Reakcije i komentari na izbor novog patrijarha Bugarske

Priredio: V.J. 

Prihvatam krst patrijaršijske službe koji mi je danas dodijeljen. Gospod zna da nijesam težio ovoj poziciji. U današnjem zbrkanom vremenu, svima nam je potrebno živo i jasno svjedočanstvo o prisustvu Božijem — kazao je DANIL NIKOLOV (52), novi bugarski patrijarh, tokom jučerašnjeg obreda njegova ustoličenja (intronizacije) za poglavara Bugarske pravoslavne crkve održanog u Sofiji. 

U konkurenciji još dvojice kandidata-mitropolita, Danil je iznenađujuće pobijedio u drugome krugu glasanja na ad hoc crkveno-narodnome saboru — tijelu sastavljenom od u svim eparhijama izabranih delegata, iz redova i sveštenstva i mirjana (vjernika), a koje po Ustavu Bugarske crkve bira patrijarha glasanjem. 

Danil je dobio 69 glasova, a drugi kandidat za patrijaršijski tron, glavni favorit mitropolit vračanski Grigorij Cvetkov (54), dobio je 66 glasova. Bila su 3 nevažeća glasačka listića. U glasanju je učestvovalo ukupno 138 delegata, sveštenika i mirjana. Još u prvome krugu, dobivši najmanje glasova, ispao je treći kandidat, mitropolit lovčanski Gavril Dinev (74).

Ustoličenju patrijarha juče u Sofiji, uz predśednika Bugarske Rumena Radeva i drugih najviših državnih zvaničnika, te predstavnika pomjesnih pravoslavnih crkava, prisustvovao i vaseljenski patrijarh VARTOLOMEJ, na poziv bugarskoga sinoda. 

Vartolomej se u sabornoj crkvi Sv. Aleksandra Nevskoga, tokom obreda ustoličenja, obratio Danilu i svim prisutnima ovim riječima: 

„Odnos naše Carigradske crkve i Bugarske crkve ponekad je bio konfliktan i bolan, međutim, istorija ne može biti kriterijum za crkveni život, jer je taj kriterijum eshatološka realnost, a ne stvarnost prošlosti. Naravno, istorija nas uči da ćemo, ako ne učimo na svojim greškama, neizbežno trpjeti buduće katastrofe”. 

Vartolomej je poželio da novi bugarski patrijarh bude primjer za ugledanje, da se ponaša dostojno titule na koju je pozvan. 

Njegove riječi — komentarišu bugarski mediji — imaju posebnu težinu, jer se Danil, kao dosadašnji mitropolit vidinski, posljednjih godina pojavljuje kao žestoki protivnik odluke Vartolomeja da odobri autokefalnu Pravoslavnu crkvu Ukrajine, koju Moskovska patrijaršija ne priznaje. Danil je napadajući Vartolomeja otišao toliko daleko, da se 2019. Sinod Bugarske crkve ogradio od njegovih stavova. 

„Crkva u Carigradu, kao vaseljenska majka i hraniteljica svih pravoslavnih crkava”, kazao je juče Vartolomej, „hodala je i koračaće sa stalnom vjernošću ne napuštajući svoj poseban teret i zapostavljajući konfliktnu istoriju. Nažalost, danas neka pravoslavna braća razvijaju polemiku protiv kanonskih prerogative i odgovornosti Arhipastira Carigrada. A te prerogative i odgovornosti su utvrdili Sveti Vaseljenski Sabori, odnosno Sveti Duh. Mi ovđe donosimo životvorno iskustvo Crkve. Pozdravljamo jednodušne po činu i to da budemo pozvani na ustoličenje, što se dešava prvi put”. 

Na drugoj strani, patrijarh Rusije Kiril Gundjajev se novome patrijarhu Bugarske obratio porukom iz Moskve: 

„Ruska pravoslavna crkva se iskreno raduje svojoj voljenoj sestrinskoj Crkvi, na čijem je čelu stao bogougodni jerarh poznat po svojoj pobožnosti, čvrstom pridržavanju svetog kanonskog poretka i spremnosti na samoprijegorni rad u ime jačanja crkvenoga jedinstva”.

U čestitki Kirila novom patrijarhu Danilu, nakon nabrajanja zajedničkih rusko-bugarskih tradicija i korijena, „dugih preko hiljadu godina” i „izuzetne uloge bugarskih misionara u hrišćanskom prosvećenju Kijevske Rusi“, dodaje: „Pažljivo čuvamo śećanje na ruske ratnike, koji su dali svoje živote za oslobođenje naše braće Bugara iz surovog petovjekovnog ropstva”. 

Napominjemo, Sinod Moskovske patrijaršije je 30. maja 2024. saopštio da RASKIDA evharistijsku (liturgijsku) zajednicu sa oniih pet arhijerea Bugarske crkve koji su 19. maja o.g. — pod načalstvovanjem Vartolomeja u manastiru Valuklis (Carigrad) — sasluživali s arhijerejima autokefalne Pravoslavne crkve Ukrajine.

Evo i nekih medijskih komentara o implikacijama izbora Danila… 

„Patrijarh Daniil je lice Bugarske pravoslavne crkve, a sada će na tom licu biti moskovska grimasa“, rekao je Sergej Čapnin, direktor komunikacija Centra za pravoslavne studije Univerziteta Fordham. Prema njegovim rečima, koje citira ruski odjeljak Bi-Bi-Sija, izbor je za mnoge neočekivan, a neki to čak smatraju i pravom katastrofom za Bugarsku crkvu. 

„Crkva u Bugarskoj obično ne komentariše aktuelna politička dešavanja, pa ipak prethodni patrijarh Neofit, koji se upokojio u martu ove godine, pozvao je na prekid rata u Ukrajini, a Danil je dosljedno zauzimao promoskovski stav. Danil se krajem 2022. godine obratio sveštenoslužiteljima u Vidinskoj mitropoliji sa porukom u kojoj opravdava vojna djejstva Rusije u Ukrajini”. 

Prema Čapninu, „možda da za Danilov izbor nijesu toliko presudna promoskovska raspoloženja sabora koliko istorijski složeni odnosi Bugara sa Grcima — moguće je da se poziv velike i reprezentativne delegacije Vaseljenske patrijaršije na čelu sa patrijarhom Vartolomejem za ustoličenje u Sofiji pokazao kao negativan faktor”. 

„U Bugarskoj, sa stanovišta crkvene vlasti, patrijarh je predśedavajući Svetoga Sinoda, ali on nema apsolutnu vlast”, primjećuje Čapnin. 

„Novi bugarski patrijarh ima reputaciju promoskovski nastrojenog”, piše ruska emigrantska „Новая газета Европа”. Riječ je o dijelu redakcije „Новая газета” koji je iz Rusije pobjegao u inostranstvo od represija Vladimira Putina, sa glavnim urednikom Dmitrijem Muratovim, nobelovcem za mir. 

List piše da je Danil u svojoj poruci iz 2022. godine govorio o „državnome udaru” u Ukrajini 2014. i kako su SAD „finansirale tu subverzivnu aktivnost”. 

„Bugarski mediji su u više navrata optuživali Danila za primanje finansijske pomoći od Ruske Federacije. Bez dozvole Patrijarha i Sinoda Bugarske, Danil je periodično pośećivao Moskvu, tamo je imao susrete sa patrijarhom Kirilom i visokim predstavnicima ruskoga rukovodstva”. 

U bugarskoj javnosti poznati iguman tamošnjeg Crnogorskog manastira (Църногорски манастир), arhimandrit Nikanor, saopštio je da je izbor patrijarha Danila bio „kao po udžbeniku KGB” i da zato napušta Bugarsku pravoslavnu crkvu: „Od danas, moj je patrijarh — Vartolomej”.

Slijedi nekoliko napomena iz novije istorije Bugarske crkve…

Savremena Bugarska je 1870. dio Otomanske carevine kada, uz potvrdni ferman sultana, tamošnje sveštenstvo okupljeno u Egzarhiji proglašava nezavisnost od Vaseljenske Majke-Crkve.

Zbog toga, Vaseljenska patrijaršija, održavši 1872. čuveni pomjesni sabor u Carigradu, bugarski episkopat lišava sveštenstva, žigošući ih otpadnicima od Svete Pravoslavne Crkve i pripisujući im jeres etnofiletizma.

Narednih decenija Egzarhija, čak i nakon što je 1908. Bugarska postala nezavisna država, tretirana je od Vaseljenske patrijaršije kao raskolnička. Zbog te činjenice, između ostalog, ni Mitropolija crnogorska - Crnogorska pravoslavna crkva nije stupala u kanonsko i liturgijsko jedinstvo s Bugarima.

Tek 1945, pod uticajem SSSR-a, tj. Moskovske patrijaršije (koju je 1943. obnovio Staljin), kanonski tomos o autokefaliji od Vaseljenske Majke-Crkve dobila je Bugarska egzarhija, sa predstojateljem u statusu mitropolita. Bugarska crkva se 1953. proglasila patrijaršijom, a svog crkvenog poglavara za — patrijarha.

Tokom 1990-ih, Bugarsku crkva imala je unutrašnji raskol, jer je otkriveno da su brojne vladike, uključujući tadašnjega patrijarha Maksima Najdenova-Minkova, decenijama bili agenti komunističke tajne službe. 

Dio episkopata, koji nije sarađivao s komunistima i bio je protiv Maksima, proglašava za patrijarha Pimena Jeneva, dotadašnjeg mitropolita nevrokopskog. Pimen je 1998. godine načalstvovao u crkvi Svete Paraskeve u Sofiji obredom hirotonije za episkopa Mihaila, donedavno poglavara Crnogorske pravoslavne crkve. Docnije, obje bugarske jerarhije su se ujedinile — priznajući međusobno i hirotonije i sve obrede svetih tajni tokom trajanja raskola.

Pod uticajem Moskovske patrijaršije, Bugarska crkva nije 2016. poslala delegaciju na sabor koji je na Kritu organizovao vaseljenski patrijarh Vartolomej.

 Procjenjuje se da sada Bugarska crkva u zemlji i dijaspori ima oko osam miliona vjernika.