SEPA plaćanja – jedinstvena pravila za jedinstveno tržište

SEPA je više od tehničkog sistema plaćanja – ona je simbol evropskog jedinstva u finansijama.

Za Antenu M piše: Ana Nives Radović

U eri digitalizacije i sve bržeg povezivanja tržišta jednostavan, siguran i standardizovan sistem plaćanja postao je ključan za razvoj ekonomije. Upravo iz te potrebe nastala je SEPA – Single Euro Payments Area, odnosno Jedinstveno područje plaćanja u eurima. SEPA omogućava građanima, preduzećima i javnim institucijama da obavljaju plaćanja među zemljama članicama, kojih će od sada, nakon pridruživanja Crne Gore, biti 37, pod istim uslovima, bilo da se transakcije obavljaju unutar iste države ili između različitih država SEPA područja. Ovo područje plaćanja ne samo da je olakšalo promet novca unutar Evrope, već je i postavilo temelje za dalju modernizaciju finansijskog sistema.

Crna Gora je 2021. počela pripreme za pridruživanje SEPA sistemu kroz harmonizaciju zakona i regulatornog okvira sa standardima Evropske unije. Ovaj proces uključivao je donošenje zakona o platnim uslugama i drugim finansijskim regulativama koje omogućavaju usklađivanje sa pravilima SEPA, kao i jačanje infrastrukture za platni promet.

Ključni akter u ovom procesu bila je Centralna banka Crne Gore koja je sve vrijeme, a veoma intenzivno od 2022. radila na pripremama za prilagođavanje nacionalnog zakonodavstva kako bi se omogućilo podnošenje formalnog zahtjeva za članstvo.

Šta je SEPA i koje zemlje obuhvata?

SEPA je inicijativa koja objedinjuje sve zemlje Evropske unije – njih 27 – i još nekoliko evropskih zemalja, kao što su Norveška, Lihtenštajn, Švajcarska, Monako, Island, San Marino, Andora i Sveta Stolica (Vatikan), a od sada i Crna Gora. Osnovni cilj zbog kojeg je SEPA formirana je da omogući da se bezgotovinske transakcije u eurima obavljaju jednostavno, sigurno i po istoj cijeni i uslovima, nezavisno od granica.

Prije SEPA-e, prekogranične transakcije često su bile sporije i skuplje od nacionalnih. Uvođenjem zajedničkih pravila, tehničkih standarda i infrastrukture, SEPA je uklonila te prepreke.

Jedan od ključnih temelja SEPA područja jeste valuta euro. Iako ga koriste sve zemlje Eurozone, SEPA obuhvata i zemlje koje nijesu uvele euro kao zvaničnu valutu, omogućavajući da transakcije u eurima teku nesmetano širom kontinenta.

Kako SEPA Funkcioniše?

SEPA nije samo tehnički sistem za prenos novca, već sveobuhvatan okvir koji uključuje različite aspekte modernog platnog prometa. Obuhvata jedinstvene instrumente plaćanja, poput kreditnih transfera i direktnih zaduženja, kao i zajedničku pravnu osnovu koja garantuje da su sve transakcije unutar SEPA područja podložne istim pravilima. Tehnički standardi osiguravaju kompatibilnost sistema različitih banaka i pružalaca platnih usluga, dok infrastruktura omogućava brz i efikasan prenos sredstava.

Proces prelaska na SEPA sistem u svakoj zemlji sproveden je uz strogo definisane nacionalne planove i pravila, pod nadzorom Evropskog platnog savjeta (European Payments Council – EPC). Ovaj savjet, sastavljen od pružalaca platnih usluga, kreira pravilnike za SEPA platne šeme, a u njegovom radu učestvuju i predstavnici Evropske centralne banke (ECB), Evropske komisije i nacionalnih institucija poput Centralne banke Crne Gore.

Uloga Crne Gore u SEPA sistemu

Ulazak Crne Gore u SEPA predstavlja ključni trenutak za modernizaciju platnog prometa u zemlji. Građanima i preduzećima biće omogućeni brži, sigurniji i transparentniji načini plaćanja, dok će komplikovani postupci za prekogranična plaćanja postati prošlost.

Jedna od najvažnijih promjena odnosi se na uvođenje SEPA kreditnih transfera i SEPA direktnih zaduženja.

SEPA kreditni transferi

Kreditni transferi predstavljaju temelj SEPA sistema. Riječ je o nalozima za prenos novca sa jednog računa na drugi, iniciranim od strane platioca.

Na primjer, kada građanin iz Crne Gore bude plaćao uslugu npr. u Njemačkoj, postupak će biti identičan kao i plaćanje računa unutar Crne Gore. Transakcije su brze, sigurne i transparentne, a korist od ovoga imaju i preduzeća i pojedinci.

SEPA direktna zaduženja

Drugi ključni alat SEPA sistema su direktna zaduženja, koja omogućavaju primaocima plaćanja, poput komunalnih preduzeća, osiguravajućih društava ili pružalaca pretplatničkih usluga, da direktno povuku novac sa računa klijenta, uz njegovu prethodnu saglasnost. Proces počinje time što platilac, bilo fizičko lice ili preduzeće, daje saglasnost primaocu, odnosno poslovnom subjektu, da zaduženje računa obavi u dogovorenom vremenu i iznosu.

Na osnovu ove saglasnosti, primalac podnosi nalog za zaduženje u svojoj banci, a banka zatim automatski prenosi sredstva sa računa platioca na račun primaoca. Ovaj model nudi značajne prednosti, jer građani više ne moraju da brinu o pravovremenom plaćanju računa, dok preduzeća mogu efikasnije da upravljaju naplatom potraživanja i likvidnošću.

Prednosti SEPA sistema

Uvođenjem SEPA standarda, transakcije u eurima unutar Evrope postale su znatno brže, jer se obavljaju sa istom brzinom, bez obzira na to da li se izvršavaju unutar iste zemlje ili između različitih zemalja. Takođe, ovaj sistem je znatno sigurniji zahvaljujući standardizovanim protokolima i pravilima koja obezbjeđuju sigurnost svih učesnika u procesu plaćanja.

Pored toga, troškovi su smanjeni jer su uklonjene dodatne naknade za prekogranične transakcije, što je povoljnije kako za građane, tako i za preduzeća, dok je poslovanje između banaka i pružalaca platnih usluga pojednostavljeno zahvaljujući zajedničkim tehničkim standardima koji olakšavaju međusobnu saradnju.

--------------------

Edukativni serijal „Od kovanica do kodova“ je autorski projekat namijenjen razvoju finansijske i finansijsko-tehnološke pismenosti, a čini ga 100 članaka koje od 1. oktobra u okviru FinTech rubrike Antena M objavljuje dva puta sedmično. 
Kombinovanjem tema iz oblasti platne industrije, savremenog bankarstva i digitalizacije sa pričom o ulozi i istoriji novca serijal je osmišljen da omogući uvid u širu sliku značenja vrijednosti i razmjene koja se od nastanka do danas odvija na istim principima.