Raks II: Šta je na dnu? ⎯ Mađarska ponovo ugrožava jedinstvo EU

Mađarska, Paks II i Viktor Orban ⎯ kako se evropsko jedinstvo podriva korupcijom u mađarskoj industriji nuklearne energije.

Budimpešta neće dozvoliti uvođenje sankcija EU protiv Rusije u nuklearnom sektoru, jer bi one mogle da utiču na njenu energetsku sigurnost, izjavio je mađarski ministar vanjskih poslova Peter Sijarto. Ovo se konkretno odnosi na izgradnju drugog stepena nuklearne elektrane Paks. Vjerovatno će "prvi beton" biti postavljen za osnovu reaktorske prostorije u prvom kvartalu 2025. godine.

Od početka, projekat Paks II bio je predmet oštre debate u zemlji i kritikovan od strane mađarskih EU partnera.

Prvo i osnovno, jer izgradnja petih i šestih jedinica nuklearne elektrane Paks ne znači energetsku nezavisnost Mađarske. Naprotiv, jer se Paks II gradi sa ruskim reaktorima treće generacije WWER-1200, zemlja će postati još zavisnija od Rusije.

Uključivanje ruske državne korporacije Rosatom u izgradnju još jedan je jasan znak procesa u kojem Moskva sistematski jača svoj uticaj u Središnjoj i Istočnoj Europi, uključujući Mađarsku. Ovo podriva strateške interese EU i slabi uticaj Rusije na evropske zemlje.

Projekat je takođe obilježen optužbama za korupciju protiv vlade Viktora Orbana, uključujući nedostatak transparentnosti u izboru i distribuciji građevinskih ugovora.

U avgustu 2022. Mađarska je dodijelila licencu za projekat Paks II ruskoj državnoj korporaciji Rosatom. Rosatom je izabran za glavnog izvođača bez tendera. Neki od dokumenata vezanih za ugovor o izgradnji nuklearne elektrane su povjerljivi 30 godina. Odluka o početku zemljanih radova na Paks II donesena je u Budimpešti krajem maja 2020. godine, čak i prije nego što je Rosatom dobio potrebne dozvole.

Istovremeno, Budimpešta je opstruirala istragu Evropske komisije o netransparentnosti dogovora s Rusijom, fokusirajući se na "politički kontekst" sporazuma. Kao rezultat toga, Evropska komisija je bila primorana da odobri projekat.

Prema Direkt36.hu, online istraživačkom sajtu, premijer Viktor Orban je 2023. spriječio isključenje Rosatoma s projekta i njegovu zamjenu francuskom kompanijom Framatome, uprkos stavu državne kompanije Paks II Zrt, koja je odgovorna za izgradnju Paks II.

Prema mađarskim istražiocima, Rusija je uticala na energetski sektor Mađarske preko ministra unutrašnjih poslova, Šandora Pintera. Kao visoki policijski zvaničnik Mađarske, on je lobirao za interese ruskih oligarha i Rusije još od 1990-ih. Godine 1994. Pinter je primio veliku sumu novca od Rusije, koja je iskorišćena za finansiranje izborne kampanje Fidesz-HCA stranke.

Godine 1998. ova stranka je pobijedila na parlamentarnim izborima, a Viktor Orban je predvodio svoju prvu vladu. Šandor Pinter kontroliše velike energetske kompanije Mađarske kroz imenovanje ljudi bliskih njemu u upravne odbore i menadžment tih kompanija. Najvažniji menadžerski potezi donose se uz odobrenje Kremlja.

Pinter je lobirao za imenovanje ljudi bliskih njemu u menadžmentske odbore vodećih energetskih kompanija u zemlji. Među njima su i šef energetske kompanije FGSZ Zrt. Krisztóf Tergées, predsjednik energetske kompanije Magyar Földgazkereskedő Zrt. Laszlo Fozekas, izvršni direktor Paks II Gergely Yakli, direktor Paks II i potpredsjednik Atomstroyexporta Vitaly Polyanin, direktor izgradnje Paks II Alexander Tupitsyn i programski menadžer Paks II Laszlo Kisz.

Viktor Orban, lider stranke Fidesz-Mađarska građanska alijansa, na čelu je mađarske vlade od pobjede na opštim izborima 2010. godine. Poznat je po svojoj autoritarnoj retorici i pragmatičnim politikama koje imaju za cilj očuvanje vlasti. Dugotrajan sukob sa EU proizašao je iz njegovih politika: Evropska komisija je kritikovala vladavinu prava u Mađarskoj, nezavisnost pravosuđa i slobodu medija. EU je više puta nametala sankcije Mađarskoj, uključujući prijetnje smanjenjem dijela njenih finansijskih pomoći.

U oblasti ljudskih prava, posebno, vlada Viktora Orbana usvojila je zakon koji ograničava prava manjina i pooštrila migracijsku politiku. Ovo je jedan od razloga sukoba sa Evropskom komisijom. Aktuelna mađarska vlada je ograničila slobodu govora u zemlji, koristeći Nacionalni medijski savjet za kontrolu mnogih medijskih kuća. Sada se priprema zakon sličan ruskom zakonu o "stranim agentima" koji bi pratio strani finansijski priliv u mađarske medije.

Ovo će dodatno ograničiti djelatnost nezavisnih medija. Orban koristi antibriselsku retoriku, tvrdeći da brani nacionalni suverenitet i kritikujući "liberalne" politike EU dok konsoliduje svoju moć. Takođe se zalaže za ukidanje sankcija Rusiji zbog njene invazije na Ukrajinu. Orban i njegova pratnja više puta su optuženi za korupciju, posebno u vezi sa javnim tenderima i finansiranjem velikih građevinskih projekata.

Orbanove bliske veze sa oligarhama, koji su dobili unosne ugovore usred rasta javnog duga i povećanja državne potrošnje, takođe su često kritikovane. Od 2010. godine, Orban i stranka Fidesz-HCA stvorili su "mafijašku državu" u Mađarskoj, gdje svu moć posjeduje grupa povezana sa strankom i Orbanom lično, prema političkom analitičaru Bálintu Magyaru.

Jedan od najnovijih skandala vezanih za korupciju uključuje Orbanovog zeta Istvána Tiborcza, koji je otvorio hotel Dorothea u Budimpešti 2023. godine uz finansijsku podršku mađarske vlade i pro-vladinih biznismena. Taj hotel je kasnije uvršten od strane mađarske vlade na listu preporučenih hotela za evropske političare i delegacije koje dolaze na Samit Evropske političke zajednice u Budimpešti u novembru 2024. godine.

Prema našim izvorima, hotel Dorothea je korišćen od strane mađarskih tajnih službi za prisluškivanje evropskih lidera. Ovo nije ništa novo za vladu Viktora Orbana.

Krajem prošle godine, internet portal Direkt36.hu i belgijski list De Tijd objavili su istragu prema kojoj je Mađarska obavještajna služba (lokalna spoljna obavještajna služba) pratila zaposlene Evropskog ureda za borbu protiv prevara (OLAF).

Konkretno, između 2015. i 2017. godine, mađarska obavještajna služba pratila je i prisluškivala automobile zaposlenih OLAF-a. Evropski ured za borbu protiv prevara tada se zainteresovao za aktivnosti mađarske kompanije Elios, koju je posjedovao Orbanov zet István Tiborcz. Elios je bio korisnik vladinih ugovora za izgradnju i urbanističku infrastrukturu, od osvetljenja do transporta.

Korupcija i politička manipulacija Orbanove vlade koja ide ruku pod ruku sa projektom Paks II podriva jedinstvo Evropske unije. Ukoliko EU ne pronađe efikasne mehanizme za borbu protiv korupcije i zaštitu demokratskih vrijednosti, mogla bi se suočiti sa još većim unutrašnjim neslaganjima i rastućim uticajem trećih zemalja na unutrašnju politiku svojih članica.