Pad dinastije Asad – novo poglavlje sirijske krize

Za Antenu M piše: Ana Nives Radović

Građanski rat u Siriji jedna je od ključnih kriznih tačaka 21. vijeka, sa složenim međusobnim odnosima lokalnih, regionalnih i globalnih sila, od kojih svaka ima svoje agende, saveze i rivalstva. Više od decenije, rat je uključivao širok spektar državnih i nedržavnih aktera, od Asadovog režima do kurdskih snaga, od Irana i Hezbolaha do Sjedinjenih Američkih Država i Rusije. Ipak, uprkos blokadi koja je obilježila najveći dio rata, iznenadna i neočekivana promjena političkog pejzaža u Siriji otvorila je brojna pitanja o budućnosti tog regiona, bududći da iznenadni i brzi napredak opozicionih snaga u Siriji označava ključnu prekretnicu u građanskom ratu.

Režim Bašara al-Asada, koji je nekada djelovao nepobjedivo, počinje da pokazuje pukotine. Složen politički pejzaž Sirije u velikoj mjeri je izmijenjen posljednjim dešavanjima, naglašavajući krhku prirodu Asadove moći.

Londonski student, koji je više bio zainteresovan za nove tehnologije nego za politiku, neočekivano je pozvan da se vrati u Siriju kako bi naslijedio svog oca, Hafeza al-Asada, „Lava Damaska“ (Asad znači lav na arapskom), koji je došao na vlast u državnom udaru 1970. godine. Nakon Hafezove smrti 2000. godine, Bašar je preuzeo vlast. Međutim, režim koji je trajao 50 godina srušen je kada su pobunjenici pokrenuli zapanjujući napad, zauzeli Damask i natjerali Asada da pobjegne, što je označilo pad dugotrajne dinastije Asadove porodice.

Ovaj „slučajni predsjednik“, kako ga je nazvao Le Monde, nije bio pripreman za vlast, pošto se školovao za oftalmologa, a njegov stariji brat, Basel, bio je predviđen za nasljednika. Međutim, tragična smrt Basela u saobraćajnoj nesreći 1994. godine gurnula je Bašara u politički fokus. Sa malo iskustva u upravljanju, brzo je preuzeo vođstvo, oslanjajući se na stare saveznike svog oca kako bi konsolidovao vlast i oblikovao složeni politički pejzaž zemlje.

Uticaji spoljnih sila

Istorijski gledano, Asadov režim u velikoj mjeri zavisio je od strateških saveza sa Rusijom i Iranom, koji su mnogo ulagali u njegov opstanak. Pad spoljne podrške Asadu, naročito Rusije i Irana, izazvao je nagli pad njegovog autoriteta, što je njegov režim učinilo ranjivijim. Smanjeni vojni kapaciteti Rusije zbog rata u Ukrajini, kao i preusmjeravanje fokusa Irana na sukob sa Izraelom značajno su oslabili stubove koji su nekada održavali Asadovu vladavinu.

U suštini, kolaps režima nije samo domaća pojava, već posljedica povlačenja ovih spoljnopolitičkih faktora. Kako CNN ističe, politički vakuum koji je nastao smanjenjem podrške Asadu brzo popunjavaju snage koje su prethodno bile marginalizovane, naročito Hajat Tahrir al-Šam (HTS), grupa koja je počela da djeluje kao frakcija Al-Kaide, ali se kasnije predstavila kao sofisticiraniji akter. Sa podrškom Turske, HTS stiče teren kao alternativa Asadovom režimu, posebno među raznovrsnim etničkim grupama u zemlji koje su dugo bile podijeljene.

Jedan od najznačajnijih događaja u promjenljivom pejzažu Sirije je sve veća uloga Turske, koja je dugo bila uključena u sukob, ali sada izlazi kao ključni igrač. Uključivanje Turske u odnose sa Sirijom može se pratiti još od njenih strateških briga u vezi sa kurdskom populacijom duž granice. Sirijske demokratske snage, koje su dobile podršku Sjedinjenih Američkih Država u borbi protiv ISIS-a, Turska je vidjela kao direktnu prijetnju zbog njenih veza sa Kurdistanskom radničkom partijom. Podrška SAD-a Sirijskim demokratskim snagama stavila je Ankaru u delikatnu poziciju, primoranu da balansira članstvo u NATO-u sa sopstvenim regionalnim bezbjednosnim interesima.

Uprkos tim tenzijama, Turska je postala ključni igrač u oblikovanju post-Asadove budućnosti Sirije. Podrška koju je Turska pružila HTS-u, naročito u posljednjim nedjeljama, sugeriše da Ankara vidi priliku da preoblikuje političku dinamiku Sirije u svoju korist. CNN izvještava da je turski predsjednik Redžep Tajip Erdogan otvoreno podržao opozicioni napad, nagovještavajući rastući uticaj Ankare na tok događaja. Brzi vojni uspjeh HTS-a, uprkos kontroverznim korijenima u Al-Kaidi, označava novi period u sirijskom građanskom ratu, u kojem će spoljnopolitički akteri, naročito Turska, igrati odlučujuću ulogu u određivanju budućeg pravca zemlje. HTS-ova očigledna evolucija od ekstremističke grupe u inkluzivniju političku silu, iako i dalje nejasna, nudi Ankari potencijalnog lakšeg saveznika u njenim naporima da obezbijedi svoje granice i utiče na buduće upravljanje Sirijom.

Turski rastući uticaj takođe odražava veće promjene u geopolitičkom pejzažu Bliskog istoka, jer se njeno proaktivno angažovanje u Siriji može posmatrati kao dio ambicije za širenje regionalnog uticaja, posebno u kontekstu smanjenja ruskog i iranskog uticaja. Rastuća usklađenost Turske sa određenim frakcijama u Siriji nije samo pitanje neposrednih vojnih interesa, već i nastojanje da se uspostavi dugoročno strateško prisustvo u regionu, gdje Turska može da ostvari značajan uticaj na svoje susjede i izazvati druge regionalne sile.

Preoblikovanje ravnoteže moći

Slabljenje Asadovog režima poklopilo se sa širim regionalnim trendom – padom ruskog i iranskog uticaja na Bliskom istoku. Ruske vojne intervencije u Siriji bile su ključna karakteristika sukoba, pružajući Asadu neophodnu vazdušnu podršku i diplomatsku zaštitu. Međutim, rusko učešće u ratu u Ukrajini drastično je iscrpilo njene resurse, kako u pogledu vojnih kapaciteta, tako i političkog fokusa. Nemogućnost Rusije da efikasno pomogne Asadu u ovoj novoj fazi rata naglašena je komentarima ruskog ministra spoljnih poslova Sergeja Lavrova, koji je priznao da je budućnost Sirije nesigurna i van neposredne kontrole Moskve.

Slično tome, uticaj Irana oslabljen je njegovim stalnim sukobom sa Izraelom, što je dovelo do toga da su iranske vojne aktivnosti u regionu postale još uočljivije. Washington Post ocjenjuje da je iranska podrška Asadu oslabila, jer je Islamska Republika preopterećena pokušajem da izbalansira svoju posredničku ratnu politiku protiv Izraela i šire regionalne ambicije. Iranska nesposobnost da stvara isti nivo uticaja u Siriji, zajedno sa pomakom globalnih saveza i smanjenim benefitima od njenog učešća u Siriji, sugeriše da je nekada dominantna uloga Teherana sada suočena sa značajnim ograničenjima.

Ovaj pad moći Rusije i Irana stvorio je vakuum u Siriji, koji omogućava Turskoj da preuzme inicijativu. S obzirom na to da je Rusija fokusirana na Ukrajinu, dok je Iran suočen sa brojnim regionalnim izazovima, geopolitički centar gravitacije u Siriji se pomjerio, tako da Ankara koristi ovu priliku, pa je povlačenje ovih nekada dominantnih sila iz Sirije, bilo zbog preopterećenosti ili promijenjenih prioriteta, znatno poremetilo ravnotežu moći u regionu.

Sa iznenadnim erozijama Asadovog režima i brzim usponom opozicionih snaga kao što je HTS, Sirija se nalazi na raskrsnici, pa budućnost zemlje ostaje veoma neizvjesna, a mogućnost fragmentacije je i dalje prisutna. Le Monde naglašava da složena etnička i sektaška struktura Sirije čini svaki pokušaj pomirenja ili stabilizacije dodatno otežanim. Uspon HTS-a, uprkos njegovim porukama o inkluzivnosti, izazvao je zabrinutost zbog potencijala za veću fragmentaciju jer se etničke grupe bore za kontrolu nad ključnim teritorijama. Ove podjele, koje postoje kroz cijelu istoriju Sirije, sada se pogoršavaju intervencijama spoljnjih sila, svake sa svojim suprotnim interesima.

Mogućnost postizanja rješenja kroz pregovore čini se sve daljom, posebno uz slabljenje Asadovog režima, kao i uz pojavu suparničkih frakcija koje se bore za kontrolu. Neuspjeh Zapada da odlučno djeluje tokom ranijih faza sukoba mogao je pomoći u stvaranju uslova koji su omogućili ekstremističkim grupama da prosperiraju, što je dovelo do komplikovane i haotične situacije koja sada prijeti da proguta čitav region.

Budućnost Sirije će zavisiti od toga kako će spoljnopolitičke sile prilagoditi svoje strategije u odgovoru na ove promjene, pa će to da li će Sirija krenuti prema stabilnijem političkom poretku ili daljoj fragmentaciji na kraju zavisiti od sposobnosti regionalnih i globalnih aktera da se pomire sa promjenama u savezništvima, što svakako odlaže kraj sirijske krize.