Za Antenu M piše: Ana Nives Radović
Četiri dana uoči svog 79. rođendana američki reditelj Dejvid Linč otišao je u vječnost, ostavivši svijetu da ga u knjigama velikana potpisuje kao maga kinematografije, uz napomenu da je pisao i muziku za svoja ostvarenja ili doprinio izboru tema koje su je proslavile. No, Linč nije bio samo reditelj, glumac u nekim od svojih ostvarenja i kompozitor, već i slikar koji je dao snažan doprinos likovnom stvaralaštvu, ali kojeg istorija umjetnosti, zbog njegove uzvišenosti u filmskom izrazu, ipak neće pamtiti po tome, jer budući da uglavnom prati poznate obrasce, kultura često ima problem da prihvati umjetnike koji se suprotstavljaju jednostavnim kategorizacijama.
Umjetnički put Linča obuhvatio je zamršenu naraciju eksperimentisanja kroz različite formate koja spaja film, slikarstvo i druge kreativne poduhvate u jedinstven, privlačan opus. Ipak, ova sinteza izmiče jednostavnoj kategorizaciji, jer Linčovo umjetničko nasljeđe, obilježeno filmovima koji izazivaju duboka osjećanja, enigmatičnim slikama i oštrim kulturnim kritikama, otkriva um koji konstantno pomjera granice i formata i značenja.
Sinteza filma, umjetnosti i identiteta
Linčova filmska renesansa u kasnijim godinama stvaralaštva izazvala je kod publike pomiješana osjećanja, a dugo očekivani povratak serije „Twin Peaks“ 2017. podijelio je kritičare i publiku, boreći se da ponovo uhvati zagonetnu magiju originalne serije iz 1990-91. Njegov posljednji film u kojem je igrao, „Inland Empire“ (2006), zbunio je gledaoce nadrealnom strukturom, signalizujući iscrpljenost njegovog nekada slavljenog filmskog rječnika. Linčov kratki film iz 2017. „Šta je Džek uradio?“, gdje ispituje majmuna u noir stilu, više je bio apsurdistički eksperiment nego duboki izraz, pa su ova skretanja odražavala potragu za novim kreativnim ekvivalentima nemira.
Umjesto filma, Linč se vratio svojoj prvoj ljubavi – slikarstvu, a ovaj zaokret je takođe označio njegovo uranjanje u druge aktivnosti, poput proizvodnje kafe i transcendentalne meditacije, prakse koja je transformisala njegov emocionalni život i, prema njegovim riječima, ugasila urođeni bijes. Linčova autobiografija „Room to Dream“, koju je napisao sa Kristinom Mekena, pruža uvid u čovjeka iza misterije, dokumentujući njegovo putovanje kroz meditativni osvrt na ličnu i umjetničku evoluciju.
Rođen 1946. godine u skromnoj porodici u Misuli u Montani, Linčovo odrastanje nije nagovještavalo mračni, nasilni i nadrealni svijet koji je kasnije prikazivao. Njegovo djetinjstvo, obilježeno čestim selidbama zbog karijere njegovog oca, predstavljalo je sliku predgrađanske normalnosti koju je kasnije dekonstruisao u filmovima poput „Plavi somot“ i seriji „Twin Peaks“. Ipak, Linč je priznao metafizički pogled na identitet i kreativnost, tvrdeći u svojoj autobiografiji da se veliki dio onoga što jesmo oblikuje prije rođenja, ugrađeno u cikluse postojanja.
Slikarstvo kao paralelni univerzum
Linčova vizuelna umjetnost nudi uvjerljiv kontrapunkt njegovom filmskom radu, omogućavajući veću dvosmislenost i apstrakciju. Izložba „David Lynch: The Unified Field“ 2014. godine na Akademiji likovnih umjetnosti Pensilvanije (PAFA) predstavila je gotovo 90 radova, pružajući rijetku priliku da se sagleda širina njegovog umjetničkog izraza. Izložba je otkrila ne samo dubinu njegovog kreativnog opusa, već i njegov stalni dijalog sa istorijom umjetnosti i savremenom vizuelnom kulturom.
Njegove slike su često nadrealne, nasilne i tamno humoristične, odražavajući ton njegovih filmova, ali egzistirajući nezavisno od njih. Djela kao što su „Boy Lights Fire“ (2010) ili „I Didn't Know Gun Was Loaded Sorry“ (2005) odišu djetinjastim, a ipak snažnim kvalitetom, odražavajući instinktivan i emotivan pristup kreativnosti. Ovi radovi odbacuju uglađenost i narativnu strukturu često povezanu sa filmom, pa umjesto toga, uspijevaju na sirovim emocijama, sudaru tekstura i neočekivanom međudjelovanju teksta i slike.
Ono što je vremenom postajalo sve vidljivije je Linčova jedinstvena integracija teksta u njegovu vizuelnu umjetnost, karakteristike koja dodaje slojeve značenja dok narušava osjećaj koherentnosti kod posmatrača. U djelu „My Head is Disconnected“ (1994–96), suprotstavljanje ljudskog oblika sa kamerom umjesto glave i ispisane fraze podsjećaju na Magritovu „Obmanu slika“. Ovo destabilizovanje jezika i slike odražava Linčovo šire interesovanje za to kako konstruišemo značenje u suštinski haotičnom svijetu. Njegove izjave da film i dalje vidi kao pokretnu sliku sve više su ukazivale na duboku međusobnu povezanost njegovih umjetničkih težnji.
Teme roda i nasilja
Centralno mjesto u Linčovom opusu, kako u filmu, tako i u vizuelnoj umjetnosti, zauzima zaokupljenost rodom, strašću i nasiljem, pa njegovi filmovi često kritikuju normativne rodne uloge, razotkrivajući sirovu, nerijetko i karikaturalnu podlogu, oličavaju ranjenu mušku seksualnost koja prelazi u psihotičnost, dok ženski likovi često trpe teret muške agresije. Njegova djela se bave ovim dinamikama, ne da bi ih veličala, već da bi razotkrila nasilje ukorijenjeno u kulturnim i porodičnim strukturama.
Za razliku od filma i njegove slike istražuju ove teritorije na suptilniji, ali i dvosmisleniji način, bez zvučnih pejzaža i narativnih lukova njegovih filmova. Njegovo likovno stvaralaštvo fokusira se na primitivne prizore destrukcije i opasnosti, pa ponavljajući motiv vatre, kao što se vidi u „Boy Lights Fire“, i korišćenje morbidnih figura izazivaju osjećaj haosa i nekontrolisane energije. Rod, takođe, zauzima istaknuto mjesto kao složena tema, sa mnogim radovima koji istražuju mušku agresiju i objektifikaciju žena, dok ipak statična priroda ovih djela omogućava manje neposredno, a više kontemplativno suočavanje sa ovim temama, pozivajući posmatrače da se upuste u sopstvene interpretacije.
Slikar u kontekstu
Linčov rani rad, poput „Crtanja za Eraserhead“ (1965–68), otkriva direktnu vezu između njegove vizuelne umjetnosti i njegovog stvaralaštva u filmu, iako on insistira na njihovom razdvajanju, jer njegova sposobnost da konstruiše svjetove nalik snovima i uznemirujuće slike u filmu proizilaze iz istih umjetničkih instinkta koji oblikuju njegove slike.
Slikarstvo mu odiše neuljepšanošću zahvaljujući kojoj omogućava nefiltriran uvid u podsvijest, a za razliku od njegovih filmova, koji su rezultat pažljivog planiranja, njegovi likovni radovi ostaju usamljeni, neposredni činovi stvaranja, pa mu je upravo sloboda da tako razgraniči stvaralaštvo omogućavala da se bavi temama koje je birao na nesputan način. Njegova djela često prikazuju iskrivljene ljudske figure, uznemirujuće pejzaže i ponavljajuće motive poput vatre, mašinerije i deformisanih stvorenja – elemente koji se spajaju kako bi stvorili grotesknu ljepotu, ujedno odbojnu i fascinantnu, koja odražava emocionalni intenzitet prisutan u njegovim filmovima.
Linčovo kombinovanje tehnika dodatno pojačava taktilni kvalitet njegovih slika, jer je koristeći materijale poput kartona, gipsa i sakupljenih predmeta, radovima dodavao dubinu i teksturu, brišući granice između slikarstva i skulpture. Ovaj taktilni kvalitet njegovim djelima dao je fizičko prisustvo, omogućavajući posmatračima da se suoče s materijalnošću slika, uz njihovo simbolično značenje.
Tekst kao narativno sredstvo
Jedan od najintrigantnijih aspekata Linčovih slika je njegova česta upotreba teksta, a umjesto da pojasni slike, njegovi rukom pisani izrazi često produbljuju njihovu dvosmislenost, jer pojedine fraze stvaraju osjećaj narativne napetosti, ostavljajući priču nedovršenom. Riječi ispisane na crtežima funkcionišu poput fragmenata snova čije se značenje naslućuje, ali nikada potpuno ne otkriva.
Ovakva interakcija teksta i slike najčešće izaziva osjećaj nelagode, kao da se posmatrač uvlači u privatni, nerazumljivi svijet, a Linčova sposobnost da spoji banalno s užasnim odražava njegovu fascinaciju dualnošću ljudskog postojanja, pa ova napetost, prisutna u većini njegovih djela, naglašava njegovo uvjerenje da su ljepota i strah neraskidivo povezani.
Iako Linčove slike nijesu postigle ni približan nivo slave kao njegovi filmovi, njihov uticaj na savremenu umjetnost je neosporan. Njegov rad odolijeva direktnim poređenjima sa drugim umjetnicima iz svijeta filma i slikarstva, jer utjelovljuje autentičan stil, a izložbe kakva je bila „The Unified Field“ (2014) pomogle su da se njegove slike smjeste u širi kontekst moderne umjetnosti, ističući njihov doprinos dijalogu između apstrakcije i figuracije.
Linčova upornost da se bavi slikarstvom uz filmsko stvaralaštvo otkrila je njegovu nepokolebljivu posvećenost istraživanju dubina mašte, bez obzira na sredstvo izražavanja, jer je i u jednom i u drugom pozivao publiku da prigrle nelagodu, suoče se s nadrealnim i pronađu značenje u haosu. Stvarajaući u skladu sa originalnim principom da što je nešto nepoznatije, to je ljepše potvrđivao je njenu opravdanost i kroz filmove i kroz slike, osiguravajući da njegovo nasljeđe traje, bez obzira na vrstu umjetničkog izraza.
Inicijalna verzija ovog članka dostupna je ovdje.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR