Kriza liderstva pretvara EU u nijemog posmatrača sukoba na Bliskom istoku

Sukobi na Bliskom istoku sve više zabrinjavaju ostatak svijeta, dok Evropska unija, uhvaćena u unutrašnjim političkim borbama, djeluje neodlučno i nesposobno da preduzme konkretan korak. Ova složena geopolitička situacija, u kojoj iranski raketni napadi na Izrael i izraelski agresivni odgovori destabilizuju region, razotkriva očigledan nedostatak u evropskoj vanjskoj politici. Dok prijetnja ratom svakodnevno postaje sve veća, EU, boreći se sa unutrašnjom podjelom i okrenuta sopstvenim problemima, šalje poruku da nema kapacitete da se nametne kao odlučujući akter u ublažavanju krize.

Na Bliskom istoku dolazi do eskalacije nasilja, sa nedavnim napadima, uključujući iranski raketni napad na Izrael, koji gura region na ivicu katastrofalnog rata. Prema izvještajima Euro Newsa, napad je uključivao oko 180 balističkih raketa, što je izazvalo strah od šireg sukoba koji bi mogao zahvatiti susjedne zemlje poput Libana i Sirije, dok obećanje izraelskog premijera Benjamina Netanijahua da će uzvratiti samo pojačava rizike od nekontrolisane eskalacije.

Predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen i drugi evropski lideri osudili su iranske akcije, pozivajući na uzdržanost i prekid vatre u zonama sukoba poput Libana i Gaze. U Evropi se osjeća hitnost, jer je visoki predstavnik EU za vanjsku politiku Žozep Borelj upozorio na rizike od lančanih napada koji bi mogli izmaći kontroli. Slične osude nasilja izrekli su i britanski premijer Kir Starmer i njemački kancelar Olaf Šolc. Ipak, ove verbalne osude su uglavnom reaktivne, odražavajući ograničen evropski uticaj u regionu, umjesto proaktivnog diplomatskog angažmana.

U srži evropskog problema leži nesposobnost da se predstavi koherentna strategija za rješavanje krize na Bliskom istoku. Prema analizi koju je objavio Guardian, dok je EU uspjela da razvije ambiciozne politike u vezi sa ekonomskim i ekološkim pitanjima, njen stav prema globalnom jugu, a posebno prema Bliskom istoku, ostaje neusklađen i slab. Iako je EU ranije postizala uspjehe, kao što je bio nuklearni sporazum s Iranom iz 2015. godine, sada se čini pasivnom, gotovo odsutnom iz trenutnih napora da se riješe ili čak utiču na događaje u regionu.

Evropski lideri su više puta pozivali na prekid vatre i pregovore, ali malo je konkretnih akcija koje prate ove izjave. Na primjer, uprkos rastućem konsenzusu o potrebi za deeskalacijom, rijetko koja evropska zemlja je spremna da obustavi prodaju oružja Izraelu ili se aktivnije angažuje u diplomatiji. Ovo je dodatno otežano unutrašnjim podjelama, što se vidi i u slabom nastupu EU na Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija, gdje su njeni glasovi o izraelsko-palestinskom sukobu bili raspršeni i nedosljedni. Dok pojedine članice EU, poput Francuske, Njemačke i Italije, imaju istorijske i strateške interese u regionu, ovi napori ostaju fragmentisani, a ukupni odgovor Evrope je, u najboljem slučaju, nekoherentan.

Paraliza spoljne politike EU usko je povezana sa domaćim političkim izazovima, naročito u vezi sa migracijama i rastućim nacionalizmom širom Evrope. Kako nasilje na Bliskom istoku eskalira, posebno u Libanu i Gazi, rizik od nove izbjegličke krize raste.  Liban, koji je ključna tačka trenutnog sukoba, udaljen je nešto više od 160 km od Kipra, zemlje članice EU, a bilo kakav regionalni rat mogao bi dovesti do naglog povećanja broja izbjeglica koje bi se uputile ka Evropi.

Ova mogućnost već izaziva zabrinutost u evropskim prijestonicama, naročito u zemljama gdje je antiimigraciono raspoloženje u porastu. Od Francuske i Italije do Austrije i Njemačke, populističke i desničarske partije stekle su popularnost koristeći strahove od nekontrolisane migracije, a novi priliv izbjeglica sa Bliskog istoka samo bi pogoršao ove tenzije. Zapravo, unutrašnji politički pritisak često diktira spoljnopolitički pristup EU, čineći ga više usredsređenim na kratkoročno upravljanje krizama, poput sporazuma o migracijama sa sjevernoafričkim zemljama, nego na dugoročan angažman.

Ovo je bilo očigledno i u neefikasnom odgovoru EU na posljednje iranske provokacije. Uprkos ogromnoj važnosti ovog pitanja, EU je zaglavljena u sopstvenim unutrašnjim problemima. Možda je najpogubniji aspekt aktuelne pozicije Evrope njen osjećaj nemoći. Iako je EU poslala pomoć Libanu i rasporedila mirovne trupe kao dio misije UN-a u zemlji, čini se potpuno nepripremljenom da se nosi sa posljedicama sveopšteg regionalnog sukoba. Šesnaest država članica, uključujući Francusku, Italiju i Španiju, ima značajne mirovne snage u Libanu, ali, kako rastu tenzije između Izraela i Hezbolaha, nema nagovještaja da Evropa može zaštititi svoje interese ili imati značajan uticaj.

Iako je EU izrazila zabrinutost zbog regionalne stabilnosti i ponudila diplomatske inicijative, poput poziva Fon der Lajen na oslobađanje talaca i pregovore o prekidu vatre, ovi napori nijesu promijenili situaciju. Bez obzira na to što je Borelj javno pozvao sve strane da pokažu „maksimalnu uzdržanost“, realnost je da Evropa nema poluge da nametne svoju volju na Bliskom istoku. Fokus EU skrenut je na unutrašnje probleme, a njena nekada istaknuta uloga u međunarodnoj diplomatiji značajno je oslabila.

Jedan od najočiglednijih neuspjeha EU jeste zanemarivanje globalnog juga, posebno u odnosima sa zemljama Bliskog istoka i Afrike. Kako ocjenjuje Guardian, sve više protekcionistički i unutrašnje orijentisane politike Evrope otuđile su mnoge zemlje iz ovih regiona, dodatno umanjujući njen uticaj na oblikovanje međunarodnih ishoda. Inicijative EU koje su često najavljivane, poput programa infrastrukture Global Gateway vrijednog 300 milijardi eura, do sada nijesu imale značajan uticaj na ove zemlje, dok su njene unutrašnje regulative, poput Mehanizma za prekogranično prilagođavanje ugljenika, kritikovane zbog nametanja nepravednih tereta zemljama u razvoju.

Kriza na Bliskom istoku ističe širi izazov s kojim se suočava Evropa – njeno povlačenje sa globalne scene, posebno u odnosu na globalni jug. Kako se nasilje nastavlja na Zapadnoj obali, u Gazi i Libanu, EU rizikuje da postane irelevantna u regionu u kojem je nekada imala značajan uticaj. U sadašnjem stanju, Evropa se doživljava više kao ekonomski partner, nego kao geopolitička sila sposobna da napravi odlučujući uticaj.

A.N.R.