Politički maraton u Sjedinjenim Američkim Državama svake četiri godine osvaja pažnju širom svijeta kao posebna mješavina strategije i tradicije u demokratskom procesu u kojem svaki glas ima svoj značaj na znatno drugačiji način u odnosu na ostale demokratske zemlje, što američke predsjedničke izbore čini jedinstvenim.
Za Antenu M piše: Ana Nives Radović
Američki predsjednički kandidati obilaze cijelu zemlju, ključne države postaju žarišta napetosti, a milioni birača učestvuju u procesu koji ostatku svijeta najčešće djeluje pričično nerazumljivo, jer se ispod slogana kampanje i iza izborne noći krije složena mreža pravila od kojih zavisi ko će dobiti ključeve Bijele kuće.
Početak kampanje
Proces predsjedničkih izbora u SAD-u efektivno počinje otprilike godinu prije stvarnog dana izbora. Mnogi kandidati iz dviju glavnih političkih partija – Demokratske i Republikanske – počinju da postavljaju temelje za svoje kampanje mnogo ranije, pa tokom ovog perioda formiraju svoje timove koji učestvuju u kampanji, prikupljaju sredstva i planiraju predstavljanje programa biračima u saveznim državama, braneći stavove o različitim pitanjima i izazivajući svoje rivale.
Kada ove kampanje dobiju zamah, izborni proces zvanično počinje primarnim izborima i kokusima, koji predstavljaju prve velike glasove u trci za predsjednika.
Primarni izbori i kokusi
Političke partije biraju svoje predsjedničke kandidate kroz seriju primarnih izbora i kokusa, koji se održavaju u saveznim državama tokom nekoliko mjeseci, a svrha ovih događaja je da se odredi koji kandidati će dobiti podršku političke partije kojoj pripadaju. Na primarnim izborima, koji podjsećaju na opšte izbore, birači glasaju za kandidata kojeg preferiraju, a kandidat sa najviše glasova osvaja delegate koji će predstavljati državu na nacionalnoj konvenciji partije.
Nešto drugačiji su kokusi, jer podrazumijevaju aktivnije učešće, pa umjesto da samo ubace glasački listić, birači se okupljaju na lokalnim sastancima kako bi razgovarali o kandidatima prije nego što izaberu svog favorita. Kokusi obično traju duže od primarnih izbora i manje su formalni, ali imaju istu svrhu, a to je da se odredi koji kandidat ima najviše podrške u partiji.
Ključna razlika između primarnih izbora i kokusa je način na koji se oni sprovode, budući da na primarnim izborima, birači tajno glasaju, dok se na kokusima glasanje odvija putem javnih diskusija i podizanjem ruku.
Početak u državi Ajovi
Prvi kokusi održavaju se u saveznoj državi Ajovi, što je praksa od 1972. a zatim u Nju Hempširu, Nevadi i Južnoj Karolini. Ove četiri države imaju veliki uticaj u ranoj fazi primarnih izbora i kokusa, jer rezultati koji budu ostvareni u njima često definišu ton ostatka kampanje i mogu da odluče koji kandidati ostaju u trci.
Ajova je prva država koja održava kokus, obično u februaru, a iako je riječ o relativno maloj državi, dešavanja u njoj izazivaju veliku pažnju javnosti. Slijedi Nju Hempšir sa prvim primarnim izborima, a birači u ovoj državi posebno su ponosni na svoju nezavisnost u glasanju, budući da su izbori često nepredvidivi.
Nakon toga slijede kokusi u Nevadi i Južnoj Karolini, pri čemu u Nevadi obuhvataju zapadni dio SAD-a, dok primarni izbori u Južnoj Karolini predstavljaju birače sa juga. Kandidati koji ostvare dobar rezultat u ovim državama dobijaju više motivacije za nastavak, dok loš rezultat može da dovede do povlačenja iz trke.
Dodjela delegata
Rezultati primarnih izbora i kokusa određuju raspodjelu delegata, koji predstavljaju svoje države na nacionalnoj konvenciji partije. Svaka država ima određen broj delegata na osnovu njene populacije i lojalnosti partiji, a osvajanje delegata je ključno jer kandidat sa najvećim brojem do trenutka nacionalne konvencije postaje kandidat partije.
Svaka politička partija ima svoja pravila o dodjeli delegata, pa se oni u mnogim demokratskim primarnim izborima dodjeljuju proporcionalno, na osnovu procenta glasova koji kandidat dobije. U republikanskim primarnim izborima, neke države takođe koriste proporcionalnu zastupljenost, dok druge koriste sistem u kojem kandidat sa najviše glasova odnosi sve delegate iz te države.
Zvanična nominacija
Nakon završetka primarnih izbora i kokusa, svaka partija održava nacionalnu konvenciju, obično tokom ljeta prije izbora, na kojima se okupljaju delegati iz svake države kako bi zvanično nominovali kandidata svoje partije za predsjednika. Iako je kandidat često poznat prije konvencije, upravo na ovom događaju se nominacija formalizuje. Delegati glasaju, a kada kandidat osvoji većinu, proglašava se zvaničnim predsjedničkim kandidatom partije kojoj pripada.
Na konvenciji, predsjednički kandidat takođe objavljuje svog kandidata za potpredsjednika, poznatog kao kandidat za „running mate“. Ovo dvoje kandidata – za predsjednika i potpredsjednika – pojavljuje se zajedno na glasačkom listiću u opštim izborima.
Borba za elektorske glasove
Opšti izbori održavaju se prvog utorka nakon prvog ponedjeljka u novembru izborne godine kada birači iz svih 50 država i Distrikta Kolumbija izlaze na birališta kako bi glasali za predsjednika i potpredsjednika. Međutim, birači ne glasaju direktno za predsjednika, već glasaju za elektore koji će predstavljati njihovu državu u Elektorskom koledžu. SAD koriste indirektni izborni sistem, koji se oslanja na Elektorski koledž – instituciju koja broji 538 elektora koji su odgovorni za zvanično biranje predsjednika.
Svaka država ima određen broj elektora, koji se zasniva na broju predstavnika u Kongresu – dva senatora plus broj članova Predstavničkog doma, proporcionalno populaciji države. Vašington, D.C. takođe ima tri elektora, iako nema glasajuće članove u Kongresu. Da bi kandidat pobijedio na izborima treba da osvoji većinu elektorskih glasova, odnosno najmanje 270 od 538.
Kada birači glasaju na opštim izborima, oni ne glasaju direktno za kandidata, već za elektore koji su obećali da će podržati tog kandidata. Ovi elektori su obično lojalni članovi partije, izabrani zbog svoje posvećenosti i službe. U većini država kandidat koji osvoji najviše glasova dobija sve elektorske glasove te države. Izuzeci su Mejn i Nebraska, koji koriste proporcionalni sistem koji dodjeljuje elektorske glasove na osnovu glasanja birača unutar kongresnih okruga.
Ko su elektori
Elektori su ključna komponenta američkog izbornog sistema, poznatog kao Elektorski koledž, a u pitanju su predstavnici svake od 50 američkih saveznih država i Vašingtona D.C. koji formalno biraju predsjednika i potpredsjednika SAD.
Riječ je o osobama koje države biraju kako bi glasali u ime građana na predsjedničkim izborima. Svaka država ima određen broj elektora, a taj broj se određuje prema veličini njene populacije. On je jednak broju predstavnika koje država ima u Kongresu.
Svaka od 50 država ima dva senatora, što daje ukupno 100 elektora, čemu se dodaje broj zastupnika u Zastupničkom domu, proporcionalan broju stanovnika, a to je još 435 elektora, dok dodatna tri dolaze iz glavnog grada Vašingtona D.C. koji nema predstavnike u Kongresu, ali ima pravo na elektore.
Elektore obično nominuju političke stranke u svakoj državi prije izbora, a iako se od njih očekuje da se izjasne u skladu s ishodom glasanja u njihovoj državi, nijesu uvijek zakonski obavezani da to učine, pa se oni koji glasaju suprotno volji glasača nazivaju „nevjernim elektorima“, iako to ne samo da se rijetko dešava, već vrlo rijetko mijenja ishod izbora.
Kritike Elektorskog koledža
Sistem Elektorskog koledža stvoren je 1787. kao kompromis između onih koji su željeli direktno biranje predsjednika i onih koji su mislili da treba da ga bira Kongres. Osnivači su htjeli da izbjegnu direktnu demokratiju, smatrajući da bi izborna elita bolje zastupala interese države, ali i da se osigura da manje države ne budu zanemarene u procesu izbora.
Ipak, ovakav sistem uvijek je na meti kritika jer ponekad ne odražava volju većine birača, kao i zbog toga što daje disproporcionalnu moć manjim državama ili u prelomnim „sving“ državama, koje često odlučuju o konačnom ishodu izbora. Uprkos raspravama u kojima se zagovara ukidanje Elektorskog koledža, on ostaje ključni dio američkog političkog sistema.
Glasovi elektora se šalju Kongresu, gdje se zvanično broje početkom januara, a predsjednik Senata – aktuelni potpredsjednik – objavljuje rezultate, i ako jedan kandidat dobije najmanje 270 elektorskih glasova, on se proglašava pobjednikom izbora.
Države u izbornom procesu
Ključni aspekt predsjedničkih izbora u SAD-u je uloga saveznih država. Zbog Elektorskog koledža, izbori nijesu jednostavno nacionalno glasanje, već serija od 51 pojedinačnog glasanja (50 država i Vašington, D.C.), pri čemu svaki elektorski glas doprinosi konačnom zbiru.
Kao rezultat ovakvog načina glasanja, države imaju različite uloge u izbornom procesu i mogu da se svrstaju u nekoliko kategorija na različite načine na osnovu svojih glasačkih obrazaca i značaja u trci.
Sigurne države – plave i crvene
Sigurne države su one u kojima jedna partija dosljedno pobjeđuje sa velikom razlikom na svakim izborima. Ove države su predvidljive, što znači da će gotovo sigurno glasati za istu partiju na svakim predsjedničkim izborima. Kao rezultat toga, kandidati obično provode manje vremena i resursa u kampanji u ovim državama, jer se ishod već unaprijed smatra sigurnim.
Demokratske sigurne države, takođe poznate i kao plave države, su države u kojima Demokratska partija kontinuirano osvaja većinu glasova kao na posljednjim izborima, a najznačajnije su Kalifornija, koja sa svojom velikom, heterogenom populacijom, dosljedno donosi 54 elektorska glasa partiji, zatim država Njujork, koja ima snažno demokratski nastrojeno stanovništvo, kao i Ilinois, koji je postao sigurna demokratska država posljednjih decenija, uglavnom zahvaljujući snažnoj podršci iz čikaške metropolitanske oblasti.
Kada je riječ o sigurnim republikanskim državama, poznatim kao crvene države – u pitanju su one u kojima u kontinuitetu pobjeđuju republikanski kandidati. Jedna od njih je Teksas, pa iako demografske promjene čine ovu državu sve konkurentnijom, već godinama njenih 40 elektorskih glasova dobijaju republikanski kandidati. U crvene države spada Alabama, koja je pouzdano republikanska država sa duboko konzervativnim biračkim tijelom, kao i Vajoming – najmanje naseljena američka država.
„Sving“ ili ljubičaste države
Dok su sigurne države predvidive, tzv. „sving“ države su njihova potpuna suprotnost, jer je ishod glasanja teško predvidjeti budući da nijedna stranka nema jaku i dosljednu prednost. Ove države nazivaju se još i ljubičastim, jer predstavljaju približno jednaku zastupljenost „plavih“ demokrata i „crvenih“ republikanaca. Kao rezultat, sving države su ključne za određivanje ishoda izbora. Kandidati većinu svog vremena, novca i resursa posvećuju osvajanju ovih država, jer su od suštinskog značaja za postizanje 270 elektorskih glasova potrebnih za pobjedu. Među sving državama su Florida, Pensilvanija, Ohajo, Mičigen, Viskonsin, Arizona i Džordžija.
Poznata po brojnoj populaciji i političkoj raznolikosti, Florida je bila sving država decenijama, a njena važnost u Elektorskom koledžu, sa čak 30 glasova, čini je primarnim ciljem za obje stranke. Elektorska tijela ove države čine složena mješavina konzervativnih penzionera, liberalnih mladih profesionalaca i značajne latino populacije.
Pensilvanija kao važna država u industrijskom području koje se naziva Rust Belt je na posljednjim izborima oscilirala između demokratskih i republikanskih kandidata, a njena kombinacija urbanih, prigradskih i ruralnih birača čini je nepredvidivom i ovog puta. Država Ohajo bila je ranije pouzdan indikator nacionalnih izbornih rezultata, međutim, na posljednjim izborima je više naginjala republikancima, iako ostaje nepredvidiva.
Mičigen i Viskonsin dio su takozvanog „Plavog zida“ srednjozapadnih država koje su u prethodnim decenijama naginjale demokratama. Sa druge strane, istorijski crvena država, Arizona nedavno je postala sving država zbog promjena u demografiji, posebno u njenim rastućim urbanim područjima, dok je Džordžija, koja je dugo smatrana republikanskom tvrđavom, postala sving država 2020. kada je prvi put nakon dužeg perioda podržala demokratskog kandidata.
U ovim državama udio glasova između kandidata često je vrlo blizak, ponekad unutar samo nekoliko procenata, a mala promjena u izlaznosti birača ili preferencijama može da preokrene ishod prema jednom ili drugom kandidatu. Upravo zbog ove nepredvidivosti, kandidati troše nesrazmjernu količinu vremena i resursa u sving državama, organizujući skupove, vodeći intenzivne medijske kampanje i fokusirajući se na lokalna pitanja.
Države indikatori
Države indikatori su one koje istorijski odražavaju ishod nacionalnih izbora. Ohajo se dugo smatrao jednom ovakvom državom jer je na većini predsjedničkih izbora kandidat koji bi pobijedio u toj državi takođe bio pobjednik na izborima, međutim, kako se obrasci glasanja mijenjaju, status određenih indikatorskih država se takođe transformiše.
Urbane i ruralne oblasti
Ključni faktor u političkom pejzažu mnogih država je podjela između urbanih i ruralnih oblasti, a na američkim izborima ona igra značajnu ulogu u određivanju ishoda izbora, posebno u sving državama. Velike urbane sredine obično naginju demokratama, pa su gradovi poput Njujorka, Los Anđelesa i Čikaga demokratske tvrđave zbog svojih raznovrsnih populacija i progresivnih politika. U sving državama veliki urbani centri poput Filadelfije, Detroita i Atlante često pružaju značajnu podršku demokratskim kandidatima.
Nasuprot tome, ruralne oblasti obično naginju republikancima, vođene konzervativnim socijalnim vrijednostima i brigama o politikama koje utiču na poljoprivredu, korišćenje zemljišta i mala preduzeća, pa u sving državama ruralni okruzi čine značajan dio biračkog tijela, što neutralizuje uticaj urbanih birača.
Izuzetak Maine i Nebraska
Dok većina država koristi sistem da onaj ko pobijedi osvaja ukupan broj glasova elektora u toj državi, Maine i Nebraska koriste se proporcionalnim sistemom. Prema ovom sistemu jedan elektorski glas se dodjeljuje kandidatu koji pobijedi na izborima u svakom kongresnom okrugu, a preostala dva elektorska glasa dodjeljuju se kandidatu koji pobijedi na izborima glasača u cijeloj državi. Ovaj sistem može dovede do podijeljenih elektorskih glasova, gdje različiti kandidati dobijaju elektorske glasove iz iste države.
Rezultat glasanja
Na izborni dan u novembru, građani glasaju na predsjedničkim izborima, a njihovi glasovi ne idu direktno kandidatu, već elektorima koji su obavezani da glasaju za kandidata kojeg su građani izabrali u njihovoj državi.
Kako se glasovi građana broje tokom izborne noći, objavljuju se preliminarni rezultati po državama. Svaka država ima određeni broj elektora, zasnovan na broju članova u Kongresu, odnosno predstavnika i senatora. Osim u državama Maine i Nebraska, kandidat koji osvoji najviše glasova građana u toj državi dobija sve njene elektorske glasove.
Elektorski glasovi broje se na osnovu osvojenih država, a predsjednički kandidat mora da osvoji najmanje 270 elektorskih glasova da bi pobijedio na izborima. Kada je jasno da je jedan kandidat osvojio dovoljno država i dostigao ili premašio 270 elektorskih glasova na osnovu prebrojanih glasova birača, mediji obično proglašavaju projekciju pobjednika.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR