Mitropolija crnogorsko-primorska je formirana 1931, samo sedam godina je starija od Amfilohija (1)

Piše: Vladimir Jovanović

Srpska pravoslavna crkva – Patrijaršija u Beogradu ustrojena je 1920. godine. To je urađeno, ne uz asistenciju, nego pod apsolutnom kontrolom državnih vlasti Kraljevine SHS. Tri ključna pravna akta, iz epohe države koja više ne postoji, definisala su i još uvijek definišu SPC, uključujući i status 1931. prvi put u istoriji formirane Crnogorsko-primorske eparhije (mitropolije). Nikad ranije nije postojala takva eparhija u Crnoj Gori. Sva tri akta su propisana i proglašena isključivo od strane necrkvenoga lica, laika – Aleksandra Karađorđevića, te drugih laika, premijera i ministara Kraljevine SHS/Jugoslavije. I još su, dakle, u najznačajnijim svojim odredbama na snazi. To su:

- UKAZ od 17. juna 1920. godine, na prijedlog zastupnika ministra vjera, ministra prosvjete, a po saslušanju Ministarskoga savjeta, riješio je, proglasio i potpisao „Aleksandar [Karađorđević] Naslednik Prestola”; potpisao i zastupnik ministra vjera i ministar prosvjete Sv. Pribićević;

- ZAKON O SRPSKOJ PRAVOSLAVNOJ CRKVI od 6. novembra 1929. godine, na prijedlog ministra pravde, a po saslušanju predsjednika Ministarskoga savjeta, propisao je, proglasio i potpisao „Aleksandar I [Karađorđević] po milosti Božijoj i volji Narodnoj Kralj Jugoslavije”; potpisali i ministar pravde M. Srškić i predsjednik Ministarskoga savjeta, ministar unutrašnjih poslova, počasni ađutant Nj. V. Kralja divizijski đeneral Petar Živković;

- USTAV SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE od 16. novembra 1931. godine, na prijedlog ministra pravde, a po saslušanju predsjednika Ministarskoga savjeta, propisao je, proglasio i potpisao „Aleksandar I [Karađorđević] po milosti Božijoj i volji Narodnoj Kralj Jugoslavije”, potpisali i ministar pravde Drag. S. Kojić, predsjednik Ministarskog saveta, ministar unutrašnjih poslova Petar Živković.

***
Na temelju ovih akata je dovršeno i „ukidanje” autokefalne Mitropolije crnogorske – Crnogorske pravoslavne crkve, započeto odmah po srpskoj okupaciji Kraljevine Crne Gore.

Petorica članova Sv. Sinoda Crne Gore nijesu 1918. potpisali „ukidanje” autokefalne Crkve

Mitropolija crnogorska – Crnogorska pravoslavna crkva je utemeljena 4. januara 1485. od Gospodara Ivana Crnojevića, a uz saglasnost blaženjejšega mitorpolita kir Visariona, preosvećenoga episkopa kir Vavile i monaškoga klira, s katedrom u Manastiru Roždestva Presvete Bogorodice na Cetinju – kako i stoji u hrisovulji o osnivanju Mitropolije i Cetinjskoga manastira. 

Po okupaciji 1918. je ukinut Sveti Sinod Crkve Crne Gore. Arondirane su od strane SPC i nijesu obnovljene tri eparhije Mitropolije crnogorske – Crnogorske pravoslavne crkve:
- Arhiepiskopija cetinjska ili Cetinjska mitropolija (katedra Cetinjski mnastir);
- Zahumsko-rasijska eparhija ili Zahumsko-raška earhija (katedra Ostroški manastir)
- Peć[s]ka mitropolija (katedra Manastir Pećka patrijaršija).

***
Na osnovu navedenih akata Karađorđevića, takođe prvi put u istoriji Crne Gore od utemeljenja mitropolitske katedre na Cetinju, uvedena je praksa – da se mitropolit na Cetinju imenuje iz Beograda! Svi dotadašnji mitropoliti su tokom vijekova birani i potvrđivani isključivo od Crnogoraca – bilo na crnogorskome zboru ili odlukama Knjaza-Gospodara, Crnojevića i Petrovića-Njegoša. Opštepoznato je da, na primjer, petoricu vladika Petrovića-Njegoša (Danila, Savu, Vasilija, Svetoga Petra, Njegoša), ili vladike Arsenija Plamenca, Nikanora Ivanovića, Ilariona Roganovića, Visariona Ljubišu, Mitrofana Bana, Kirila Mitrovića ili Gavrila Dožića – niko van Crne Gore za vladike nije postavljao u Crnoj Gori.

To je viševjekovna, autentična crnogorska pravoslavna crkvena tradicija. A s njom sadašnji mitropolit crnogorsko-primorski SPC ili budimljansko-nikšićki SPC nemaju nikave veze. Provjerljivo je da Amfilohije Radović i Joanikije Mićović nijesu birani u Crnoj Gori, već ih je 1990. i 2000. godine imenovala i postavila Patrijaršija u Beogadu.

***
Ukazom koji je riješio, propisao i potpisao „Aleksandar [Karađorđević] Naslednik Prestola” od 17. juna 1920. „proglašuje” se nova Crkva – Avtokefalna Ujedinjena srpska pravoslavna crkva Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, koja će tek 1929. – naravno „kum” joj je opet Karađorđević – dobiti sadašnji službeni naziv: Srpska pravoslavna crkva.

„Proglašenje” Avtokefalne Ujedinjene srpske pravoslavne crkve Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca odražava samovolju u postupanju Karađorđevića i državnih vlasti – necrkvenih lica. Osim Karađorđevića, kako se iz akta vidi, glavne uloge imaju zastupnik ministra vera i ministar prosvete i Ministarski savet Kraljevine SHS.

U njemu se pominje i izvjesna „Cetinjska i Mitropolija Crne Gore, Brda i Primorja” – iako je službeni naziv Crkve Crne Gore tada, shodno čl. 1 Ustava Svetoga Sinoda Kraljevine Crne Gore i čl. 40 Ustava Kraljevine Crne Gore – Avtokefalna pravoslavna Mitropolija - Crnogorska crkva.

„Proglašenju” Avtokefalne Ujedinjene srpske pravoslavne crkve Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca nije prethodio tada uobičajeni postupak: da se od Vaseljenske patrijaršije dobije tomos. SPC će tomos primiti tek dvije godine kasnije, i to po ikonomiji – kako je naglašeno u tomosu – tj. uz svjesno znanje Vaseljenske patrijaršije da su ustrojavanjem SPC povrijeđene odredbe kanonskoga poretka.

***
U nastavku objavljujem naslovnicu izdanja „Službenih novina Kraljevstva Srba, Hravata i Slovenaca” (II, br. 137) u kojem je ukaz Karađorđevića o „proglašenju” Avtokefalne Ujedinjene srpske pravoslavne crkve Kraljevstva Srba, Hrvata, te uvećani prikaz istoga akta…

(Nastavlja se)