Vladimir Jovanović: Amfilohije slavi jubilej – dan kada je postao klirik Grčke crkve!

Mitropolit crnogorsko-primorski SPC Amfilohije Radović je 21. jula sa sveštenstvom u Cetinjskome manastiru liturgijom obilježio, kako se navodi, „četrdeset devet godina svešteničke službe“.

Jubilej se, saopštavaju iz Eparhije crnogorsko-primorske, slavi „na praznik Svetoga mučenika Prokopija“.

Proslava jubileja mitropolita crnogorsko-primorskog SPC, Cetinjski manastir 21. jula

Sv. Prokopije, velikomučenik iz 4. vijeka, je i „imendan“ Prokopija Menoutisa (1917-2003), kontroverznoga arhijereja Grčke pravoslavne crkve (GPC). Prokopije Menoutis je bio mitropolit Kefalonije, najvećega ostrva u Jonskome moru. Diplomirani teolog Risto Radović će 1967, iz nekih razloga, doći baš kod Prokopija, koji će ga zamonašiti i dati mu ime Amfilohije. Ostaje otvoreno pitanje: zbog čega se Amfilohije zamonašio u GPC, a ne u Srpskoj pravoslavnoj crkvi?

Nakon što je pohađao osnovnu školu u Morači, kao stipendista SPC Radović je završio 1958. četvorogodišnju Bogosloviju „Svetoga Save“ u Rakovici (Beograd), a 1962. je diplomirao na tamošnjem Bogoslovskome fakultetu. U njegovoj službenoj biografiji se navodi da je studirao i na Filozofskome fakultetu u Beogradu, no nema podataka da li je tamo i diplomirao.

Risto Radović, student teologije, snimak iz 1961. godine

U to vrijeme u Jugoslaviji, prije liberalizacije iz druge polovine 1960-ih, veoma se teško dobijao pasoš – i za one koji su odslužili obavezni vojni rok. Jugoslovenske službe bezbjednosti – civilna UDBA i vojna KOS – su o tome, kao i o drugim okolnostima vezanim za podnosioce zahtjeva za dobijanje pasoša, sprovodile detaljne provjere. Radoviću je, na naki način, pošlo za rukom da dobije pasoš, iako nema javno dostupnih podataka da je, na primjer, kao regrut, prethodno služio vojsku. Ali, najkasnije 1963. on će dobiti jugoslovenski pasoš. Otputovaće u Bern (Švajcarska), đe je na postdiplomskim studijama na Starokatoličkome fakultetu, a 1964-1965. je u Rimu – tu upoznaje i sadašnjega patrijarha carigradskoga Vartolomeja I Arhondonisa...

Dvije godine kasnije, dakle 1967, Prokopije kefalonijski je Rista Radovića zamonašio. Otprilike u to vrijeme se u Republici Grčkoj odigrao državni prevrat. Nekoliko neđelja pred parlamentarne izbore, 21. aprila 1967, ekstremno desno orijentisani oficiri grčke armije, predvođeni pukovnicima Georgisom Papadopulosom i Nikolasom Makarezosom, te brigadirom Stilijanisom Patakosom, izvršili su puč i narednih sedam godina držaće vlast u zemlji. Obrazloženje za puč je bilo da je na taj način spriječena „komunistička zavjera“. Za doktrinarne neprijatelje države su označeni, kako ateizam, tako i obrasci zapadnjačke kulture (rokenrol, hipi-pokret), te je ponuđena alternativa u vidu pravoslavne klerikalizacije i nacionalizma. Pohapšeno je oko 10.000 Grka, od čega je oko 2.000 osuđeno na zatvorske kazne, etc.

Puč u Grčkoj je izazvao krizu u odnosima sa tadašnjom Jugoslavijom, koja je eskalirala do skoro potpunoga zamrzavanja odnosa. Srpski istoričar, dr Milan Ristović, navodi da je u to vrijeme iz Jugoslavije uočeno „pojačano prisustvo grčkih jedinica na granici“, te da je došlo do „hapšenja i proterivanja jugoslovenskih državljana“; na primjer, „Grčku je morao da napusti fudbalski trener Stjepan Bobek“, dok je u decembru 1968. „grčka policija uhapsila pomoćnika jugoslovenskog vojnog izaslanika potpukovnika Čerovića i njegovu suprugu“ (podaci prema: M. Ristović, „U senci vojne diktature: jugoslovensko-grčki odnosi 1967–1974“, „Tokovi istorije“, br. 3, Beograd 2012).

Uprkos tome, jugoslovenski državljanin Amfilohije je ostao u Grčkoj svih sedam godina diktature, nazvane „hunta pukovnikâ“ (grčki: Χούντα των Συνταγματαρχών). Mitropolit kefalonijski Prokopije će ga, nakon zamonašenja, rukopoložiti, najprije za đakona, a 1968. za prezvitera (sveštenika), te ga proizvesti i za arhimandrita u GPC!

Mitropolit kefalonijski Prokopije Menoutis

Premda je i u to doba Grčka bila prenapučena kandidatima za sveštenike i sveštenicima, za koje je broj parohijâ unutar GPC ograničen, Amfilohije je – iako monah, a ne mirski sveštenik! – od Prokopija odmah dobio parohije Spata i Koropio, koje je do 1973. opsluživao. I od tih parohijskih prihoda se po svemu sudeći izdržavao.

Autoritet Prokopija kefalonijskoga je kod „hunte pukovnikâ“ neupitan, te je Amfilohije bio s te strane zaštićen od eventualne deportacije u Jugoslaviju. Naime, Prokopije je imao tijesne veze sa vojnim krugovima. Prema nekim izvorima, bio je navodni saradnik grčke vojne službe bezbjednosti. U svakome slučaju, nesporan je podatak da je Prokopije prethodno, od 1954. do godine 1965, kada je postavljen za mitropolita Kefalonije, glavni vikar grčke ratne mornarice.

Prokopije nije skrivao da je „prijatelj hunte pukovnikâ“! On je ostao zapamćen po skandalu, koji je izbio 1979, nakon obnove grčke demokratije, kada je otkriveno da, navodno, nedostaju djelovi mošti Gerasima Kefalonijskoga (praznuje se 16. avgusta i 20. oktobra).

Masa lokalnih vjernika se od 1979. okupljala oko Prokopijeve rezidencije, koga su optuživali da je djelove mošti nudio na prodaju ili ih je prodao. Na taj skandal je podśetio prije dvije godine grčki portal „Kefalonia today“. Vjernici Kefalonije su zahtijevali njegovo uklanjanje. To je i urađeno. Međutim, intervencijom državnih vlasti, piše „Kefalonia today“, Prokopije nije ražalovan, već samo umirovljen.

Masovni protesti grčkih vjernika 1979. protiv Prokopija

U međuvremenum, nakon što je 1973. doktorirao u Atini i proveo izvjesno vrijeme na poluostrvu Svetoj Gori, Amfilohije je 1975. napuštio Grčku, te će prijeći u Francusku. Interesantno, uhljebljenje je, kao docent, tada našao u ustanovi pod jurisdikcijom grčke Carigradske patrijaršije – na Pravoslavnome bogoslovskome institutu Prepodobnoga Sergija u Parizu. Institut je osnovao dio, nakon Oktobarske revolucije, ne male emigrantske ruske jerarhije sa mitropolitom Evlogijem Georgijevskim, koji se odmetnuo od Moskovske patrijaršije, te 1931. bio primljen pod jurisdikciju Carigradske patrijaršije.

Sa Prokopijem, umirovljenim mitropolitom kefalonijskim, Amfilohije se srio najmanje još jednom. Amfilohije ga je pozvao da prisustvuje njegovome narečenju i hirotonisanju za episkopa banatskoga SPC 15- 16. juna 1985. godine u Sabornoj crkvi u Beogradu. Hirotoniju je obavio patrijarh srpski German Đorić, uz sasluženje tadašnjega mitropolita crnogorsko-primorskoga Danila Dajkovića, te episkopâ bačkoga Nikanora Iličića, braničevskoga Hrizostoma Vojinovića, žičkoga Stefana Boce, šumadijskoga Save Vukovića, dalmatinskoga Nikolaja Mrđe, timočkoga Milutina Stojadinovića, australijsko-novozelandskoga Vasilija Vadića, banjalučkoga Jefrema Milutinovića, marčanskoga Danila Krtsića, ali i zvorničko-tuzlanskoga – kontroverznoga Vasilija Kačavende!

Kačavenda sasluživao pri rukopoloženju Amfilohija za episkopa, snimak iz 2010. godine ispred Hrama u Podgorici

U svojoj beśedi, tada je Amfilohije kazao: „Sedmogodišnji boravak u pravoslavnoj Grčkoj i Svetoj Gori, bio je za mene i postao nova banja Vitezda. Tu sam prvi put doživio hrišćanski narod i njegovo nenadmašno liturgijsko zajedništvo, i po prvi put sam shvatio šta znače riječi apostola Pavla – da u Crkvi nema ’Grka i Jevrejina, roba i slobodnjaka, nego da su svi zajedno u Hristu Isusu’. Tamo sam, preko ruku ovdje prisutnog mitropolita kefalonijskog Prokopija, primio najdivnije darove, koje čovjek može da dobije na zemlji: monaški postrig, đakonski i prezviterski čin“ (A. Radović, „Vraćanje duše u čistoru“, Podgorica 1992)...
Da li opisani bekgraund Amfilohijev igra kakvu ulogu u akutnoj podjeli pravoslavlja na, kako sam kaže, „jelinske (grčke) i slovenske crkve“, pri čemu se Beogradska patrijaršija, njegovim velikim ako ne i odlučujućim doprinosom – prisustvom delegacije SPC na Kritskome saboru – svrstala zasad uz Grke?

Vladimir Jovanović