Slučaj majora Batrića Zečevića iz Lijeve Rijeke (1942)

Priredio: Vladimir Jovanović

Kao mladić, otišao u Srbiju da se školuje, tamo postao podoficir; - povratio se u Crnu Goru, doškolovao i dobio od knjaza Nikole I Petrovića-Njegoša oficijerski čin; - prošao kroz ratove Kraljevine Crne Gore 1912-13- i 1914-16: - tokom austrougarske okupacije, uhapšen kao saradnik u komitama odmetnutog đenerala Radomira Vešovića i interniran; - nakon 1918. budući nije po volji srpskome nacionalizmu u vojnoj službi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, prinudno penzionisan; - 1941. u ustaničkim Trinaestojulskim redovima; - u proljeće 1942. uhvaćen od četnika, brutalno mučen u njihovome zatvoru u Kolašinu, potom strijeljan  —— na Brezi, đe je docnije izgrađeno partizansko spomen-groblje u čast žrtava terora koji su sprovodili i pripadnici pokreta Pavla Đurišića… 

Ovo su glavniji podaci iz životopisa BATRIĆA ZEČEVIĆA (na slici gore), od oca Milisava. 

Sada detaljnije o njemu, prema nama dostupnim izvorima… Batrić je rođen 1887. godine u Lijevoj Rijeci. Pohađao Konjičku školu u Kraljevini Srbiji (Beogradu) i tamo dobio čin narednika. Ali, 1909. napuštio Srbiju, te u Crnoj Gori završava Artiljerijsku školu.

Ukazom Knjaza i Gospodara Crne Gore, na prijedlog ministra vojnoga, general-ađutanta i brigadira Mitra Martinovića, 28. aprila 1910. proizveden u čin artiljerijskog oficira (potporuč[n]ika). Oženio Kosu. 

U Balkanskome i Prvome svjetskom ratu Batrić komanduje baterijom topova „Krupp”. Istaknuvši se hrabrošću i stručnošću, ukazom Kralja i Gospodara Crne Gore, na prijedlog ministra vojnoga, general-ađutanta, brigadira i serdara Janka Vukotića, 18. maja 1913. unaprijeđen u čin poruč[n]ika, sa starješinstvom od 28. aprila te godine. 

A ukazom Kralja i Gospodara Crne Gore, opet na prijedlog ministra vojnoga Vukotića, 22. novembra 1913. unaprijeđen u čin artiljerijskoga kapetana. 

Posljednja dužnost Batrića Zečevića u Crnogorsko-kraljevskoj vojsci, januara 1916. - komandir baterije blizu Skadra: tada je „onesposobio naoružanje svoje baterije potapajući djelove u Skadarsko jezero” (da ne bi palo u ruke Austro-Ugarima). 

Uhapšen i interniran u austro-ugarske logore sredinom 1916. godine, jer je, na temelju dojave okupacionoj okružnoj komandi u Kolašinu u toj varoši najvjerovatnije imao konspirativni sastanak sa generalom Radomirom Vešovićem, koji se nedugo zatim odmetnuo u šumu: 

„Vešović je bio ovđe, kaže [dojavljivač, prim] da su sljedeće, više ili manje važne, osobe došle u Kolašin: - Mirko Dedović, tehničar iz Berana, jedan od Vešovićevih naduvenih Vasojevića; - Ivan Čukić, kapetanski pisar iz Trešnjeva; - aktivni kapetan iz Lijeve Rijeke Radivoje Milošević; - telegrafist Pero Račić iz Slatine kod Andrijevice; - poručnik Mitar Čukić iz Trešnjeva; - vojni činovnik Radosav Joksimović iz Buča kod Berana; - sudija Milo Delević iz Jelovice; - student Vlajko Vešović, brat ministra Vešovića iz Bara Kraljskih; - opštinski sudija Petar Vuković iz Đulića; - aktivni kapetan BATRIĆ ZEČEVIĆ iz Lijeve Rijeke; - Gavro Čukić, oficir narodne vojske iz Trešnjeva i mnogi drugi. Da se ne zaboravi: svi iz plemena Vasojevića — koje se pleme računa među najvernije generalu Vešoviću”.

Nova država, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, 1919. priznala mu čin kapetana I klase. Ali, navode u monografiji o „Vatrama sa Komova: Narod Andrijevičkoga sreza u Narodnooslobodilačkome ratu 1941-1945” (Beograd, 1978) da se po stupanju u Vojsku Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca „USKORO SUKOBIO SA PREDSTAVNICIMA VELIKOSRPSKOGA HEGEMONIZMA, pa je penzionisan”. Dodaju kako je „do Drugoga svjetskog rata živio u Beranama, demokratski orijentisan i opoziciono raspoložen prema režimu”. 

O tome je pisano i u zborniku radova o „Kolašinskom četničkom zatvoru 1942-1943” (Titograd, 1987) - da Batrić „kao PROTIVNIK VELIKOSRPSKOGA HEGEMONIZMA, koji je poslije završetka Prvoga svjetskog rata trovao mladi državni organizam, BRZO DOLAZI U SUKOB SA EKSPONENTIMA MONARHISTIČKOGA REŽIMA i biva primoran da u julu 1921. godine podnese ostavku na aktivnu službu u jugoslovenskoj vojsci, da bi 1922, u svojoj 35. godini, bio penzionisan, a 1925. preveden u rezervu”.

U „Vatrama sa Komova” navode da je „neposredno pred rat unaprijeđen je za rezervnoga majora”. 

„Rat ga zatekao u Mostaru, na dužnosti komandanta artiljerijskih jedinica garnizona. Njegov patriotizam je i ovoga puta došao do izražaja. S djelovima svoje jedinice prihvatio borbu protiv Njemaca i izdajničkih oficira koji su prišli ustašama”. 

„U Trinajestojulskome ustanku učestvuje sa čitavom porodicom, a februara 1942. godine, kao ugledan rodoljub i odani pripadnik Narodnooslobodilačkoga pokreta, učestvuje  kao delegat na Ostroškoj skupštini, đe je izabran za člana Narodnooslobodilačkoga odbora za Crnu Goru i Boku”. 

„Prilikom povlačenja partizanskih jedinica za Bosnu i Hercegovinu ostao u pozadini, ali je ubrzo otkriven i uhvaćen od strane četnika, sproveden u Podgoricu, a zatim u Kolašin đe je — nakon trodnevne brutalne istrage — osuđen na smrt”. 

„Na istrazi, suđenju i strelištu držao se dostojanstveno i hrabro”. 

Za Batrića Zečevića u zborniku o „Kolašinskom četničkom zatvoru 1942-1943” napisano je i sljedeće: 

- „U Trinaestojulskome ustanku aktivno učestvuje i stavlja se na stranu oslobodilačkih snaga. Poslije ustanka sa cijelom porodicom napušta stalno mjesto boravka (Berane) i sklanja se van domašaja italijanskih vlasti, nastavljujući rad za Narodnooslobodilački pokret”.

- „U septembru 1941. pri jednom ilegalnom ulasku u Berane biva denunciran i otkriven od domaćih izdajnika. Tom prilikom uhapšen i zatvoren u beranski italijanski zatvor, đe ostaje 79 dana. U zatvoru imao držanje dostojno čestitog rodoljuba. Poslije izlaska iz italijanskoga zatvora, nastavlja aktivno da radi na okupljanju narodnih masa za borbu protivu okupatora i kvislinga. Kao delegat sreza Andrijevičkog, aktivni učesnik i beskompromisni borac protivu okupatora, na poznatoj Skupštini crnogorskih rodoljuba u Ostrogu, u februaru 1942. godine, izabran je za člana užeg Narodnooslobodilačkoga  odbora za Crnu Goru, Boku i Sandžak”.

- „Prilikom povlačenja jedinica iz Crne Gore za Bosnu, u proljeće 1942. godine, ostao je u Crnoj Gori kao ilegalac. Hajka okupatora i domaćih izdajnika na crnogorske ilegalce prisilila ga je da se odluči na prebačivanje za Albaniju. U pograničnome selu Kuči, 7. maja 1942. godine, otkriven je od strane četnika, uhvaćen i predat Italijanima u Podgorici. Nakon dvodnevnih uzaludnih pokušaja da putem prijetnji i maltretiranja dobiju nekakve informacije o crnogorskim partizanima i uopšte o partizanskome pokretu u Crnoj Gori, Italijani su ga povratili četnicima”. 

- „Pod jakom stražom, vezan žicom, sproveden iz Podgorice za Kolašin i predat četničkome vojnom sudu”.  

Kako je saopštio Branko Jelić na naučnome skupu o četničkome zatvoru u Kolašinu, koji je 14-15. maja 1984, održan upravo u  Kolašinu — major Batrić Zečević „za tri dana, koliko se nalazio u četničkome zatvoru u Kolašinu, svakodnevno je maltretiran i tučen; ne dozvoljavaju mu nikakav kontakt sa ostalim zatvorenicima (ni sastanak i razgovor sa sinom i šćerkom, koji su se u to vrijeme nalazili u istome zatvoru kao zatvorenici”.

Četnički kazamat u Kolašinu opisan je od strane još jednoga zatočenika, Mihaila Lalića, najvećma u romanu „Svadba” — u njemu su presude izricane: „U ime kralja Petra II Karađorđevića!”

Prema referatu „Od tamnice do gubillišta” Milorada B. Bulatovića, a on je kao i Batrić Zečević među oko 2.000 Crnogoraca i Crnogorki uglavnom iz śevernih krajeva Crne Gore, te iz Kuča, koji su između februara 1942. i maja 1943. prošli u Kolašinu kroz zatvor suda Štaba limsko-sandžačkih četničkih odreda Pavla Đurišića — majoru Batriću Zečeviću su presudili u „grupi starih i uglednih ratnika i rodoljuba, iz Kolašinskoga i Andrijevačkog sreza”. O njima, evo nekih podataka. To su: 

- bivši okružni načelnik BLAGOTA SELIĆ, rođen 1888, sudija, učesnik tzv. podgoričke skupštine, međuratni istaknuti režimlija, koji je, na iznenađenje lokalne javnosti u Kolašinu, postao vatreni partizanski simpatizer, vjeruje se ponajviše pod uticajem svojih sinova - istaknutih komunista (partizanka bila i supruga mu GENA, učiteljica); 

- kapetan u rezervi Vojske Kraljevine Jugoslavije ĐURO RAOSAVLJEVIĆ, rođen 1886. u Lipovu, podoficijer Kolašinske brigade Crnogorsko-kraljevske vojske, zapovjednik mitraljeske čete u Mojkovačkoj bici, a početkom 1942. komandant partizanskoga bataljona „Vukman Kruščić”; 

- o kapetanu MILETI LAKIĆEVIĆU (članu „trinaestojulskoga” nacionalno-oslobodilačkoga odbora sreza Andrijevice, uopšte embriona organa nove vlasti kojim su faktički poništene odluke tzv. podgoričke skupštine iz 1918) — Mihailo Lalić u „Gledajući dolje na drumove” (1983) zapisaće: „Mileta Lakićević, koji je sa sinom jedincem i s puškom u ruci preko Ključa, po snijegu, došao s društvom da učestvuje u odbrani crvene vlasti u Kolašinu”; 

- kapetan u rezervi TOMICA JOJIĆ, rođen 1884. u Kraljima kod Andrijevice, bio u Crnogorsko-kraljevskoj vojsci ađutant komande Gornjovasojevićke brigade — zbog izuzetne hrabrosti odlikovan više puta, a od kralja Nikole i Obilića medaljom; 

- rezervni potpukovnik RADISAV RADEVIĆ, rođen 1877. u Mateševu, takođe crnogorski oficijer, a početkom 1942. vojni savjetnik partizanskoga odreda „Vojvoda Miljan” iz Lijeve Rijeke. 

„Svi su osuđeni na smrt i strijeljani na Brezi” — zapisao je Milorad B. Bulatović. 

„Ni jedan od njih nije bio član Partije [KPJ], pa za to nijesu ni optuživani, ali je prvoj trojici stavljeno ‘na teret’ učestvovanje na Ostroškoj skupštini, a ostalima ‘mržnja prema četničkome pokretu’… Ni jedan od njih nije prihvatio ponudu da se odrekne ideja Narodnooslobodilačke borbe i prihvati saradnju sa četnicima, a da za uzvrat ne bude strijeljan. Svi su sa prezirom odbili takve ponude i opredijelili se za časnu smrt”.

VOJINA-VOJA SELIĆA, rođenog 1916, komunistu - sina Blagote Selića, ubiće 1943. godine, isto četnici, takođe na Brezi. Još dvojica sinova Blagote Selića ginu kao partizani – BRANISLAV-BRANKO (1918-1942) i DANILO (1920-1943). Njegov je sin i VLADETA, ranjavan kao partizan; takođe ranjavana i Blagotina snaha SLOBODA, partizanka.  

BAJO JOJIĆ - sin Tomice Jojića, upravo dok mu otac u četničkome zatvoru iščekuje egzekuciju — u noći 19/20. aprila 1942. u selu Kralje gine zajedno s narodnim herojem Brankom Deletićem u borbi s četnicima. 

VELIMIR RAOSAVLJEVIĆ (1921-1944), student tehnike - sin Đura Raosavljevića, gine kao partizan, a Đurova šćer, partizanka DANICA (1924-1944), umire od tifusa…

Za Batrića Zečevića napisao je Branko Jelić da se „u istrazi, na suđenju i strelištu (na Brezi kod Kolašina) držao vrlo dostojanstveno”. 

„To je pokazao i za vrijeme kratkog oproštaja sa sinom i šćerkom: rekao im je da na strelište ide uzdignute glave i da neće dozvoliti da mu sluge okupatora primijete i najmanje uzbuđenje, ističući da je njegov put častan, i da i oni nastave ‘njegovim stopama’. Tako je i postupio: dok su ga vodili na strelište, upućivao je okupljenom narodu veseo pogled i dovikivao razne parole, a četnicima bačio istnnu u oči: - Vi ste loše sluge lošeg gospodara!”

Uz śevernu stranu kamenih zidova, koji su činili ogradu nekadašnje kasarne – četnici su 13. maja 1942. na Brezi strijeljali Batrića Zečevića. Nakon rata, pronađene njegove kosti i sahranjene u porodičnu grobnicu.

Sin majora Batrića Zečevića – VOJISLAV-VOJO, rođen 1912. u Lijevoj Rijeci, odrastao u Beranama, iz te je varoši 1930-ih bio dopisnik dnevnih listova u Beogradu, 1940. hapšen i na višemjesečni zatvor osuđen kao učesnik komunističkih protesta u Zagrađu-Policama. 

U Beranama učesnik Trinaestojulskoga ustanka (nosilac Spomenice ’41), a tokom rata, između ostaloga: komandant mjesta u Andrijevici, komesar vasojevićkoga Komskog odreda, komesar Komande III područja, pomoćnik i šef obavještajnoga odśeka štaba 2. udarnog korpusa, etc. 

Kao predstavnik sreza Andrijevičkoga vijećnik Crnogorske antifašističke skupštine narodnoga oslobođenja. 

Poslije rata izabran za narodnoga poslanika sreza Andrijevičkog u Skupštini Crne Gore. Nosilac i Ordena hrabrosti, Ordena bratstva i jedinstva I reda, Partizanske zvijezde, Ordena zasluga za narod i Medaljom otečenstvene vojne. S činom majora, zatim pukovnika, od 1944. na dužnostima u Odjeljenju za zaštitu naroda (OZN-i). Umro 1948.