Korupcijska nervoza

Za Antenu M piše: Aleksandra Bosnić Đurić

Političko vrijeme u Srbiji se možda upravo ovih dana nepovratno mijenja. Ukoliko se ova pretpostavka pokaže kao tačna, to bi značilo da bi i čitav set vrijednosti, namjera, sklonosti i okolnosti na ideološkom i političkom spektru Zapadnog Balkana ubrzo mogao biti zahvaćen – promjenom. Posljednji ciklus građanskih protesta, građanskih neposlušnosti i akcija opozicionih stranaka, pokreta i organizacija civilnog društva pokrenutih kao tiha ali, po svemu sudeći, nezaustavljiva lavina nakon višestrukog tragičnog ishoda slučaja „Nadstrešnica“ u Novom Sadu, zapravo je vjerovatno jedan od posljednjih vapaja zdravog dijela srpskog društva protiv korupcije koja ga proždire.

Međutim, upravo ovih dana dešavaju se izlivi dvostrukog bijesa. S jedne strane su građani, koji nizom sporadičnih akcija u različitim gradovima pokazuju da neće prestati da budu nezadovoljni i da je sada zaista dosta. S druge strane, viši i niži službenici, uposlenici, paradoksalno i funkcioneri, a ne „samo“ oni na koje smo svih ovih godina praktično navikli i koje zovemo „batinašima“, postaju sve nervozniji i agresivniji i ulaze ne samo u verbalne nego i fizičke sukobe s građanima koji protestuju. Do sada su incidenti ove vrste, što je dokumentovano snimljenim video materijalom,  izbili: u Novom Sadu, kod mosta Duga (izazivač je bio SNS funkcioner s Limana);  u Beogradu, ispred Fakulteta dramskih umjetnosti (sukob su izazvali SNS gradski funkcioneri iz Beograda), na Brankovom mostu, u Beogradu na vodi i kod RTS-a (sukob su opet izazvali beogradski SNS opštinski funkcioneri). Građani među sobom sve češće govore da strahuju od eskalacije uličnih obračuna, jer smatraju da će „oni životom braniti ono što su stekli korupcijom i krađom“. I upravo tu bi se moglo postaviti pitanje – otkud sada takva eskalacija nervoze i bijesa, čak i kod onih sasvim sitnih učesnika u koruptivnim nizovima, onih koji su svih ovih godina tvrdili da su „samo  radili svoj posao“?

Teorijski gledano, iako postoji oduvijek, u modernoj državi korupcija postaje opasnost „jer šteti obavljanju društvenih poslova, snižava potrebni nivo morala u političkom odlučivanju, blokira javnu upravu, sudstvo čini nedjelotvornim i snižava nivo privredne efikasnosti“.

Upravo ta razorna snaga korupcije koja žrtvuje i „ubija“ svoje građane, u ovom trenutku posjeduje sve što i njene opšte prihvaćene definicije: korišćenje javne funkcije zarad lične koristi, organizovani i privredni kriminal, partokratsku pervertiranost društva i bahatost vlasti. Pa iako se korupcija ubraja u one društvene pojave čija se definicija mijenja u vremenu i prostoru, iz svega što znamo o autokratijama i diktaturama naučili smo da represivni režimi bez ugrađenosti korupcije u funkcionisanje institucija jednostavno ne mogu da produžavaju svoj vijek trajanja, baš kao što to ne mogu da čine ni ukoliko ne ukinu nezavisnost pravosuđa. Podaci svih istraživanja ukazuju na to da razvijene i stabilne demokratske zemlje imaju relativno niži stepen korupcije i obrnuto – autokratije su praktično utemeljene na njima. 

Čak i poslije trinaest godina autokratske vlasti, nije sasvim jednostavno odrediti šta sve jeste, a šta nije korupcija, budući da je ona tokom ovih godina toliko usavršavana da je postala neka vrsta druge prirode društva u Srbiji. Ipak, da bismo razumjeli unutrašnji mehanizam korupcije u Srbiji potrebno je sagledati strukturalno-funkcionalne pravilnosti na kojima ova pojava počiva. Ono što rukovodi učesnike u ovoj piramidi korupcije jeste očekivanje (manje ili veće) dobiti za sve učesnike u njoj, mimo pravnih i moralnih normi. Kada se „stvari odvijaju dobro“ u ovoj „igri“ dobijaju svi  – i oni koji korumpiraju i oni koji bivaju korumpirani. Svako prema svom mjestu u koruptivnoj hijerarhiji.

Međutim onda, i samo onda, kada se dese ovako civilizacijski jezive tragedije učesnici u koruptivnom mehanizmu postaju bolno svjesni da se otvara praznina koju je nemoguće popuniti uobičajenim opsjenarskim floskulama tipa: „Ne dam ovog ili onog ministra“, „Desilo se, pa šta?“,  „To je bio rizičan posao, nijesu valjda radili u pekari?“ i sl. Postaju bolno svjesni da se ta zjapeća praznina mora popuniti iznenadnim aktiviranjem pravnih normi koje, začudo, odjednom počinju da važe. Posebno za niže i srednje nivoe koruptivne piramide. Trinaestoro uhapšenih  i zadržanih „lica“ povezanih sa padom nadstrešnice na Željezničkoj stanici u Novom Sadu (uz uvažavanje pretpostavke nevinosti i činjenici da se još uvijek radi o istražnom postupku) više su nego jasan signal da je taj mehanizam aktiviran.

Tako, učesnici u koruptivnoj piramidi shvataju da su ugroženi i oni sami i da korupcija ne znači samo lako podmićivanje i pokvarenost, već i po život opasne uzurpacije zakona, te da se u kompenzovanju koruptivnih kriza prvo žrtvuju oni – posljednji.

Otuda i nervoza. U njihovim redovima.