dobra – mašine, nekretnine, zemljište – tako i nematerijalna sredstva, poput intelektualne svojine, patenata i brendova. U računovodstvenom smislu, aktiva se dijeli na kratkoročnu i dugoročnu, pri čemu kratkoročna aktiva obuhvata sredstva koja će biti konvertovana u novac ili potrošena u roku kraćem od godinu, kao što su gotovina na računu, potraživanja, zalihe ili kratkoročni depoziti, dok se, s druge strane, dugoročna aktiva odnosi na resurse koje firma planira da koristiti duže od godinu, poput nekretnina, dugoročnih investicija ili nematerijalnih dobara.

Kada je postala relevantnan pojam?

Pojam aktive razvijao se paralelno sa ekonomijom i računovodstvom, prelazeći iz jednostavnih oblika u složenije koncepte. U starom vijeku, imovina je uglavnom obuhvatala fizičke resurse poput zemlje, stoke i dragocjenosti, pa iako je u Mesopotamiji i Egiptu bila ključna za preživljavanje i trgovinu, još nije imala današnje značenje.

Od 16. do 18. vijeka, tokom velikih geografskih otkrića i razvoja međunarodne trgovine, imovina je postala kompleksnija, uključujući novac, robu i trgovinske ugovore, pa je uvođenje računovodstvenih metoda omogućilo njeno sistematsko praćenje. Industrijska revolucija u 19. vijeku dovela je do preciznijeg evidentiranja imovine kroz dvostruko knjigovodstvo, što je omogućilo razdvajanje materijalne i nematerijalne imovine, postavljajući temelj za moderno shvatanje aktive.

Sa razvojem finansijskih tržišta u 20. vijeku imovina je postala važna i za pojedince, a nove vrste aktive, poput akcija i patenata, dodatno su proširile ovaj pojam. Danas je aktiva ključni element u analizi finansijskog stanja preduzeća i donošenju investicionih odluka, a njena uloga u globalizovanom tržištu čini je centralnim elementom ekonomskih tokova.

Ko je počeo da mjeri aktivu?

Mjerenje aktive, kao i mnogi drugi stubovi računovodstva i ekonomije, počelo je da dobija na značaju tokom industrijske revolucije. Tada su se pojavile prve stvarne potrebe za sistematskim praćenjem resursa i vrijednosti preduzeća, jer je sve veći obim poslovanja zahtijevao veću kontrolu i preciznost. Ipak, početke mjerenja aktive možemo pronaći i u nešto daljoj prošlosti, tačnije, krajem 15. vijeka.

Jedna od najvažnijih ličnosti u ovom istorijskom razvoju bio je Luka Paćoli, italijanski svještenik i matematičar, koji je 1494. godine objavio čuveno djelo „Summa de arithmetica“, koje se smatra osnovom modernog računovodstva i jednom od prvih knjiga koja je predstavila koncept dvostrukog knjigovodstva – metode koja omogućava precizno praćenje resursa i obaveza, koje je ubrzo postalo osnova za praćenje finansijskog poslovanja i omogućilo jasniji uvid u vrijednosti koje danas nazivamo aktivom.

Danas je aktiva univerzalno prepoznat, mjeren i precizno regulisan pojam, koji se primjenjuje na svim svjetskim tržištima i u gotovo svim poslovnim organizacijama – od preduzeća, preko nevladinih udruženja, do državnih institucija i međunarodnih organizacija. Mjerenje aktive regulisano je standardima koje postavljaju vodeća međunarodna i nacionalna računovodstvena tijela, poput Međunarodnih standarda finansijskog izvještavanja (IFRS) i Opšteprihvaćenih računovodstvenih principa (GAAP), čime se obezbjeđuje dosljednost u vrednovanju i tumačenju aktive širom svijeta.

Razvoj načina podsticanja rasta aktive

Podsticanje uvećanja aktive ima dugu istoriju u ekonomiji, a različiti pristupi razvijani su vjekovima, kako su zemlje prepoznavale važnost aktivnog podsticanja ekonomskih resursa. Već tokom 19. i 20. vijeka, države su uočile da odgovarajuće upravljanje resursima i fiskalna podrška mogu da pospiješe razvoj i rast, pa su od tada, kroz različite fiskalne i monetarne mjere, države počele da učestvuju u stimulaciji aktive, naročito tokom kriznih perioda kada je ekonomija zahtijevala oporavak.

Nakon Velike depresije 1930-ih godina, u okviru velikih ekonomskih reformi, centralne banke su donijele ključne odluke koje su omogućile preduzećima pristup povoljnijim kreditima. Smanjenjem kamatnih stopa, preduzetnici su dobijali dodatne podsticaje za investiranje u aktivu, bilo da se radilo o opremi, zgradama ili zalihama. Uz monetarne politike, države su takođe uvodile subvencije, poreske olakšice i kreditne linije, kako bi dodatno podržale ulaganja u različite sektore. Taj trend stimulacije nastavljen je i nakon Drugog svjetskog rata, kada su mnoge zemlje ulagale značajne resurse u infrastrukturu, industrijski razvoj i istraživanja, čime su stvarale uslove oporavak i budući razvoj.

Važan aspekt podsticanja rasta aktive danas predstavlja ulaganje u inovacije i tehnološki razvoj. Preduzeća koja ulažu u modernizaciju poslovnih procesa, digitalizaciju i nove tehnologije, stvaraju potencijal za veći profit i otvaraju mogućnosti za nova tržišta, povećanje produktivnosti i smanje troškova, dok globalizacija, trgovinske politike i međunarodne investicije predstavljaju još jedan snažan instrument stimulacije aktive. Sve ove mjere, koje se prepliću na nacionalnim i međunarodnim nivoima, imaju isti cilj – povećanje vrijednosti aktive kako bi se postigao održiv ekonomski rast, stabilnost i konkurentnost.

Kako aktiva stvara vrijednost?

Preduzeća koja imaju značajnu aktivu mogu da računaju na veću finansijsku stabilnost i lakši rast. Budući da aktiva obuhvata sve resurse koji se koriste za proizvodnju, istraživanje, razvoj i širenje poslovanja, ona je ključni element za dugoročno poslovanje.

Pored stabilnosti, aktiva omogućava i stvaranje dodatne vrijednosti, s obzirom na to da kroz pametno upravljanje resursima, preduzeće može efikasno da koristi ono čime raspolaže i tako stvori novu vrijednost.

Rast aktive u preduzećima nije važan samo za same kompanije, već ima direktan uticaj i na ekonomiju u cjelini, jer kada preduzeća ulažu u aktivu i tako šire svoju proizvodnju, zapošljavanje i investicije, doprinos ekonomiji postaje očigledan – dolazi do rasta proizvodnje i potrošnje, a samim tim i do ekonomskog napretka zemlje ili regiona, što znači da kada preduzeća ulažu u aktivu, stvaraju osnovu za rast i prosperitet šire zajednice.

Osim toga, aktiva povećava likvidnost i stabilnost preduzeća. Veća aktiva daje veću sigurnost, jer omogućava preduzeću da lakše podmiruje obaveze i poboljša svoje izglede kod potencijalnih kreditora.

Aktiva, dakle, nije samo statistička stavka u finansijskim izvještajima, već pojam koji predstavlja srž poslovnog uspjeha i razvoja, zbog čega efikasno upravljanje aktivom, kao i stalno investiranje u njeno povećanje, pomaže kompanijama da se bolje pozicioniraju na tržištu, dok istovremeno podržavaju ekonomski razvoj zajednice.

--------------------

Edukativni serijal „Od kovanica do kodova“ je autorski projekat namijenjen razvoju finansijske i finansijsko-tehnološke pismenosti, a čini ga 100 članaka koje od 1. oktobra u okviru FinTech rubrike Antena M objavljuje svakog utorka i četvrtka. 
Kombinovanjem tema iz oblasti platne industrije, savremenog bankarstva i digitalizacije sa pričom o ulozi i istoriji novca serijal je osmišljen da omogući uvid u širu sliku značenja vrijednosti i razmjene koja se od nastanka do danas odvija na istim principima.