Mašan B. Božović– od crnogorskog serdara, brigadira i ministra vojnog do srpskog pukovnika i progonitelja komita

Piše: Novak Adžić

» Pod komandom tvojom, čujem, pusta sela da se pale-sram te bilo, po sto puta, nevaljali generale ! «

Dr Ivan Jovićević – Mašanu Božoviću u knjizi »Kaplje Žuči«, drugo izdanje, Rim, 1921, Crnogorska kraljevska državna štamparija, strana 32. Ove stihove na adresu bivšeg crnogorskog brigadira Mašana Božovića napisao je dr Ivo Jovićević u Ženevi 20. januara 1920., u predgovoru navedene knjige.

Mašan Bašov Božović je u doba nezavisne Knjaževine i Kraljevine Crne Gore visoko kotirani i etablirani oficir crnogorske vojske i političar. Zauzimao je i istaknute položaje u vlasti crnogorske države. Mašan Božović rođen je u Piperima 4. marta 1858. godine. Pohađao je, kao pitomac knjaza Nikole I Petrovića Njegoša, Vojnu akademiju u Italiji (1882-1886), a nakon diplomiranja, proizveden u čin poručnika crnogorske vojske. Bio je komandant druge pješadijske škole u Podgorici (1894), a naredne godine unaprijeđen je u rang kapetana. Potom je bio na čelu crnogorskog odreda na Kritu u okviru međunarodnih mirovnih trupa (1897-1899).

Po povratku u Crnu Goru, unaprijeđen je u čin komandira crnogorske vojske i postao je upravitelj Cetinja, odnosno, predsjednik cetinjske opštine. Podnio je ostavku na tu funkciju 1904. godine i otišao za Rusiju, a zatim je aktiviran u poslanstvu Carske Rusije u Carigradu (Osmansko carstvo). U Crnu Goru se vratio 1907. godine. Reaktiviran je u državnoj i vojnoj službi Crne Gore 1910. godine. U prvom balkanskom ratu (1912-1913) bio je u sastavu Istočnog odreda crnogorske vojske, kojim je komandovao brigadir Janko Vukotić. Obavljao je dužnost komandanta u rangu komandira Prekotarskog odreda (sastavljenog od 3 bataljona) koji je formacijski pripadao Istočnom odredu.U toku prvog svjetskog rata (1914-1916), voljom kralja Nikole, unaprijeđen je Mašan Božović u čin brigadira (generala) crnogorske vojske. Komandovao je Drugom divizijom crnogorske vojske. Krajem 1915. godine postavljen je za komandanta Starosrbijanskog odreda crnogorske vojske, koji je operisao na primorskom i skadarskom sektoru. Zauzimao je položaj koji je to tada vršio brigadir Radomir Vešović. Kad je crnogorska vojska tokom 1915. godine zauzela Skadar, brigadir Mašan Božović postavljen je za vojnog komandanta grada (Skadra). Kralj Nikola mu je dodijelio titulu serdara. U rekonstrukciji Crnogorske vlade, izvršenoj u drugoj polovini 1915. godine, brigadir Mašan Božović je postavljen, voljom kralja Nikole, na položaj Ministra vojnog. Bio je ministar vojni nekoliko mjeseci. Od 3. juna do 20. decembra 1915. godine. (Vidi biografiju Mašana Božovića: »Istorijski leksikon Crne Gore, urednici dr Šerbo Rastoder i dr Živko M. Andrijašević, Podgorica, 2006, knjiga 1).

Po padu Crne Gore u austro-ugarsko ropstvo (1916), Mašan Božović je ostao u Crnoj Gori. Interniran je 1917. i zatočen u logor u Austro-Ugarskoj. Kad se Crna Gora oslobodila ispod austro-ugarske okupacije (1918), brigadir Mašan Božović je podržao ukidanje crnogorske države i njenu aneksiju sprovedenu u uslovima okupacije od strane Srbije 1918. godine. Iako nije bio formalno poslanik tzv. Podgoričke skupštine 26. XI 1918. godine, brigadir Mašan Božović se pojavio u Monopolu duvana da objeručke podrži uništenje crnogorske državne i nacionalne slobode i nezavisnosti. Deklarisao se kao pristalica nasilnog svrgavanja kralja Nikole s crnogorskog prijestoja i bespravnog prisajedinjenja Crne Gore Srbiji. Flagrantno je prekršio zakletvu davno položenu knjazu/kralju Nikoli, Ustavu i zakonima Crne Gore. Ne samo da nije ostao vjeran Crnoj Gori, nego, naprotiv, zakleo se na vjernost kralju Petru Karađorđeviću i Srbiji i kao aktivni pukovnik srpske vojske djelovao na likvidaciji crnogorske države i njene slobode. I time počinio djelo veleizdaje, normirano onda važećem Krivičnom zakoniku Crne Gore (koji je bio na snazi od 1906).

U srpskoj vojsci (vojsci KSHS ) od 1919. Godine Mašan Božović, uprkos činjenici da se revnosno priklonio drugoj državi i Kralju, te uprkos činjenici ekstremno nevjerne, veleizdajničke uloge koju je odigrao u odnosu na Crnu Goru i Kralja Nikolu, »nagrađen« je tako što je od nove države i njene vlasti degradiran. Vojska Kraljevine SHS, u stvari, srpska vojska, nije mu priznala generalski čin koji je imao u crnogorskoj vojsci. Priznala mu je čin pukovnika i postavila ga 1919. godine za komandanta Podgoričke okružne komande, koja je dobila zadatak da svim sredstvima slomi crnogorski ustanički i komitski oslobodilački pokret i ognjem i mačem pokori pobunjene Crnogorce, patriotske borce Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore. Bio je pukovnik Mašan Božović komandant srpskih vojnih formacija koje su ubijale Crnogorce i palile crnogorske domove. Na prostoru Podgorice, naročito Pipera, a i drugih plemena i mjesta, jedinice pod komandom pukovnika Mašana Božovića počinile su brojna zlodjela nad crnogorskih narodom.

Radi pokoravanja Crne Gore i uništenja crnogorskog ustaničkog i komitskog pokreta formirane su sredinom 1919. godine širom Crne Gore oružane vojne formacije sastavljene od vojske i bjelaških pristalica pod nazivom »Organizovana omladina«.

Na Cetinju je oformljen Centralni odbor te organizacije, na čijem čelu je bio vojvoda Stevo Petrov Vukotić, rođeni brat kraljice Milene Petrović-Njegoš, dakle, šurak kralja Nikole, kojeg je brutalno izdao kao i Crnu Goru. Kad je ulogu okupacionog civilnog guverenera Crne Gore preuzeo, nakon raspuštanja Podgoričke skupštine, aprila 1919 radikal koji je specijalno došao iz Beograda Ivan- Lola Pavićević, u Podgorici tamošnji vojni okružni komandant pukovnik Mašan Božović preuzeo je vođstvo tzv. »omladinskih organizacija« po nalogu guvernera Ivana Lole Pavićevića i okupacionog vojnog glavnog komandanta »Zetske divizijske oblasti« izvanjca generala Miloša M. Mihailovića, kasnijeg pomoćnika ministra vojnog vojske KSHS i bliskog prijatelja i saradnika generala i počasnog ađutanta kralja Aleksandra Karađorđevića- Janka S. Vukotića.

Pukovnik Mašan M. Božović je bio formacijski, hijerhijski nadređeni i naredboddavac režimskim paravojnim tzv »omladinskim organizacijama«. Radi se o bjelaškim plaćeničkim kontrakomitskim formacijama, formiranim 1919. godine za uništavanje crnogorskog ustanka i komitskog otpora Crnogoraca srpskoj okupaciji i aneksiji Crne Gore izvršene 1918. Te formacije djelovale su godinama na prostoru Crne Gore i počinile mnogobrojne zločine. Direktne upute za zločine i teror nad crnogorskim narodom te »omladinske čete« su dobijale od Povjerenika beogradske Vlade u rangu ministra zaduženog za Crnu Goru Ivana Lole Paićevića i okupacionog vojnog guvernera generala Miloša Mihailovića, komandanta »Zetske divizijske oblasti« i njegovog nasljednika Aleksandra Stojišića itd. Izvršavale su te paravojne organizacije koje je vlast formirala dobijena naređenja i palile i žarire po Piperima, Kučima, Bjelopavlićima, Lješanskoj nahiji, a i u Rovcima itd. Za podgorički kraj njihov šef bio je pukovnik Mašan Božović (1919-1920).

Za te bjelaške »omladinske organizacije« i njihove šefove crnogorskog ustanka i komitskog pokreta Krsto Zrnov Popović napisao je u jednom proglasu i ovo: »Za novac, koji ste u svijetu izlagali, uspjeli ste kupiti nekoliko propalica i degenerisanih individua cnogorskih, kojima sada sipljete, samo da vam služe oruđem, kojim ćete se dočepati svoga cilja. Među tijema, mnogi su se bavili špijunažom i drugim i stavili se u službu i Austriji, dok je držala Crnu Goru. To oni sve radiše za novac, isto kao što danas rade za zvaničnu Srbiju, i kao što bi radili za svakoga ko bi ih bolje platio. Ima tu među njima, na žalost, i nekoliko crnogorskih državnika i činovnika, koji su nemilice trošili narodnu imovinu, a svojom žalosnom upravom upropastili tekovinu narodnu, zbog čega ih je očekivala kazna narodnog gnjeva, pa stoga ne smjedoše izisti pred crnogorski narodni sud, no pođoše tražiti drugo utočište i nov izvor za isisavanje, i tako se sramotno prodadoše za novac. Takva je većinom i ostala ona nevaljala »omladinska organizacija«, koja se, kao stoka na so, slomi trčeći i grabeći se oko prosutog novca Pašićevog. Mislite li, da ste kupovinom tijeh nekoliko propalih tipova, kupili i sav crnogorski narod i njegova prava? Ludo se varate ako to mislite...Crna Gora je Crnogoraca! Tako je bilo, tako će i biti«.

Srpski pukovnik Mašan Božović, izdao je položenu zakletvu kralju Nikoli i Crnoj Gori i zakleo se na odanost kralju Petru Karađorđeviću. Kao komandat svih bjelaških i vojnih tzv. »omladinskih organizacija« na prostoru podgoričkog okruga i šire, a u svojstvu vojnog komandanta (guvernera) Podorice, Mašan Božović je subjektivno i objektivno odgovoran za zločine i teror koji se sprovodio nad crnogorskim narodom. Pod objektivnom komandom Mašana Božovića, njegovi rodni Piperi, čvrsto uporište crnogorskih patriota, ustanika i komita, pretvoreni su tokom 1919. i 1920. godine u krvavo zgarište. I ne samo Piperi, nego i Kuči i albanska plemena i stanovnišvo u okruženju..

Juna 1919. godine formirana je u Podgorici organizacija bjelaških četa nazvana omladinska organizacija, u čijem Statutu je sadržan čitav repertoar represivnih mjera koje se imaju preduzeti prema protivnicima aneksije Crne Gore Srbiji. Po tome statutu, oni Crnogorci koji ne bi bili pokorni novim vlastima, imaju se strijeljati; kuće i imovina im biti uništene; porodice internirane i ubijane ako održavaju vezu sa svojim srodnicima ustanicima. Vojsci i bjelašima, prema statutu te organizacije, narod je bio dužan da daje, milom ili silom, hranu i druge potrebe za čete itd. U jednom dokumentu navodi se i to ko je postavljao uprave bjelaških četa i kojim je izdavao naređenja. U njemu se veli ovo: »Svim organizacijama i svim plemenima Naređuje se: Po sporazumu između najvećih okružnh vlasti i centralne organizacije od danas, naimenovat je g. pukovnik Mašan Božović iz Podgorice, da rukovodi svim vojnim stvarima sviju organizacija u ovom okrugu: razmeštaj trupa, razašiljanje trupa, stvaranje plana, kao i sve vojne i administrativne poslove. Gosp. pukovnik Mašan Božović stajaće u vezi sa g. đeneralom Mihailovićem i njegovim pomoćnikom-načelnikom štaba i sa svim upravnim vlastima i sa njima u sporazumu celokupnim radom rukovoditi. U ime organizacije: V. Vukašinović, dr St. Radović, A. Petrović, sudija. P. V. Popović«. (Vidjeti o tome: Savić Marković Štedimlija, »Crna Gora u Jugoslaviji«, Zagreb, 1936, str. 63-65).

Centralna bjelaška »Omladinska organizacija« i najviše okružne vlasti, u izvršenju zadataka i ciljeva, stoje u direktnoj vezi sa komandnatom srpske vojske na Cetinju i njegovim štabom preko naročitog lica pukovnika Mašana Božovića. I on je svim akcijama formacijski rukovodio pod komandom srpske vojske i njenih generala Miloša Mihailovića i potom Aleksandra Stojičića od prve polovine 1919. do u jesen 1920. godine.
Crnogorski ustanak u Rovcima 1919-1920. godine, surovim metodima, ubijanjima, paljenjem kuća i terorom, ugušivali su odredi okupatorske srpske vojske pod komandom srpskih pukovnika Dušana Besarabića i majora Borivoja Roksandića i drugih srpskih oficira. U zločinima u Rovcima i uopšte u kolašinskom kraju, kao i širom podgoričkog okruga posebno se istakao Blažo Muratov Božović, bjelaš, aktivni major, a potom potpukovnik vojske KSHS, jedan od najsurovijih palikuća i ubica Crnogoraca.

U Memoarima »Zelenaši« zelenaš i gaetlija, crnogroski ustanik iz Trnova (Crmnica) Nikola Tomanov Zec piše da je »ključ ovih operacija bio u rukama bivšeg brigadira i ratnog ministra Crne Gore, Mašana Božovića, sada pukovnika i komandanta Pukovske okružne komande u Podgogrici. Položaj koji je ovaj degradirani đeneral zauzimao nije bio komando-taktički«. On se, kako piše, Nikola T. Zec, svetio dinastiji Petrović Njegoš »preko narodnih leđa, bez obzira što je time postao običan politički vodonoša onih istih koji su ga srozali na niži stepen njegove vojničke karijere«.
Crnogorski patrioti kaznili su smrću Mašana Božovića. Ustanici i komiti iz Pipera, uz izvjesnu pomoć svojih saboraca iz drugih predjela, ubili su pukovnika Mašana Božovića početkom oktobra 1920. godine. Čini se, ipak, da su relevantniji podaci da je pukovnik Mašan Božović ubijen 25. septembra 1920. godine, mada je to podložno preispitivanju i provjeri zbog istorijskih izvora različite provinijencije.

U službenom aktu, kojeg je predsjednik Crnogorske vlade u egzilu Jovan Simonov Plamenac, u svojstvu zastupnika Ministra vojnog, dostavio 9. oktobra 1920. godine, broj 426, »Vijesti iz Crne Gore, Komandi Crnogorskih Trupa u Gaeti, veli se i ovo: »Istoj komandi imam saopštiti: Da su Ustaši Piperski napali kod Podgorice srbijanskog pukovnika Mašana Božovića i ubili ga. (Državni arhiv Crne Gore, Cetinje, Fond emigrantske vlade, Ministarstvo vojno 1920-1922, fascikla 91, II).

Vijest o smrti Mašana Božovića objavljena je s komentarom i u službenom organu Kraljevine Crne Gore, listu »Glas Crnogorca«, Nej na Seni kod Pariza, broj 89, od 28. oktobra /10. novembra 1920. godine u rubrici »Narodni sud«. U tome članku veli se i ovo: »Prije kratkog vremena poginuo je od narodne ruke u Podgorici i bivši crnogorski brigadir Mašan Božović. Njega su kaznili smrću crnogorski ustanici za djelo izdaje, koje je počinio prema svojoj otadžbini. Božovića su poslije izdaje, Srbijanci postavili za pukovnika s tijem da vrši dužnost komandanta pljačkaških horda u zetskoj oblasti, što je on kao pravi poturčenjak vršio na posve zvjerski način, a na veliko zadovoljstvo svojih novih gospodara. Stoga beogradski listovi i oplakuju smrt ovoga narodnoga izdajnika i njihovog zločinačkog izmećara. Pravda je spora ali dostižna i ona će svoj sud izreći nad svima narodnim izdajnicima, kao što je izrekla i nad Mašanom Božovićem«.

U red istorijskih izvora, ne primarnih, ali dakako sekundarnih (ali opet izvora, koji su u opticaju u nedostatku prvorazrednih) spadaju i publicistički izvori, i to oni koji su namijenjeni javnosti, a u koje spada i pisanje štampe o ljudima, događajima, fenomenima i odnosima u jednom vremenu.
U okviru te vrste istorijskih izvora, spadaju i izvještaji specijalnog izvještača beogradskog lista „Balkan“ novinara i publiciste Pantelije Jovovića o stanju u Cnoj Gori (1919-1923). Koherentno naslovu ovog teksta, ovom prigodom donosim specijalni izvještaj Pantelije Jovovića, odnosno, njegov autorski tekst, objavljen u listu „Balkan“, pod naslovom „Ubice svoga naroda“, u broju 234 pomenutog beogradskog glasila, od 29. avgusta 1922. godine. Taj Jovovićev tekst, obavještava javnost o tadašnjem stanju u Crnoj Gori i o zločinima koji se čine, u ime „ujedinjenje države“ nad crnogorskim narodom, od strane organa vlasti i njenih eksponenata, tada uglavnom iz redova ondašnje Demokratske stranke u Crnoj Gori i to od strane zastupnika te političke partije, čije je sjedište bilo u centralističkom Beogradu i čiji je predsjednik bio Ljubomir-Ljuba Davidović, a koja je u Crnoj Gori imala svoju filijalu, koju su, pored ostalih, predstavljali Andrija Radović, Todor Božović, dr Nikola Škerović itd.

Tekst Pantelije Jovovića, kojeg u nastavku ovog teksta objavljujemo u cjelosti (i u prilogu dajemo faksimil njegovog originala) predstavlja samo jedan, i to mali dio, iz raspoložive istorijske građe, koja rječito govori o tragičnoj sudbini Crnogoraca i Crne Gore i to u vrijeme, koje je, nakon 1918. godine slijedilo, a kad je Kraljevina Crna Gora postala žrtvom nasilne okupacije i aneksije počinjene od strane Srbije i njenih trupa, regularnih i plaćenih, odnosno, paravojnih u njenoj službi.I kad su Crnogorci stradali jer se nijesu htjeli odreći Crne Gore.

Naravno, u Jovovićevom tekstu su se potkrale i neke materijalne grješke, kao na primjer ona oko paljevine kuće bjelopavlićkog serdara Jagoša Radovića, oca Andrije Radovića. Nju su, uz znak osvete, zbog oca i sina, zapalili crnogorski zelenaši (1919), a ne bjelaši i „omladinske čete“, kako u tekstu tvrdi Pantelija Jovović. Ostali dio Jovovićevog teksta oslanja se na onome što se može nazvati prilično vjerodostojno kazivanje.
U nastavku ovog članka kompletno ga prenosimo. On glasi:

“Ubice svoga naroda.
(Specijalan izveštaj „Balkanu“)

PODGORICA, 29. avgusta.

- Odmah poslije likvidacije Izvršnog Odbora obrazovan je bio u Podgorici naročiti omladinski odbor pod predsedništvom pukovnika Mašana Božovića, okružnog komandanta. Članovi toga odbora bili su d-r Stanko Radović, koji je u svoje vreme vodio po novooslobođenim krajevima austrijskoga vojnoga atašea Hupku da fotografira vojne strategijske objekte, d-r Škerović, Mihailo Božović ondašnji okružni načelnik u Podgorici i drugi. Kao delegata za paljevine kuća ovaj odbor je poslao g. Božovića kod vladinog poverenika na Cetinje od koga je Božović dobio blagoslov za svoj nameravani posao.

Prvu kuću zapalili su odmetnika Brajovića a posle tri dana kuću serdara Jagoša Radovića. Obrazovana rulja posle toga, predvođena majorem Blažom Božovićem, barjaktarom Jevtom Ćetkovićem i drugima, krstarila je po okrugu podgoričkom paleći kuće, pljačkajući tuđu imovinu, batinajući žene i decu a tamnice puneći ženama i nevinom decom. Ta aranžirana banda krstarila je i po Rovcima, nikšićkom i cetinjskom okrugu i palila gde god je stigla. S vremena na vreme u okrug podgorički je dolazio iz Beograda Todor Božović narodni poslanik i kad god je došao bez krvi nije prošlo. Ta hajka se tako produžavala do samih izbora za današnju Narodnu Skupštinu. Posle izbora borba se u istom vidu prenela na tako zvane komuniste. Prošle godine baš u ovo vrijeme došao je iz Moskve zloglasni komunistički agent d-r Vukašin Marković, koji se je u početku odao mirnom seljačkom životu bez ikakvih namera o propagandi svojih komunističkih načela. No jednog dana on dolazi u konflikt s Todorom Božovićem na jednom skupu. To se desilo 6.oktobra prošle godine. Božović uvređen prebacivanjima od strane d-ra Markovića na jedan nedostojan način naredi sreskom načelniku Blažu Piletiću, bivšem dijurnisti opštine niške da pošalje 20 žandarma da ubiju d-ra Markovića.

Piletić se odazove njegovom naređenju i 20 žandarma s pisarem Belevićem pođu i nađu d-ra Markovića u tuđoj kući baš u momentu kada je pregledao jednog bolesnika. Oni napadnu na njega i rane ga i on se onako ranjen odmetne od vlasti. Odmah drugog dana posle toga Blažo Piletić i Radovan Bošković današnji okružni načelnik u Podgorici potraže vojnu pomoć i izjutra pođu s mitraljezima i topovima u poteru za Markovićem i čim su prešli most piperski otvore paljbu topovsku protiv sela Markovića ali d-ra Vukašina nisu mogli nigde videti. Pokupe žalosno i nevino seosko stanovništvo i doteraju ga u Podgoricu i s njime napune podgoričke kazamate a njihovu nepokretnu imovinu opljačkaju i odrede kontribuciju da svaka kuća pored toga plati još po 100 dinara !

Dolaskom Todora Božovića ovamo ove godine je nastala nova hajka i novae nesreće za pleme pipersko. Pljačka, ubistvima, kundačenjima žena i dece nije bilo kraja. On se posle toga vraća u Beograd i ovamo se po njegovom odlasku prilike poboljšavaju. No na nesreću ovoga naroda on u maju ove godine ponovo dolazi ovde i odmah padaju deset žrtava. Od tada se nije ništa desilo.

Stubovi današnjeg krvavog režima u Crnoj Gori i glavne demokratske perjanice su Stanko Radović i Mihailo Marković. U kući ovoga drugoga kako tvrde očevidci nalazi se srebrno posuđe i kašike s monogramima kneza Mirka.

Ovi ljudi uvek prilikom dolaska kakve komisije iz Beograda, koja bi htela da ispita prilike u Crnoj Gori, blagovremeno dobiju o tome instrukcije od Todora Božovića iz Beograda kako ne bi komisija došla u dodir s narodom nego s njima ili njihovim ljudima.

Tako je postupljeno prilikom dolaska pok. Koste Stojanovića ministra finansija, Žike Lazića šefa javne bezbednosti u Beogradu i generala Dimitrijevića.
Za danas ovoliko a sutra ću vam se opet javiti. Pantelija Jovović“ (“Balkan”, Beograd, br.234, od utorka 29.avgusta 1922.g).

                                                                                                         ***
Kakvi su zločini činjeni nad Crnogorcima, sa ciljem da se uništi Crna Gora kao država i slomi crnogorski ustanak protiv srpske okupacije i aneksije Crne Gore, vjerno i precizno svjedoči i pismo PISMO GENERALA MILUTINA M. VUČINIĆA UPUĆENO IZ RIMA 11. II 1919. GODINE-VUDROU WILSONU, PREDSJEDNIKU S. A.D. General (divizijar) Milutin Vučinić, sin vojvode Mijajila Nišina Vučinića iz Rogama (Vranjske njive, Piperi), bio je organizator i vođa Božićnog ustanka (1919) na prostoru Podgorice, nakon čijeg sloma je uhapšen, ali je uspio da pobjegne iz srpskog zatvora i da preko Italije emigrira u Francusku. General Milutin Vučinić je od 17. februara 1919. bio ministar vojni u Vladi Kraljevine Crne Gotre u egzilu (1919-1921) i Predsjednik Vlade Kraljevine Crne Gore u egzilu (1921-1922). Umro je krajem avgusta 1922. godine u Rimu, đe je i sahranjen.
O stanju u Crnoj Gori nakon srpske okupacije i nasilne aneksije Crne Gore 1918. i bestijalnim zločinima okupatorskih vlasti nad Crnogorcima, general Milutin Vučinić piše američkom Predsjedniku V. Vilsonu sljedeće:

„Gospodine Predsjedniče,

U vezi sa peticijom od 20. Jan. 1919. koju je imao čast predati vođa Crnogorskih ustaša gosp. Ministar Jovan S. Plamenac, Njegovoj Ekselenciji Ambasadoru Sjevero-Amerikanskih Sjedinjenih Država, a kako sam prije neki dan stigao iz krajeva moje nesrećne otadžbine, to mi je osobita čast u dopunu pomenute peticije našega vođe istaknuti: da se teror i nečuvena nasilja i dalje vrše nad zarobljenim Crnogorskim narodom od strane srbijanskih trupa i njenih plaćenika u prkos i najelementarnijih osjećaja morala i principa slobode lične i društvene:
Srbijanske su trupe pustile iz tamnica najveće zlikovce i od njih su stvorili čitave naoružane bande s naređenjem, da idu od sela do sela i od mjesta do mjesta u cilju zlostavljanja i pljačkanja čak i sviju onih ljudi i familija, koji su i najmanju duhovnu simpatiju pokazivali radi vaspostave Crne Gore i njenog državnog suvereniteta.

Ne bivaju u ovim slučajevima pošteđene ni žene ni djeca, nego ih svukuju i nose im sve haljinsko što nađu na njih; uzimaju im svu ishranu iz kuća, stoku i sve drugo što nađu, a zlostavljanja, bezčašćenja i zatvor to je obična stvar. Takovim zlikovcima se govori od strane terorističkih vlasti, da se od nikakvih okrutnosti i svojih zločinačkih postupaka ne plaše, jer ako se Crna Gora vaspostavi, da će oni dobiti drugu otadžbinu-SRBIJU-đe će biti za ta svoja zločinačka djela obilato nagrađeni službama i drugim. Taj bijes naročitim se ciljem provađa kako bi se narod zaplašio i uvjerio da nema ni od kuda nikakve druge nade, pa prema tome, da se prikloni krvavom režimu okupacije Crne Gore od strane Srbije. Sveštenici se apse i uzimaju na odgovornost ako ne bi u crkvama pri Božjoj leturgiji spominjali ime Kralja Petra Karađorđevića, a ima slučajeva đe je sveštenicima naređivato od strane Srbijan. terorističkih vlasti i prijetilo im se da ne smiju ukazati potonju poštu-izvršiti mrtvačko opijelo-mrcu koji je pokazivao simpatije prema svojoj otadžbini; a da nije ustanak spriječio, bila je donesena odluka od strane srbijanskog terorističkog odbora, da se mošti sviju svetitelja u granicama crnogorskim unište. Vrijeđaju se sve svetinje, javne i privatne, koje je narod svojom istorijom stvorio.

Srbijanske vlasti u Crnoj Gori spremaju sada krijući ali hitno otpor, da dadu svakome onome, koji bi pokušao vaspostavu Crne Gore pa ma to bilo i protiv samih Velikih Sila, a sve tobož kao da to narod sam spontano čini, t.j. da ni sami Crnogorci ne žele imati svoju otadžbinu, kako bi obmanuli strani politički svijet.

U tom cilju ne samo da imaju poslužiti čete, kojima oni daju razna imena, čas kod naroda nazivaju ih Šumadinskim trupama a pred stranim svijetom Jugoslovenskim i Crnogorskim, nego i ubacuju razne organizovane jedinice iz negdašnjeg Novopazarskog Sandžaka, da se nađu tun kao mještani sjeverne Crne Gore. Ubacuju preko Peći i negdašnjeg Novopazarskog Sandžaka silno oružje radi spremanja pomenutog otpora.
U tamnicama bez saslušanja leže prvi ljudi zemlje, koji su i moralne i duhovne vođe našega naroda. Ali baš su u tamnicama radi toga da ne bi mogli njihovu riječ čuti kulturni narodi. Pa nlazim, Gospodine Predsjedniče, da moralni interesi pravde zahtijevaju, da se njihova riječ kao političkih vođa nešega naroda, ima čuti, a to bi moglo biti jedino kad bi se oni mogli pustiti na slobodu i kad bi mogli dobiti pravo da prođu kroz političku blokadu i da dođu u inostranstvo, gdje bi mogli slobodno, nezavisno i bez opasnosti po život istinu govoriti i zastupati pravednu stvar svoje zemlje.

Ako nije moguće iz celjusti zvijerova da se puste sve nevine žrtve, to interesi humanosti, i pravdonjublja zahtijevaju da se pusti iz zatvora gospodin Vojvoda Božo Petrović, koji uživa opšte simpatije našega naroda, a povjerenje i njegova objektivnost poznata je i inostranstvu.
Moje su riječi, Gospodine Predsjedniče, nedovoljne a da bi mogle i u blijedoj boji prestaviti kobno stanje praćeno najgorim vandalizmom, koji se je zacario u mojoj otadžbini, od kad su, od nikoga neopunomoćene, ušle u istoj Srbijanske trupe, da izvrše grabež moje herojske zemlje. Moji sunarodnici sa suznim očima pogledivaju na Vašu uzvišenu osobu, kao na neumitnog pravednog sudiju, koji će zločince maći sa napaćenih grudi Crnogorskog Naroda.

Sav narod želi vaspostavu Crne Gore i održanje njenog državnog suvereniteta, a pri tome čast mi je napomenuti, gospodine Presjedniče, da naš Ustav počiva na najdemokratskijoj osnovi izbornoj, jer on ne prepoznaje nikakav izborni cenzus. Svaki punoljetni građanin crnogorski, bez obzira na njegovu imovinu, ima pravo glasa, međutim Srbijanski Ustav uslovljava za pravo glasa izvjesnu imovinsku bazu.
Pa narod, sjećajući se svoje negdašnje slobode, nije čudo što je prolio prije kratkog vremena svoju dragocjenu krv u borbi protiv Srbijanskih trupa.

U najvećoj poniznosti

Rim, 11. Feb. 1919. General Milutin Vučinić

Njegovoj Ekslenciji V. Vilsonu
Predsjedniku Sjedinjenih Država“.

(Biblioteka Istorijskog instituta Crne Gore-Podgorica, Odabrani dokumenti Jovana S. Plamenca, kutija bez signature,. Dokumenta izabrao i u posebnoj kutiji sabrao istoričar Jagoš Jovanović. Ovo pismo je integralno objavljeno u: „Crnogorski anali“, glavni i odgovorni urednik Novak Adžić, Cetinje, god 1, br. 2, od marta 2013, str.369-371).
Kuća Milutina M. Vučinića i njegovih bliskih krvnih srodnika zapaljena je i opljačkana 1919. godine od strane „kažnjeničke ekspedicije“, a u tome zločinu, pored vojske, učestvovala je i bjelaška „organizovana omladina“ pod komandom majora Blaža M. Božovića i poručnika Radoja Ćetkovića i drugih, a koji su formacijski odgovarali pukovniku Mašanu Božoviću i njegovim pretpostavljenima.