Gojko Samardžić: Nema mira s krvnicima iz Beograda i njihovim prirepinama u Crnoj Gori

Priredio: Vladimir Jovanović

„SAMARDŽIĆ GOJKO, sin Lese (Alekse), 32 godine star, rodom iz Grahova, srez Nikšić, Zetska banovina privatni činovnik u Beogradu, pravoslavne vere, neoženjen, stas srednji, kosa smeđa, oči crne, lice duguljasto, brkove i bradu brije, nos i usta obični, ima kao osobiti znak ožiljak na licu ispod levog uha i na vratu od škrofule”.

Ovo je opis iz poćernice policije Kraljevine Jugoslavije za Samardžićem, nakon što je 22. januara 1930. pobjegao iz zatvora u centru Beograda.

U konspirativnoj organizaciji zabranjene Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), akcijom bjekstva Samardžića rukovodio je njegov crnogorski sunarodnik Petko Miletić — kako smo opisali u prethodnome nastavku (dostupan na linku ispod).

Poslije oko tri mjeseca uspješnog skrivanja Samardžića u Beogradu, komunistički ilegalci su ga provukli kroz jugoslovensko-mađarsku granicu. Iz oskudne partijske arhive, objavljene u istoriografiji druge Jugoslavije, doznaje se da je u Austriji (Beču) Samardžić kooptiran u Centralni komitet KPJ; štvoviše, postaće u Moskvi i član Izvršnoga komiteta Komnterne (Komunističke internacionale).

Karađorđevićev Sud za zaštitu države će u međuvremenu, u proljeće 1930, osuditi u odsustvu Samardžića na 10 godina robije sa trajnim gubitkom građanskih prava.

U rukovodstvu KPJ su od avgusta 1930. trojica Crnogoraca — uz Samardžića i Miletića, i Nikola Kovačević (rodom iz Grahova - Nudo, brat slavnog narodnog heroja Save Kovačevića).

Sva trojica su, bez sumnje, doprinijeli da i KPJ, a u manjoj mjeri i Kominterna, ustale zaokret u pogledu crnogorskoga nacionalnog pitanja, tj. da se trajno odustane od faktičke podrške unitarnoj koncepciji uređenja Jugoslavije koju je između 1918. i 1924. sprovodio ovdašnji komunistički ogranak pod rukovodstvom Jovana Tomaševića (taj je 1908, kao maloljetnik, u grupi s drugim agentima Srbije pred Velikim sudom Knjaževine Crne Gore, dok je bio u bjekstvu, zbog učešća u Bombaškoj zavjeri osuđen za veleizdaju na 10 godina robije; docnije, amnestiran od kralja Nikole).

Prema partijskoj arhivi, Gojko Samardžić je od sredine 1930, zatim 1931. i najvećim dijelom 1932. aktivan na sastancima rukovodstva KPJ u emigraciji. Bio neko vrijeme zadužen za sindikate i za tehniku, što znači i za štampanje partijskih proglasa, ilegalnih listova i marksističke literature.

Samardžićevi i stavovi Miletića i Kovačevića o crnogorskom nacionalnom idealu obnove državne nezavisnosti se odražavaju i u proglasu naslovljenom „Crnogorskom narodu” Centralnoga komiteta KPJ iz s kraja 1931. godine.

Iz tog se proglasa vide i nastojanja KPJ da se stavi na čelo nacionalnog pokreta Crnogoraca, nasuprot i Crnogorskoj (federalističkoj) stranci. Jasno se navodi i cilj obnove NEZAVISNOSTI CRNE GORE — ali će taj cilj, pod uticajem Kominterne, od sredine 1930-ih (do tada su Samardžić i Miletić odstranjeni iz rukovodstva KPJ) doživjeti regresiju: u partijskim dokumentima je preformulisan, te ostvaren tokom oslobodilčkog rata i revolucije 1941-45. novi cilj: da Crnogorci povrate svoju nacionalnu državu, ali kao ravnopravni ustavni konstituent nove federativne Jugoslavije.

Ovaj proglas „Crnogorskom narodu” s kraja 1931. — bezmalo nepoznat u cjelokupnom sadržaju za crnogorsku istoriografiju, tek tu-i-tamo djelimično citiran, posljedično je nepoznat i savremenoj javnosti  — prenijeću integralno (up. „Klasna borba 1926-1937, marksistički časopis – organ KPJ, sekcije Komunističke internacionale”, II, reprint, Beograd, 1984, 1040-1042):

„C R N O G O R S K O M   N A R O D U

 - Dragi drugovi i braćo Crnogorci!

 - Evo prošlo je 14 godina od kako su Daković [Marko] i ostali BEOGRADSKI AGENTI U PODGORIČKOJ SKUPŠTINI KRIVOTVORILI volju crnogorskog naroda. Evo 14 godina, otkako srbijanska gospoda, pod Aleksandrom Potonjim [Karađorđević], a pomoću francuskih bajoneta i IZDAJNIKA iz redova sviju crnogorskih gospodskih partija, zarobiše i vas i ostale narode u Jugoslaviji. Ponosnu Crnu Goru, koju za hiljadu godina niko nikada ne pokori, pretvoriše u beogradski pašaluk.

- Vi se stotinama godina junački boriste za svoje ognjište i svoju SLOBODU I NEZAVISNOST. Iako je vaša borba protiv tuđih ugnjetača često bila zloupotrijebljena za dinastičke i imperijalističke ciljeve, istorija nikad ne može zaboraviti vaše junačke borbe OD GRAHOVA DO KRVAVOG BOŽIĆA 1918. GODINE i do junačke borbe u četama Vukašina Markovića.

- A ovoga puta se ne mogaše odbraniti od srbijanske gospode, jer vam u kući biše izdajice – Brankovići. Izdadoše vas onakvi kao Andrija Radović i Marko Daković. Izdade vas general Vešović [Radomir] i njegovo podmićeno društvo. Prodao vas Danilo Njeguš [sin-prijestolonasljednik kralja Nikole, prim] za 530 milijuna dinara, a ‘republikanac’ Jovan Đonović za poslaničko mjesto u Tirani.

- Prodade vas Jovan Plamenac i njegovi drugovi za pare i za državno korito koje danas ližu. Plamenac dobi novac, položaj i slobodu, a njegovim KOMITIMA TRUNU KOSTI U ZENICI. Vaše interese izdade i lažni saveznik crnogorskog naroda, imperijalistička Italija, koja je za cijenu potpisivanja ugovora [Rapalski ugovor iz 1921, prim] s imperijalističkim Beogradom RASTURILA GAETSKU CRNOGORSKU VOJSKU.

- Dok vas jedna gospoda razoružavaše, druga vas prodavaše, a treća kao Sekula Drljević zavode vas s puta revolucionarne borbe, na koji ste bili pošli. Zavode vas da se mirite s vašim DUŠMANIMA I UGNJETAČIMA IZ BEOGRADA.

- Crnogorska federalistička stranka, koja predstavlja interese bogatih i jednog dijela gradske buržoazije kapitulirala je pred veliko-srpskom i vojno-fašističkom diktaturom. A njen predśednik Mirko Mijušković postade blagonaklonošću KRVAVOG ALEKSANDRA članom zakonodavnog odbora u Beogradu.

- Tako ti izdajnici pomogoše BEOGRADSKIM KRVNICIMA te zavedoše generalsko- fašističku diktaturu, vladavinu zuluma, mučkog ubijanja, bezakonja i SAMOVOLJE ALEKSANDRA POTONJEGA I NJEGOVE HORDE... koji narodne pare troše za pripremanje novoga rata i oružanog pohoda protiv Sovjetske Rusije, a narodu ništa ne daju. Skadarsko jezero ne suši se, niti se u Crnoj Gori grade željeznice, niti pomažu gladni.

- NEKOLIKO STOTINA ULIZICA O PRODANIH DUŠA DOBIŠE OBILATE PENZIJE, a vas crnogorski narod porobišę i u crno zaviše. Siromašne crnogorske seljake šalju i naseljavaju u Metohiji, Sandžaku, Makedoniji i Vojvodini ne da bi im zemlju dali i zakućili, nego DA UČINE IZ NJIH JANIČARE protiv arnautskih, makedonskih i mađarskih seljaka. Udariše poreze i namete, opljačkaše radničke nadnice, seljaka naćeraše u dugove, jadovanje i gladovanje, pokupiše svu njegovu imovinu u bescjenje, šume prodadoše domaćim i stranim bogatašima, a cio narod dovedoše do prośačkog štapa.

- Otuda potiče zlo i nevolje cijelog naroda, pa i vaše nevolje Crnogorci.

- Svojim borbama protivu zuluma, proganjanja fašističkih srbijanskih ministara, Crnogorci dokazaše, da više neće snositi jaram ove gospode i NJIHOVIH PRIREPINA U CRNOJ GORi. Tu borbu treba pojačati razvijati i širiti sve DO OPŠTEG NARODNOG USTANKA I POBJEDE REVOLUCIJE.

- Crnogorski narod može u tim borbama pobijediti samo onda, ako se bude borio rame uz rame i u savezu sa radničkom klasom i revolucionarnim pokretima ostalih porobljenih naroda [formulacija se u vokabularu KPJ odnosi na ne-srpske narode u Kraljevini Jugoslaviji, prim] i u savezu sa revolucionarnim radnicima i seljacima Srbije, pod zastavom Komunističke Partije.

- Putem revolucije su išli i narodi carske Rusije te su pod vodstvom Komunističke Partije (boljševika) oborili vlast cara, velepośednika, bogataša i kapitalista, oduzeli imanja, zemlju i fabrike i ta imanja i bogatstva proglasili za svojinu radnog naroda u gradu i na selu. Išćerali su iz svoje zemlje gospodu, parazite i velepośednike, stvorili svoju državu radnika i seljaka, ostvarili slobodu prije ugnjetenih naroda, pa sada žive u slozi i slobodi napredujući bolje nego ikada od postanka.

C r n o g o r s k i   n a r o d e !

- Uprkos svih progona i žrtava Komunistička Partija živi i predvodi borbu svih radnika, seljaka i porobljenih naroda protiv zuluma, pljačkanja i porobljavanja radnog naroda. U toj borbi ona je izgubila hiljade svojih boraca i pristalica, bačenih u apse i na robiju, STOTINE MRTVIH GLAVA UBIJENIH BORACA, kao štò bijahu MARKO MAŠANOVIĆ i BRACAN BRACANOVIĆ, što ih UBIŠE BEOGRADSKI KRVNICI.

.

- Komunistička Partija zove vas: - u smjelu i odlučnu borbu protiv vojno-fašističke diktature; protiv režima gospodske pljačke i porobljavanja naroda; - PROTIV CIJEPANJA CRNE GORE NA BANOVINE I BRISANJA CRNOGORSKOGA IMENA; - ZA SLOBODNU I NEZAVISNU SOVJETSKU CRNU GORU; - za radničko-seljačku vladu; - protiv pripremanja rata i intervencije razbojnika protiv Sovjetske Rusije; za mir i bratski savez sa Sovjetskom Rusijom. 

- Komunistička partija obraća se izričito crnogorskim radnicima i seljacima pošto su oni nosilac i pokretna snaga nacionalno-oslobodilačkog pokreta, i poziva ih da pripreme, organizuju i predvode ove borbe. 

- Skrštenih ruku i pasivnim čekanjem, kao što čine Drljević i Daković, ne može se oboriti diktatura. Tražite POVLAČENJE ORUŽANIH SILA BEOGRADSKE DIKTATURE iz Crne Gore. Ne dajte da gospoda, njihova država, banke i zelenaši pljačkaju i robe radnike i seljake! Ne plaćajte ni pare poreza zulumćarskom režimu, ne vraćajte ni pare bankama i zelenašima! Tražite da se svi siromašni seljaci potpuno oslobode od svakog poreza i nameta. 

- Gonite iz svojih sela i nahija poreznike, egzekutore, žandare i njihove poglavare! Ne dajte da plijene i na bubanj prodaju seljačku imovinu! Borite se da se zaplijene sva velepośednička i državna imanja i šume i da se zajedno sa inventarom podijele siromašnim crnogorskim seljacima bez ikakvog otkupa! 

- Tražite da se bez ikakvog odlaganja vrate ZAPLIJENJENE KUĆE I IMANJA CRNOGORSKIH NARODNIH BORACA, da država plati otštetu svim onim Crnogorcima i Arnautima, čije su KUĆE I SELA POPALJENA I ODUZETA radi njihove BORBE ZA NEZAVISNOST I SLOBODU! 

- Pomažite borbu radnika za 7-satni radni dan, za pomoć nezaposlenim, za slobodu štrajka i organizacije! Sazivajte skupštine i sastanke, idite svi zajednički u gradove, pa zajedno sa gradskim radnicima tražite pomoć i žito svim siromašnim seljacima i radnicima svima koji gladuju. Ako vam pomoći ne daju, uzmite je sami. 

- Borite se PROTIV STVARANJA FAŠISTIČKIH ORGANIZACIJA ‘Sokola’, ‘Narodne odbrane’, policijskih poćernih četa i odjeljenja i svih drugih organizacija, koje pokušavaju da stvore SRBIJANSKI OKUPATORI I NJIHOVI AGENTI. 

- Ne vjerujte lažima ni obećanjima nikakvih gospodskih partija, njihovih advokata, UZDAJTE SE SAMO U SVOJU BORBU I U SVOJU JUNAČKU DESNICU! Stvarajte svoje seljačke odbore i organizacije narodnog revolucionarnog pokreta, a preko njih vodite svoju borbu onim putem, koji vam pokazuje Komunistička Partija. 

- Dolje KRVAVA VELIKOSRPSKA VOJNO-FAŠISTIČKA DIKTATURA Aleksandra Potonjega! 

- Dolje SRBIJANSKI OKUPATORI! 

- Živjela borba ZA SAMOOPREDJELJENJE CRNOGORSKOG NARODA DO OTCJEPLJENJA! 

- Živjela SLOBODNA I NEZAVISNA CRNA GORA! 

- Živjela radničko-seljačka vlada! - Živio savez radnika, seljaka i porobljenih naroda! - Živjela Sovjetska Rusija!”

(Nastavlja se)