Piše: Vladimir Jovanović
Unuk popa Bogdana Zimonjića, sin Stevana Zimonjića, od sredine 1919. do avgusta 1921. komandant je jednoga od bataljona crnogorske kraljevske vojske u egzilu.
Major (komandir) Vlado Zimonjić je od svoje 16. godine u Crnoj Gori. Njegov đed, vojvoda Bogdan (1813-1909), rodom iz Gareva kod Gacka, od 1862. je najpovjerljivije lice crnogorske knjaževine u istočnoj Hercegovni, tada pod Turcima. Knjaz Nikola I Petrović-Njegoš ga 1864. postavlja za crnogorskoga senatora. Vojvoda Bogdan je sa sinom Stevanom 1875-78. jedan od vođa Hercegovačkoga ustanka.
Stevan Zimonjić se i orodio s Petrovićima-Njegošima. Iako su i poslije 1878. ostali u drugoj državi – sada Austro-Ugarskoj, Zimonjići su od onih tipičnih istočnohercegovačkih familija koje su se oduvijek identfikovale sa Crnogorstvom i idejom prisajedinjenja Hercegovine Crnoj Gori.
Velika Crna Gora je maksimalistički projekt Petrovića-Njegoša, naravno i kralja Nikole, a od 1919. premijera Jovana Plamenca o obnovi nezavisne Kraljevine Crne Gore. Temeljena na istorijskome pravu, Velika Crna Gora, pored drugih područja, uključivala bi kompletnu istočnu Hercegovinu. Ideja je tokom istorije imala svoje vatrene pristaše Hercegovce, od kojih su se oni najviđeniji oduvijek izdavali za Crnogorce, nosili crnogorsku kapu i nošnju, te pomoć u nevolji vazda tražili i dobijali na Cetinju.
Prema arhivskim istraživanjima istoričarke dr Drage Mastilović, sreski organi vlasti Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Hercegovini su Stevana Zimonjića označili za „vatrenoga pristalicu kralja Nikole”. Uz njega, navode i „potporučnika Marka Popovića i Vasilija Ušćumlića, obojicu iz Gacka. Ovdje je posebno zanimljiv Vasilije Ušćumlić, za koga izvještaji kažu da je bio ‘poznati agent bivšeg kralja Nikole’“ („Hercegovački bataljon Crnogorske vojske u Italiji prema svjedočenjima povratnika iz Gaete”, „Istorijski zapisi”, br. 1-2, 2013).
***
Sin Stevana Zimonjića – major Vlado, na službi je u crnogorskoj kraljevskoj vojsci, komandant 3-ega a potom 4-oga bataljona u egzilu. Još kao momčić, dakle, došao je u Crnu Goru, završio vojnu školu i postao oficir. Prošavši crnogorske ratove od 1912, biće zarobljen i interniran 1916. u austrougarski logor Karlštajn. Oslobođen tek maja 1919. on će odmah stupiti u kontakt s Vladom Kraljevine Crne Gore. Doputovao je u Rim, a odatle u Gaetu. Izuzetan status ovoga potomka slavnh Zimonjića naglašen je i činjenicom da je ađutant Kralja Crne Gore.
Prema ondašnjim srpskim izvještajima, „među crnogorskim oficirima koji su se posebno isticali u agitaciji za kralja Nikolu pominjano je i ime majora Vlada Zimonjića”. Navodi se da su se „oficiri: brigadir Đuro Jovović, Blagota Martinović, Blažo Marković, major Petar Lekić i major Vlado Zimonjić posebno isticali ‘poticanjem na mržnju protivu našeg današnjeg državnog ustrojstva’”. Zimonjićeva porodica u to vrijeme je živjela u Mostaru, a tamo su joj vlasti Kraljevine SHS za kaznu oduzele zemlju pod izgovorom „agrarne reforme”.
Prema različitim procjenama, 4. „hercegovački” bataljon crnogorske kraljevske vojske je brojao između 220 i 280 pripadnika, uglavnom pravoslavaca, uz nekolicinu rimokatolika i muslimana. Polovina bataljonskih oficira su iz istočne Hercegovine: komandant – major Vlado Zimonjić; barjaktar – Mirko Tepavčević (Gacko); ađutant – poručnik Krsto Nikaljević; 1. četa – komandir Danilo Radović (Hercegovina); 2. – potporučnik Mihailo Boljanović (Pustopolje, Gacko); 3. – komnadir Joko Popović; artiljerija – kapetan Filip Živanović; 4. mitraljeska četa – kapetan Novica Abramović.
Neki od Hercegovaca su upućivani u manjim grupama u Kraljevinu SHS radi nasilnih akcija protiv tamošnjih vlasti. Uz potporu raširene jatačke mreže, sve do septembra 1925. i pogibije komitskoga vođe Marka-Maja Vujovića, istočna Hercegovina je poprište nekih od najvećih akcija braca Za Pravo, Čast, Slobodu i Nezavisnost Crne Gore.
***
Prema dr Dimitriju-Dimu Vujoviću, s jeseni 1919. godine „vlada kralja Nikole je povela akciju među bivšim astrougarskim zarobljenicima, rodom iz Hercegovine i drugih krajeva, koji su se još nalazili u italijanskim logorima, da se prijave za crnogorsku vojsku. Uskoro se 255 njih odazvalo ovome pozivu, pa su i oni prebačeni u Gaetu” („Ujedinjenje Crne Gore i Srbije”, Titograd, 1962). Najveći takav logor je Barleta. Otatle su Hercegovci prebačeni na ostrvo Asinari, pa u logor Čivitavekiju. U italijanskome zarobljeništvu su živjeli izloženi zaraznim bolestima i doslovnoj gladi.
Po njih je došao crnogorski oficir Lazar Tomović, raniji perjanik kralja Nikole i odveo ih u Gaetu – tu su, ukoliko nijesu ranije, položili crnogorsku zakletvu, dobili propisane vojničke uniforme, naoružanje i opremu, platu i smještaj u garnizonu. Svakodnevno je obavljana vojnička obuka. Prema planu, trebali su da budu dio oružane pratnje kralju Nikoli po njegovome povratku u otadžbinu.
***
Od iskaza par stotina Hercegovaca iz 4-oga i drugih bataljona crnogorske vojske u egzilu, po njihovome povratku i saslušanju pred policijskim vlastima Kraljevine SHS, svega u nekoliko njih pokušava se ocrniti, kako Vlado Zimonjić, tako i drugi oficiri crnogorski iz Hercegovine. Citira se jedan takav iskaz: „Najgori su nam bili neki komandiri iz Crnog[orskog] logora zvani Vlade Zimonjić i Danilo Radović, oba iz Hercegovine. Oni su imali nekog Dalmatinca koga su našiljali na nas i ostale Hercegovce, da nas navraća da bežimo, pa kad bi koji bio tako prevaren, i kad bi izmakao, tamo bi ih dočekivali Crnogorci i na mestu ubili“.
„Međutim, teško je povjerovati da bi Vlado Zimonjić bespotrebno žrtvovao svoje zemljake i dovodio ih u poziciju da budu ubijeni, zatvarani ili maltretirani”, piše D. Mastilović. „Neki povratnici posebno pominju po zlu kapetana Radovića, kao čovjeka koji ih je najviše zlostavljao, mada nije sasvim sigurno da li se tu radi o Hercegovcu, kapetanu Danilu Radoviću ili nekom drugom crnogorskom oficiru, iako je iz konteksta samih iskaza prilično vjerovatno da je u pitanju baš Danilo Radović. Pored majora Zimonjića i kapetana Radovića, povratnici iz Gaete pominjali su kao oficire u Hercegovačkom bataljonu, još trojicu Hercegovaca, poručnike Ratka Rudića, Jevta Trklju [Bileća] i Miloša Dutinu [Dabar, Stolac]”.
„Po svemu sudeći”, tvrdi D. Mastilović, „vojnici u Gaeti su najviše zazirali od svojih oficira. Jedna grupa Hercegovaca, povratnika iz Gaete, koja je iskaze dala u sreskom načelstvu u Bileći tvrdila je du su ih oficiri, i to ’posebno iz Hercegovine’, strašno puno špijunirali, pa se dešavalo da ‘kad je ko spomenuo da je Srbin ili simpatično govorio o Srbiji zatvorili su ga i u hapsu patili’“, a „kao odanog pristalicu kralja Nikole, kada su u pitanju Hercegovci, izvori navode i bivšeg crnogorskog oficira, poručnika Lazara Vukovića iz sela Meka Gruda kod Bileće, koji ni po povratku u zemlju, 1921. godine, nije ništa želio da kaže organima vlasti, vodeći strogo računa da ‘ne bi što izdao’”.
Izvori navode da se po povratku u zavičaj iz Gaete u istrazi koju su vodile protiv njih vlasti Kraljevine SHS svojih uvjerenja i privrženosti Crnogorstvu odrekli nijesu: Risto Vlačić iz Žitomislića; Ćamil Bajramović iz Bileće; Salko Delić, Panto Vuković, Jovo Čarić, Danilo Pudar, Anto Lesko, Ivan Čerek, Milisav Ćuković, Nikola Mučenica, Spaso Krizman – svi iz Sreza mostarskoga; Maksim Šakota, Rajko Ždralić, Savo Đurica, Tripo Šinik, Boško Brkačin, Lazo Škvarica – svi iz Sreza stolačkoga; Đorđe Đogo, Đoko Brborić, Milan Perišić, Savo Semiz, Rade Pramenko – svi iz Sreza ljubinjskoga…
U Italiji je samoubistvo izvršio crnogorski oficir Jovan Nikolić, navodno, jer su vlasti Kraljevine SHS znale da je 1920. „on rukovodio grupom od petnaestak, većinom crnogorskih odmetnika, koja je 28. marta 1920. godine, na putu Mostar – Nevesinje, izvršila napad na automobil đenerala Božidara Terzića”. „Četvorica-petorica” Hercegovaca iz Gaete nijesu htjeli ni po koju cijenu da se vrate, nekako su ostali u Italiji, tamo zasnovali porodice, etc.
***
Svojih uvjerenja se nije odrekao ni major Vlado Zimonjić. Nakon sporazuma Beograda i Rima, Italijani su od sredine 1921. rasturili crnogorske garnizone na svojoj teritoriji. Italijanska opoziciona štampa („Il Giornale d Italia”), piše tada da se „crnogorski vojnici na silu izručuju državi koju smatraju neprijateljskom”.
Iako bolestan, Zimonjić je na put iz Gaete preko Jadrana svojoj porodici u Mostaru upućen krajem avgusta 1921. godine. Uhapšen je 24. oktobra 1921. u luci Metković (Hrvatska) i tu saslušavan. Po njega je došao načelnik Okruga iz Mostara Ljubomir Vulović. Vjerovatno pod uticajem mitropolita zahumsko-hercegovačkoga, Petra Zimonjića – koji je Vladu bio stric – načelnik Vulović je višim vlastima u Beogradu predlagao rehabilitaciju.
Navodi da je slučaj majora Vlada Zimonjića „sav tragikom njegove sudbine“, jer je ostao „veran svome Kralju“. A u vezi tvrdnji nekolicine povratnika da je, bilo koga od svojih Hercegovaca, nasilno primoravao na pokornost nezavisnoj Crnoj Gori, „major Zimonjić se nudi da sme svim svojim vojnicima iz Gaete pravo u oči pogledati”.
(Kraj)
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR