Za Antenu M piše: Ana Nives Radović
Platne kartice su sveprisutni finansijski alati koji olakšavaju nesmetanu novčanu razmjenu u savremenoj ekonomiji. Bilo da se radi o debitnim, kreditnim ili prepaid karticama, one služe kao most između potrošača, trgovaca i finansijskih institucija.
Platne kartice su standardizovane plastične ili metalne kartice koje izdaju finansijske institucije i omogućavaju pojedincima da pristupe sredstvima ili kreditu za obavljanje kupovina, podizanje gotovine ili drugih finansijskih transakcija. Korisnici mogu da pristupe sredstvima na različite načine, pa su, na primjer, debitne kartice direktno povezane sa korisnikovim bankovnim računom i omogućavaju potrošnju do dostupnog stanja.
Za razliku od njih kreditne kartice pružaju kreditnu liniju do unaprijed odobrenog limita, omogućavajući korisnicima da pozajme novac za transakcije, koji kasnije vraćaju sa kamatom ako nije u potpunosti isplaćen, dok su prepaid kartice unaprijed učitane sa određenim iznosom novca i nisu direktno povezane sa bankovnim računom. Svaka vrsta kartice sadrži tehnologiju i informacije koje omogućavaju sigurne i efikasne transakcije.
Dug i dinamičan put razvoja
Platne kartice imaju bogatu istoriju koja prati evoluciju finansijskih transakcija, počevši od ranih kreditnih sistema do današnjih naprednih digitalnih tehnologija plaćanja. Koncept platnih kartica počeo je da se pojavljuje početkom 20. vijeka. 1901. godine, prvi sistem sličan kreditnoj kartici uveo je jedan robni lanac u Njujorku, nudeći kupcima mogućnost kupovine na kredit i odložena plaćanja. 1920. godine, u SAD-u je uveden sličan sistem, gdje su kupci dobijali „charge plates“ ili metalne kartice koje su ih identifikovale.
Pravi proboj dogodio se 1950. godine kada je Diners Club predstavio prvu prepoznatljivu kreditnu karticu, omogućavajući korisnicima da plaćaju u više restorana i preduzeća. Nedugo zatim, 1958. godine, American Express i Bank of America lansirali su svoje vlastite kreditne kartice, pri čemu je kartica Bank of America postala ono što danas poznajemo kao Visa. Tokom 1960-ih, Bank of America proširuje svoju karticu na druge banke, što dovodi do stvaranja brenda „Visa“. Otprilike u isto vrijeme, nastaje MasterCard kroz savez banaka.
Magnetne trake na platnim karticama uvedene su 1970-ih, čime je omogućeno automatsko unošenje podataka, kao i elektronska obrada. Ova inovacija ubrzala je transakcije i učinila plaćanja sigurnijim. Do 1980-ih, upotreba kreditnih kartica postala je uobičajena širom svijeta, a industrija je počela da uvodi sigurnosne mjere poput PIN-ova i potpisa. Debitne kartice, koje su direktno povlačile sredstva sa bankovnog računa potrošača, postale su popularne 1980-ih. Prepaid kartice, na koje korisnici mogu učitati novac, takođe su počele da se pojavljuju, nudeći veću fleksibilnost i dostupnost za one bez tradicionalnih bankovnih računa.
Razvoj nakon 2000. odvijao se uvođenjem EMV (Europay, MasterCard i Visa) čip kartica, koje pružaju poboljšanu sigurnost šifrovanjem podataka o transakcijama. Kontaktless kartice, omogućene tehnologijom radiofrekventne identifikacije (RFID), postale su široko rasprostranjene, omogućavajući potrošačima da plate jednostavnim dodirom kartica na terminale. Sa usponom pametnih telefona, platne kartice su sve više integrisane sa digitalnim novčanicima poput Apple Pay, Google Pay i Samsung Pay. Potrošači sada često koriste svoje telefone umjesto fizičkih kartica za transakcije, što predstavlja veliki pomak ka digitalnim plaćanjima.
Danas, platne kartice nastavljaju da se razvijaju sa novim tehnologijama poput biometrijske autentifikacije i blockchain-a, s ciljem bržih, sigurnijih i praktičnijih transakcija. I Visa i MasterCard su sklopile partnerstva sa blockchain i kripto firmama kako bi omogućili plaćanje kriptovalutama putem platnih kartica. Ove kartice omogućavaju korisnicima da troše svoje digitalne imovine na milionima lokacija širom svijeta koje prihvataju tradicionalne platne kartice.
Tehnička struktura i proces transakcije
Kada se platna kartica koristi za transakciju, ona komunicira sa finansijskim sistemom kako bi autorizovala i obradila plaćanje. Kartica sadrži ključne detalje kao što su broj kartice, datum isteka i sigurnosne kodove koji je jedinstveno identifikuju i osiguravaju njenu legitimnost. Savremene kartice opremljene su različitim tehnologijama za poboljšanu funkcionalnost. Magnetna traka, tradicionalna karakteristika, čuva informacije o kartici, ali se postepeno povlači u korist sigurnijih opcija. Ugrađeni mikro čipovi, poznati kao EMV čipovi, generišu jedinstveni kod za svaku transakciju, smanjujući rizik od prevara. Kontaktless tehnologija, ili komunikacija na blizinu (NFC), omogućava transakcije jednostavnim dodirom kartice na terminale. Jedinstveni broj kartice i vrijednost provjere kartice (CVV) pružaju dodatne slojeve sigurnosti, naročito za online transakcije.
Kada primite platnu karticu, ona je obično izdata od strane finansijske institucije koja upravlja vašim bankovnim računom ili kreditnom linijom. Za debitne i kreditne kartice, veza sa vašim bankovnim računom uspostavlja se putem jedinstvenog identifikatora računa koji je ugrađen u magnetnu traku ili čip kartice. Ova povezanost omogućava kartici da povuče sredstva direktno sa vašeg računa za debitne kartice ili da pristupi vašem kreditnom limitu za kreditne kartice. Ova veza se održava putem platnih mreža kao što su Visa, Mastercard ili American Express, koje olakšavaju prenos podataka o transakcijama između prodajnog sistema trgovca i vaše banke, obezbjeđujući da sredstva budu autorizovana i sigurno prenesena.
Kada koristite platnu karticu, transakcija prati nekoliko koraka. Prvo, transakcija se pokreće kada prevučete, umetnete ili dodirnete svoju karticu na terminalu prodavca ili unesete njene podatke online. Terminal šalje detalje transakcije, uključujući broj kartice i iznos transakcije, platnoj mreži. Mreža komunicira sa vašom bankom kako bi provjerila ima li dovoljno sredstava ili kakva je dostupnost kredita. Ako je transakcija odobrena, banka odobrava plaćanje; ako nije, transakcija je odbijena. Odobrene transakcije se grupišu i naknadno izmiruju, prenoseći sredstva sa vašeg računa na račun prodavca, a cio ovaj proces obično se završava za nekoliko sekundi, zahvaljujući sofisticiranim backend sistemima i mrežnoj povezanosti.
Ono što osigurava nesmetano funkcionisanje kartičnih transakcija je nekoliko tehničkih komponenti. Platne mreže djeluju kao posrednici između prodavčeve banke i banke izdavaoca kartice. Sistemi za plaćanje na prodajnom mjestu (POS) su uređaji koje trgovci koriste za obradu kartičnih plaćanja, opremljeni za čitanje informacija sa kartice i komunikaciju sa platnom mrežom. Sigurni protokoli poput enkripcije i tokenizacije štite osjetljive informacije sa kartice od presretanja tokom transakcija. Softver za osnovno bankarstvo u banci izdavaocu provjerava podatke o računu vlasnika kartice i odobrava transakcije.
Struktura i uloga brojeva na kartici
Brojevi na platnoj kartici služe kao njen jedinstveni identifikator i prate globalno standardizovani format poznat kao ISO/IEC 7812 brojčani sistem. Tipičan broj kartice se sastoji od Identifikacionog broja izdavaoca (IIN), koji čini prvih šest cifara i identifikuje banku ili instituciju koja je izdala karticu. Sljedeće cifre jedinstveno identifikuju korisnički račun unutar izdavaoca institucije.
Posljednja cifra je kontrolna cifra koja se izračunava pomoću Lunovog algoritma kako bi se osigurala validnost broja. Pored broja kartice, druge informacije na kartici uključuju datum isteka, ime vlasnika kartice i CVV, trocifreni ili četvorocifreni kod koji se koristi za online transakcije. Ovi podaci zajedno osiguravaju da kartica bude i funkcionalna i sigurna.
Takođe, brojevi na platnoj kartici (kreditnoj, debitnoj ili prepaid) prate standardizovani format, koji pomaže u identifikaciji kartice, njenog izdavaoca i obezbjeđivanju sigurnih transakcija. Format broja kartice
Tipičan broj platne kartice sastoji se od 16 cifara, iako neke kartice mogu imati više (npr. American Express koristi 15 cifara). Broj je podijeljen na različite djelove, pri čemu svaki dio ima specifičnu funkciju.
Tipična struktura broja kartice sa 16 cifara: 1111 2222 3333 444
Razrada broja kartice
Identifikacioni broj izdavaoca (IIN) / Identifikacioni broj banke (BIN) (prvih šest cifara) identifikuju instituciju koja je izdala karticu. Pomažu u usmjeravanju transakcije ka pravoj banci za obradu.
Prva cifra predstavlja Major Industry Identifier (MII), koji označava kategoriju institucije (npr. 3 za putovanja i zabavu koje izdaju AmEx i Diners Club, 4 za banke i finansijske institucije u koje spada Visa, 5 za MasterCard i Maestro, itd.).
Sljedećih pet cifara predstavljaju Identifikacioni broj izdavaoca (IIN) ili identifikacioni broj banke (BIN), koji identifikuje specifičnu banku ili finansijsku instituciju koja je izdala karticu.
Broj računa (cifre od 7. do 15. ili 7. do 14, zavisno od dužine broja kartice) koriste se za identifikaciju specifičnog korisničkog računa unutar izdavaoca institucije. Ovaj broj je jedinstven za vlasnika kartice i pomaže u usmjeravanju transakcije ka pravom računu.
Kontrolna cifra i Lunov algoritam je posljednja cifra broja kartice i koristi se za detekciju grešaka. Izračunava se pomoću Lunovog algoritma, jednostavne šifre koja pomaže u verifikaciji autentičnosti broja kartice.
Lunov algoritam (kontrolna suma) se koristi za validaciju broja kartice izvršavanjem matematičke provjere. On osigurava da je broj tačan i da nije pogrešno unesen ili oštećen.
Počnite od desne strane (kontrolna cifra) i pomijerajte se ulijevo, naizmjenično duplirajući svaku drugu cifru, a ostale ostavite nepromijenjene.
Ako dupliranje cifre rezultuje brojem većim od 9, oduzmite 9 od rezultata. Saberite sve cifre (nakon modifikacija), a ako je zbir djeljiv sa 10, broj kartice je važeći. Ako nije, broj je nevažeći.
Npr. za broj kartice: 4539 1488 0343 6467 prvo duplirajte svaku drugu cifru s desna na lijevo:
4, 5, 3, 9, 1, 4, 8, 8, 0, 3, 4, 3, 6, 4, 6, 7 postaje
4, 10, 3, 18, 1, 8, 8, 16, 0, 6, 4, 6, 6, 8, 6, 14
Oduzmite 9 od brojeva koji su veći od 9:
4, 1, 3, 9, 1, 8, 8, 7, 0, 6, 4, 6, 6, 8, 6, 5
Saberite sve cifre:
4 + 1 + 3 + 9 + 1 + 8 + 8 + 7 + 0 + 6 + 4 + 6 + 6 + 8 + 6 + 5 = 80
Provjerite da li je zbir djeljiv sa 10:
Pošto 80 ÷ 10 = 8, broj kartice je važeći.
Ostale komponente
Dok su struktura broja i Lunov algoritam ključni, kartica takođe može da sadrži i druge komponente za sigurnost i identifikaciju, kao što je datum isteka, koji obično uključuje dvocifreni mjesec i dvocifrenu godinu (npr. 12/24).
CVV/CVC (Card Verification Value) je trocifreni ili četvorocifreni kod na poleđini kartice (ili na prednjoj strani za neke kartice kao što je American Express) koji se koristi za dodatnu sigurnost prilikom online transakcija.
Postoje i kodovi specifični za izdavaoca, jer neke kartice uključuju dodatne identifikatore kao što je broj ličnog računa (PAN), i mogu koristiti naprednu enkripciju za zaštitu podataka u modernim platnim sistemima.
--------------------
Edukativni serijal „Od kovanica do kodova“ je autorski projekat namijenjen razvoju finansijske i finansijsko-tehnološke pismenosti, a čini ga 100 članaka koje od 1. oktobra u okviru FinTech rubrike Antena M objavljuje dva puta sedmično.
Kombinovanjem tema iz oblasti platne industrije, savremenog bankarstva i digitalizacije sa pričom o ulozi i istoriji novca serijal je osmišljen da omogući uvid u širu sliku značenja vrijednosti i razmjene koja se od nastanka do danas odvija na istim principima.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR