Piše: Novak ADŽIĆ
U plejadu istaknutih crnogorskih patriota, junaka, martira i boraca za državno i nacionalno dostojanstvo, slobodu, nezavisnost i integritet Crne Gore i njenog naroda, spada i crnogorski brigadir (general) Andrija Vidov Raičević.
Andrija Raičević rođen je u Lješkopolju, kod Podgorice 1879. godine. U vrijeme bombaške afere 1907. godine Andrija Raičević je bio šef policije na Cetinju. Andrija Raičević je, kao oficir crnogorske vojske, bio učesnik u Balkanskim ratovima (1912-1913). U prvom balkanskom ratu najprije je bio kapetan, pa je potom za učinjene podvige i ratne zasluge, oktobra 1912. godine unaprijeđen u čin komandira crnogorske vojske. Bio je komandant Vranjskog odreda crnogorske vojske, sastavljenog od tri bataljona: gornjozetskog, donjozetskog i lješkopoljskog. Kao komandir bio je na čelu Zetske brigade koja je bila u sastavu Zetskog odreda crnogorske vojske čiji je komandant bio prijestonasljednik knjaz Danilo Petrović, najstariji sin kralja Nikole I Petrovića Njegoša. Istakao se komandir Andrija Raičević svojim vojničkim sposobnostima i junaštvom u vrijeme zauzimanja Skadra. Za učinjene podvige odred kojim je on komandovao dobio je, dekretom kralja Nikole, na svaki četni barjak po jednu zlatnu crnogorsku »Obilića medalju«, a na svaku četu po pet zlatnih crnogorskih »Obilića medalja«.
Ukazom kralja Nikole od 1914. godine, kao dotadašnji šef štaba Druge crnogorske divizije, Andrija Vidov Raičević postavljen je za komandanta Spuške brigade. U prvom svjetskom ratu Andrija Raičević je, kao komandir, bio komandant Spuške brigade, koja je u svom sastavu imala 6 bataljona (spuški, piperski, lješkopoljski, zetski, planine pivske i komansko-zagarački). Vojnim slomom Crne Gore početkom 1916. godine i njenim padom pod austro-ugarsku okupaciju, Andrija Raičević je interniran u logor Karlštajn u Austriji. U austro-ugarskom zarobljeničkom logoru ustao je, zajedno sa brigadirima Milutinom M. Vučiničem, Jokom V. Adžićem i Ivom Đurovićem, te kapetanom Krstom Popovićem i drugima, protiv političke deklaracije određenih zarobljenika koji su istupali otvoreno protiv crnogorske države i dinastije Petrović Njegoš i kralja Nikole.
Oslobođen je iz zarobljeništva krajem 1918. godine i vratio se u Crnu Goru. Bio je jedan od glavnih organizatora Božićnog ustanka crnogorskog naroda (24. XII 1918/ 6. I 1919.) na području Podgorice. Nakon sloma ustanka on je uhapšen sa brojnim crnogorskim zelenaškim ustanicima iz podgoričkog kraja. General Milutin Vučinić, brigadir Andrija Raičević, komandiri Miloš M. Vučinić i Stanko B. Marković i još grupa od 15 crnogorskih prvaka uspjevaju da pobjegnu iz podgoričkog zatvora sa stražarima koji su iz čuvali, zahvaljujući Savu Burzanu. Pošlo im je za rukom da izbjegnu potjere koje su za njima organizovane i vršene. Izbjegli su za San Đovani di Medua, odakle su se, preko mora, prebacili u Italiju, koja je postala stjecište crnogorskih emigranata. Elem, poslije sloma crnogorskog ustanka početkom 1919. godine, Andrija Raičević je, uspijevši da pobjegne iz zatvora iz Podgorice, stigao u meduanski zaliv (San Đovani di Medua) 2. januara 1919. godine (po starom kalendaru), odakle se nešto kasnije prebacio u Italiju. U San Đovani di Medua formiran je crnogorski izbjeglički logor u kojemu je na početku bilo 350 Crnogoraca, da bi se do marta 1919. godine taj broj povećao na 397. Tu je došao i Jovan S. Plamenac i sastao se sa generalima Milutinom Vučinićem, Andrijom Raičevićem i drugima.
Od strane kralja Nikole I Petrovića Njegoša pozvani su ministar Jovan S. Plamenac i brigadir Milutin M. Vučinić da dođu hitno u Pariz, đe je bilo sjedište crnogorskog Dvora i Vlade u egzilu, što su oni i učinjeli. Iz Pariza je ministar vojni general Milutin M. Vučinić naredio brigadiru Andriji Raičeviću da sa grupom izbjeglica crnogorskih u Italiji formira »Komandu crnogorskih trupa«, što je i učinjeno. Crnogorske izbjeglice u Medovi održavale su vezu sa Crnom Gorom, vršili agitaciju i propagandu za crnogorsku stvar. Slali su pisma i isticali da su kralj Nikola i crnogorska Vlada u egzilu u povoljnom položaju i da će Crna Gora uskoro biti restaurirana.
U tom smislu je napisan i jedan proglas Crnogorcima kojega su potpisali brigadir Andrija Raičević i komandir Krsto Zrnov Popović. Početkom aprila 1919 broj crnogorskih oficira i vojnika u San Đovani di Medua je porastao na 416, što navodi brigadir Andrija Raičević u pismu predsjedniku crnogorske Vlade Jovanu S. Plamencu 8. aprila 1919. godine. Brigadir Raičević je iz Medova otišao u Italiju. Sa 142 čovjeka stigao je 6. aprila 1919. godine u Gaetu. Odatle je organizovan transport ostalih crnogorskih izbjeglica. Kad je general Andrija Raičević prispio u Gaetu uspostavio je komunikaciju s oficijelnim predstavnicima i zastupnicima Crnogorske Vlade u progonstvu.
Kad je stigao u Gaetu brigadir Andrija Raičević je podnio Jovanu S. Plamenacu izvještaj o stanju u Crnoj Gori i u Medovi 8. aprila 1919. godine. Tako da je on veoma brzo udovoljivo molbi koju mu je u skripturalnom smislu 5. aprila 1919. godine izrazio generalni crnogorski konzul u Rimu Velimir-Veljko Ramandanović. Evo tog Raičevićevog izvještaja Plamencu.
»Predsjedniku Ministarskog savjeta
Gospodinu Jovanu S. Plamencu – Pariz
Gospodine Predsjedniče,
Prekjuče sam stigao ovdje u Gajetu, usljed čega imam čast dati Vam u izvodu izvještaj kako slijedi:
Došao sam ovdje iz Medova sa prvom grupom Crnogorskih ustaša od 142 na broju; druga i treća grupa odmah će jedna za drugom slijediti. Do moga odlaska sa obale meduanske bilo nas je tamo svega 416 osoba, ali broj se svakodnevno povećavao. Malen je broj bolesnih; uopšte smo svi zdravi, a sa puno pouzdanja stalno u najvećem entuzijazmu. Svi momci veseli i razdragani očekuju s nestrpljenjem dan ostvarenja naše pravedne stvari i ako ogorčeni na nebraću našu iz Šumadije, kojima je bila pružena naša bratska ruka u onim njihovim katastrofalnim danima, kada su gonjeni iz svoje domovine pribjegli u naš bratski i vrući zagrljaj te spasili živote svoje.
Prema informacijama, koje sam primio u Medovo, današnje je stanje u našoj miloj otadžbini očajničko. Koruptivna vladavina srbijanska uz asistenciju domaćih izroda i agenata istim metodom prolongirana je; usljed čega svakodnevno raste broj izbjeglica (komita) po šumama, tako da se u okolini Nikšićkoj i Crmničko-Primorskoj i po ostalim mjestima i danas nalazi velika masa. Karakterističnije pak to što izbjegavaju u ove komite čak i oni, koji su zakletvu položili onima od kojih danas bježe.
Svi žandarmi Barski napustili su službu i odbjegli u komite.
Uzurpatorski način vladavine srbijanske, koji je već postigao svoju kulminaciju došao je najedanput, a to je prirodno, u sukob sa temperamentom i sentimentalnošću Crnogorskog naroda, što postoji danas kao glavni povod ovoj najnovijoj pojavi komita kod nas.
Kao što Vam je poznato, u kazamatima podgoričke tamnice nalazi se veliki broj naših, koji se, kako sam informisan svakodnevno povećava, sve od naših uglednijih ljudi. Narodu se ne dava nikakva pomoć. Izdavalo se nekakvo brašno prvijenstveno onima, koji su bili označeni kao naši protivnici, ali i to se moralo skoro po pijačnoj cijeni plaćati. U glavnome onamo nezadovoljstva protiv Šumadinaca rastu neprestano, otud broj naših pristalica u veliko se povećava, usljed čega spas i opstanak naroda našeg, zahtijevaju što skoriji naš odlazak u našu Domovinu.
Komandant
Gaeta, 8. aprila 1919. god General A. Raičević«
(Biblioteka Istorijskog Instituta u Podgorici, F –81, Dokumenta Jovana S. Plamenca)
General Andrija Raičević je u ime »Komande crnogorskih vojnika u Italiji«, br. 3 iz Gaete, 8. aprila 1919. godine crnogorskom generalnom konzulu u Rimu Veljku Ramadanoviću dostavio informaciju povodom dolaska iz Medove crnogorskih izbjeglica u Italiju (7 žena i 3 đece). Tokom aprila 1919. godine broj crnogorskih oficira i vojnika u Gaeti stalno se povećavao. Na osnovu službenog izvještaja »Komande crnogorskih vojnika u Italiji«, koji nosi datum 24. april 1919. godine, pod njenom komandom bilo je 404 oficira, podoficira i vojnika (83 niža i viša oficira, 127 podoficira i 194 vojnika). Komandant tih oružanih formacija bio je general Andrija Raičević. Tokom maja 1919. godine broj crnogorskih oficira, podoficira i vojnika u Italiji (I bataljon i mitraljesko odjeljenje u gradu Gaeta i II bataljon u mjestu Formija) brojao je 580 ljudi, što navodi u oficijelnom saopštenju Ministarstvo spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore, br. 609 upućenom 14. maja 1919. godine Crnogorskom generalnom Konzulatu u Rimu. Iz Crne Gore su preko Medova i mora u Italiju dolazili novi emigranti i ustanici, tako da je 16. juna 1919. godine prispjelo u Gaetu iz Medova još 128 Crnogoraca.
Crnogorska vojska u Italiji svoje djelove imala je u mjestu koje se zvalo Formija u blizini Gaete. Formacije crnogorske vojske bile su i u Paduli, Sulmonu, Fonte D` Amore, Viktoriji. U Gaeti je ostala »Komanda crnogorskih trupa«. Tu je bila i »Oficirska četa«. U italiji su se prikupljali, koncentrisali i vojno organizovali crnogorski patrioti izbjegli od srpskog terora iz svoje domovine Crne Gore, ali i crnogorski emigranti i iseljenici koji su stigli iz Francuske i nekih drugih država.
Brojno stanje crnogorske vojske u egzlu, stacionirane na tlu Italije, tokom jula 1919. godine iznosilo je 645 ljudi. Kralj Nikola, Crnogorska Vlada u egzilu, na čelu s Jovanom S. Plamencem i “Komanda Crnogorskih Trupa u Italiji” pod komandom generala Andrije Raičevića, uputili su 12. jula 1919. godine 130 crnogorskih oficira i vojnika u Crnu Goru sa ratnom opremom, novcem i propagandnim materijalom u cilju ponovnog podizanja Crnogoraca ba ustanak protiv srpske okupacije i aneksije Crne Gore. Od tih oficira koji su se vratili u Crnu Goru najstariji po rangu bio je komandir Krsto Todorov (Zrnov) Popović, koji se maja 1920. godine ponovo vratio u Gaetu sa 176 oficira i vojnika.
Crnogorska i italijanska Vlada su u Rimu 30. jula 1919. godine zaključile Vojnu konvenciju kojom je regulisano formiranje, stacioniranje i izdržavanje crnogorske vojske. U ime crnogorske Vlade kao njen zastupnik konvenciju je potpisao Velimir-Veljko Ramadanović, generalni konzul Kraljevine Crne Gore u Rimu, dok je u ime italijanske Vlade tu konvenciju potpisao njen Ministar vojni Enriko Kavilja.
Crnogorska vojska u egzilu, skoncentrisana u Gaeti i drugim mjestima u Italiji, u avgustu 1919. godine imala je 753 čovjeka, u oktobru 888 ljudi, da bi u decembru 1919. godine (ne računajući pomenutu grupu od 120 crnogorskih oficira, koja se jula 1919. godine vratila u Crnu Goru) crnogorska vojska u Italiji brojala 1. 155 ljudi. Tokom 1920. godine brojno stanje crnogorske vojske (oficira i vojnika) u Italiji bilo je ovakvo: u januaru 1920 ukupno 1.222 čovjeka; u februaru 1920, ukupno, 1. 275 ljudi; u martu 1920. godine 1. 315 ljudi: u aprilu 1920. godine 1.313 ljudi; u maju 1920. godine 1. 321 čovjek; u junu 1920. godine 1.513 ljudi; u julu 1920. godine 1.521 čovjek; a u avgustu 1920. godine 1.532 čovjeka. Komandant tih crnogorskih oružanih snaga, odnosno, nacionalne crnogorke vojske u egzilu, u Italiji, tada je bio general Andrija Raičević, koji je faktički i pravno tu dužnost obavljao do jula 1920. godine. U vrijeme kad je umro Andrija Raičević, tokom septembra 1920. godine, crnogorsaka vojska u Italiji (kojom je tada na čelu bio general Đuro Jovović) imala je 2 brigadira, 85 komandira, 33 kapetana, 75 poručnika, 476 potporučnika, 871 oficir i redov, dakle, ukupno 1. 531 čovjek.
Andrija Raičević je iz Gaete 20. juna 1919. godine, kao komandant crnogorske vojske u Italiji, dostavio ministru vojnom divizijaru Milutinu Vučiniću u Neju kod Pariza izvještaj od dolasku 128 Crnogoraca iz Medove, sa zahtjevima za unapređenje određenih izbjeglica-oficira. Crnogorska vojska u Italiji imala je zadatak da se vrati u Crnu Goru i da je oslobodi. General Andrija Raičević intezivno je radio na prebacivanju crnogorskih vojnika-emigranata iz Itaije za Crnu Goru u svrhu preduzimanja ustaničkih, gerilskih oslobodilačkih akcija. O stanju u Crnoj Gori general Raičević primao je brojna pisma i izvještaje od crnogorskih izbjeglica i komita u zemlji, poput onog kojeg mu je sa Lovćena 14. X 1919. godine dostavio Niko Kašćelan, crnogorski ustanik i oficir, o stanju u Katunskoj nahiji. Imao je namjeru brigadir Raičević da se prebaci u Skadar i Albaniju, odakle bi se uputio za Crnu Goru, ali mu to nije pošlo za rukom.
U Italiji je Andrija Raičević ukazom kralja Nikole od 19. marta / 1. aprila 1919. godine proizveden u čin crnogorskog brigadira (generala) sa starješinstvom od 29. decembra 1915. godine.
Komandant crnogorske vojske u egzilu general Andrija Raičević je 28 juna/10. jula 1919. godine uputio službeni dopis komandi II bataljona crnogorske vojske stacionirane u italijanskom gradu Formija, kojim je pozvao crnogorske oficire: Đura Kapu, Marka Vulerakovića, Mila Lekovića, Iliju Vukmanovića i Todora Borozana da mu se hitno jave u Gaeti, đe je bilo sjedište “Komande Crnogorskih trupa”. Pomenuti crnogorski odiciri su se odazvali na upućeni poziv generala Andrije Raičevića i 28. VI/10. VII 1919. godine u 10 sati ujutro bili su u Gaeti kod njega. General Raičević je njima, kao i oficirima Krstu Popoviću, Andriji Dragutinoviću, Savu Čelebiću, Dušanu Vukoviću, Jovanu Nikoliću, Savu P. Martinoviću, Matu Todoroviću, Peru Vukoviću i Mirku Božoviću saopštio naredbu crnogorskog ministra vojnog iz Neja kod Pariza divijara Milutina M. Vučinića, u kojemu je od njega zahtijevao da se izvrši odabir, selekcija, od 120 ljudi iz sastava nacionalne vojske u egzilu i da se od njih formira jedinica, koja će otputovati u Crnu Goru u izvršavanje specijalnih zadataka političkog i vojničkog karaktera. Pristupilo se ažurno i aktuno pripremama za realizaciju postavljenog cilja. Grupa od 130 crnogorskih oficira i vojnika dobili su oružje i novčana sredstva i otputovali za Crnu Goru. Komandant te ekspedicije bio je komandiir Krsto Zrnov Popović. Ekspedicija je bila podijeljena u pet grupa: katunski pod komandom Đura Kape, riječki pod komandom Sava Čelebića, crmnički pod komandom Marka Vučekrakovića, nikšićki pod komandom Mata Todorovića i zetski pod komandom Pera Vukovića.
Na Petrovdan 12. jula 1919. godine u 7 sati izjutra crnogorska ekspedicija na čelu sa Krstom Popovićem je željezničkim vozom otputovala iz Formije za pristanište Monopoli, uniformisana crnogorski, i naveče oko ponoći ukrcala se na jedan brod sa jedrima i u osvot zore otplovila za Crnu Goru. Jadranskim morem crnogorska ekspedicija plovila je četiri dana i usljed vrlo nepovoljnih vremenskih prilika (bila je snažna oluja) njeni članovi stigli su, najprije, pod Medovu, a odatle su su se uputili u pravcu Ulcinja i Bara. Potom su preko Lisinja stigli do Rumije i na Sutorman. Odatle su se upututili u razne predjele radi izvršenja dobijenih zadataka.
Predsjednik Crnogorske Vlade u egzilu i njen ministar spoljnih poslova Jovan Simonov Plamenac iz San Rema, Hotel de`l Europe et dela Pais, uputio je 26. aprila 1920. godine Komandi Kraljevskih Crnogorskih trupa u Gaeti, na čijem se čelu nalazio general Andrija Raičević, pismo sljedeće sadržine:
»Gospodine Komandante,
Ja sam duboko dirnut Vašim patriotskim željama, koje mi izraziste zajedno sa časnicima naše slavne vojske, a u Vašoj predstavci od 20. ovog mjeseca.
Mnogo sam Vam blagodaran na tim plemenitim željama, jer mi one daju podstrek i krijepe me vazda voditi bez prestanka borbu za našu svetu stvar i za pravedni trijumf naše drage Otadžbine.
Brzo će nastupiti trenutak kada će se opet okupiti čitav crnogorski narod pod slavom ovjenčanom crnogorskim barjakom, kojega Ti sa puno ljubavi i samopoštovanja, a u najtežim časovima po čast premile nam otadžbine, umjede podići i održati. Pod njegovim će znamenjem nestati nedostojnog robovanja kojeg nam nametnuše dojučerašnji tuđinski robovi i sluge, a kojima izvojevaše slobodu vjekovna pregnuća crnogorskog naroda.
Mi moramo još jednom dokazati cijelom svijetu da je naša generacija dostojna svih herojstvom i ljubavlju prema slobodi proslavljenih junačkih predaka.
Jedinstvo duha, pregalaštvo i legendarno samopožrtvovanje, stvorili su onu Crnu Goru koja je bila proslavljena u svijetu, gnijezdo sokolova. Samo tako možemo povratiti našu slobodu i dostojanstveno se odužiti svijema onima koji se osmjeliše da dirnu u našu najveću svetinju, u našu nikad i ničim neokaljanu narodnu čast.
U to ime najsrdačnije pozdravljam sve vas i preporučujem Vam da Vaš moral i snagu držite na visini, te da bi u danom momentu što dostojanstveniji i što mogućniji bio naš lavski skok na onu stranu Jadrana.
Ministar predsjednik
Jovan S. Plamenac«.
U vrijeme kad je ovo pismo Jovan S. Plamenac poslao generalu Andriji Raičeviću, dakle, u aprilu 1920. godine brojno stanje crnogorske vojske u egzilu, u Italiji bilo je brigadira 2, komandira 38, kapetana 37, poručnika 42, potporučnika 361, of. i redova 833, dakle, ukupno 1.313 oficira i vojnika.
General Andrija Raičević jedan je od potpisnika rezolucije crnogorskih izbjeglica u Italiji, donijete 20. aprila 1920. godine u Rimu, a podnesene Konferenciji mira koja je održavana tada u San Remu, u kojoj se govori o teroru nad crnogorskih narodom i zločinima okupacionih srpskih vlasti, te, u kojoj se, uz ostalo, zahtijeva od Mirovne konferencije da Crna Gora opstane kao država i da se ne odobri njena nasina aneksija Srbiji. Ta rezolucija objavljena je u »Glasu Crnogorca«, br. 84, Nej na Seni kod Pariza, 26. jul / 8. avgust 1920. godine na strani 2, kojoj se veli ovo:
»U ime više hiljada crnogorskih izbjeglica u Italiji i Albaniji, kao i u ime Crnogorskog naroda, zbor 2.500 Crnogoraca održan u Gaeti (Italija) dvadesetog aprila 1920. godine izglasao je sljedeću rezoluciju, a koju imamo čast da Vam saopštimo:
Crnogorci izbjegli u Italiju zbog terora Srbije, konstatuju s najvećim bolom:
Da se Mirovna Konferencija do sada nagađala sa principima najosnovnijim međunarodnog prava i morala u pogledu Crne Gore, ne vodeći računa da je Crna Gora stala uz Saveznike 1914. godine i da je izgubila 50 % svoje vojske i trećinu stanovništva;
Da je Mirovna Konferencija ostala ravnodušna sve do sada na sve naše proteste protiv zločina koje je u Crnoj Gori počinila srpska vojska koja pali kuće, uništava sela, pljačka i plijeni imovinu, baca u tamnice, ubija i masakrira najuglednije ljude u zemlji itd. itd.;
Da velike sile još nijesu održale obećanja svečano data, od kojih su neka lično potpisali njihovi najovlašćeniji predstavnici, za restauraciju Crne Gore i za poštovanje njenog suvereniteta;
I da bi Mirovna konferencija, s obzirom na naprijed rečeno, a i kako nam se čini, bila spremna da odobri najveću nepravdu ovoga rata, to jest prinudnu aneksiju Crne Gore Srbiji, i to ne pitajući prethodno za mišljenje crnogorski narod.
S obzirom na naprijed rečeno, skup Crnogoraca u Gaeti energično protestvuje protiv načina na koji se do sada tretiralo pitanje Crne Gore na Mirovnoj konferenciji, i apeluje na smisao na jednakopravnost i humanitarnost vlada velikih sila, njihovih Parlamenata i javnog mjenja njihovih naroda, moleći ih da se u ime pravde i prava založe da:
Mirovna konferencija ne odobri prisilnu aneksiju Crne Gore Srbiji, i da crnogorskom narodu obezbijedi sve potrebne uslove da se slobodno opredijeli, a posebno da se iz Crne Gore evakuišu srpske trupe i vlasti i da tamo dođu međunarodne trupe;
da Mirovna konferencija naredi srpskoj Vladi da iz zatvora oslobodi stotine viđenih Crnogoraca koji su tamo bačeni prije 17 mjeseci samo zato što su se istrajno opirali prisilnoj aneksiji Crne Gore Srbiji. Među tim zatvorenicima su i ministri i poslanici koji su 1914. g. dali svoj glas, spontano i bezuslovno, za objavu rata Centralnim silama i to da bi se priteklo u pomoć Srbiji; ima među njima i generala koji su krajem 1915. godine zahvaljujući herojskomm poduhvatu crnogorske vojske uspjeli da spasu srpsku vojsku u povlačenu od potpune propasti«, kaže se u toj Rezoluciji. U ime skupa, odnosno, u ime više hiljada crnogorskih emigranata tu rezoluciju su potpisali: Lazar Mijušković, bivši Predsjednik Crnogorske Vlade, general Andrija Raičević, general Đuro Jovović, Evgenije Popović, bivši crnogorski ministar i Predsjednik Vlade, Poslanici u Skupštini: Vuko Martinović, Labud Petrović, Đuro Vučinić i Vuko Jankov Krivokapić.
General Andrija Raičević umro je poslije duže i teške bolijesti u bolnici u Briksenu, u blizini Gaete, 27. septembra 1920. godine u 42 godini života. Sahranjen je 29. septembra 1920. godine na tamošnjem groblju. Na grob brigadira Andrije Raičevića položili su vijenac predstavnici crnogorske izgnaničke Vlade, crnogorski oficiri i vojnici iz Gaete. Nekrolog Andriji Raičeviću objavio je »Glas Crnogorca«, godina izlaska 48, Nej kod Pariza, br. 88. od 24. septembra / 7. oktobra 1920. str. 3. On glasi ovako:
»Andrija Rajičević, Brigadir Crnogorske Vojske
Na 27. septembar ove godine umro je u jednom sanatorijumu u Brikstenu brigadir Andrija Rajičević, bivši komandant Crnogorskih trupa, poslije duge i teške bolijesti. Posmrtni ostaci pokojnikovi sahranjeni su 29. septembra na tamošnjem groblju, pošto, po sadašnjem uređenju nijesu mogli biti prenešeni. Pored ostalih vijenaca, na grob pokojnikov položeni su i vijenci od strane Vlade, oficira i vojnika iz Gaete. Cijeneći velike osobine i zasluge pokojnika kao vojnika i vjernog sina Otadžbine, kao i s obzirom na položaj koji je zauzimao u crnogorskoj vojsci, Komanda Crnogorskih Trupa u Gaeti naložila je da se održi svečana služba i parastos, a vojsci je pročitana dnevna naredba o zaslugama pokojnika.
Obdaren jakom voljom i energijom, brigadir Raičević uspio je da prirodne osobine i vrline hrabra vojnika i odlična patriota, koji su tradicionalno u njegovoj junačkoj i uglednoj porodici, razvije do takvog stepena, koji mu je pribavo ljubav, povjerenje i poštovanje svh poštenih Crnogoraca, bili oni potčinjeni ili pak starješine.
Kao vojnik nije bio samo hrabar, požrtvovan i oduševljen za ideale Otadžbine i svetinju zastave, nego je duboko bio prožet osjećanjima dužnosti i vojne discipline, koja osobina mu je učinila da dođe do najvećeg čina u vojsci i da postane naposljetku komandant Crnogorskih Trupa.
Brigadir Andrija Rajičević bio je uvijek među prvima i najboljima sinovima naše mučeničke i junačke Otadžbine, koji su branili interes, čast i pravo njeno. Na tom najuzvišenijem i najčasnijem mjestu za smrtne bio je on u balkanskim ratovima i uovom velikom ratu, praćen uvijek punim povjerenjem od pretpostavljenih i ljubavlju, potpvanjem i odanošću potčinjenih. Na tom je mjestu on bio i novembra 1918. godine, kada je od strane braće pokušana ne samo da se uništi naša sadašnjost i budućnost, nego i ova veličanstvena zgrada naše slavne prošlosti, podignuta žrtvama i krvlju naših junačkih predaka, a na koju su nam s pravom zavidjeli mnogo veći narodi u svijetu. I tada, kad neki od naših nesrećnih zemljaka podlegoše iz straha ili oportuniteta raznim iskušenjima i baciše žig srama na sebe i svoje, brigadir Rajičević ostao je onakav kakvog smo ga poznavali i zbog čega smo ga tako iskreno svi voljeli i poštovali. On nije htio pogaziti zakletvu svom Vrhovnom Komandantu, on nije htio okaljati ono sveto i uzvišeno znamenje- zastavu- koja se vjekovina ponosno i slavno vila, i koju nam naši slavni pretci, jedino, ali uzvišeno nasljedstvo ostaviše.
Brigadir Rajičević bio je jedan od onih srećnih, koji je, ne obazirući se na žrtve, prihvatio taj znameniti steg u času kada naša nebraća nemjeravahu da ga okaljana zauvijek saviju. To sveto znamenje i danas se ponosno vije, spremno da se opet ponosno zaleprša onamo, na gordom Lovćenu, gdje se vjekovima ponosno vilo i gdje će vječno ostati.
Brigadir Rajičević umire ne dočekavši taj najsvetiji i najveći cilj njegovog života! Ali ova ideja, koja je njega i sve nas dovela ovamo, živi, živjeće i trijumfiraće bez obzira na žrtve, koje crnogorski narod i mi ovamo podnosimo i koje smo voljni uvijek podnijeti.
Tim ćemo odati najveću poštu i priznanje sjeni našeg mnogoljubljenog i hrabrog komandanta brigadira Andrije Rajičevića, kome neka je laka zemlja, a među nama svijetao i vječan pomen.
Slava mu!«, završava svoj nekrolog generalu Andriji Raičeviću »Glas Crnogorca«.
(O brigadiru Andriji Raičeviću vidjeti: Državni arhiv Crne Gore-Cetinje, fondovi Izbjegličke Vlade (Ministarstvo vojno, Ministarstvo spoljnih poslova, Komanda crnogorskih trupa); te “Glas Crnogorca”, Nej na Seni kod Pariza 1919-1920; dr Šerbo Rastoder, “Skrivana strana istorije 1918-1929”, Dokumenti, Tomovi I, II, III i IV, Bar, 1997 i dr Šerbo Rastoder, “Crna Gora u egzilu 1918-1925”, knjiga I i II, Podgorica, 2004.; Andriji Raičeviću viđeti i: Novak Adžić, “Brigadir Andrija Raičević (1879-1920), feljton, “Pobjeda”, Podgorica, 2002; Novak Adžić, “Sudbine crnogorskih patriota 1919-1941“, Podgorica, 2004. str. 65-89.).
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR