Mitropolija crnogorsko-primorska je formirana 1931: Samo sedam godina je starija od Amfilohija (3)

Piše: Vladimir Jovanović

Srpska pravoslavna crkva – Patrijaršija u Beogradu ustrojena je 1920. godine. To je urađeno, ne uz asistenciju, nego pod apsolutnom kontrolom državnih vlasti Kraljevine SHS. Tri ključna pravna akta, iz epohe države koja više ne postoji, definisala su i još uvijek definišu SPC, uključujući i status 1931. prvi put u istoriji formirane Crnogorsko-primorske eparhije (mitropolije). Nikad ranije nije postojala takva eparhija u Crnoj Gori. Sva tri akta su propisana i proglašena isključivo od strane necrkvenoga lica, laika – Aleksandra Karađorđevića, te drugih laika, premijera i ministara Kraljevine SHS/Jugoslavije. I još su, dakle, u najznačajnijim svojim odredbama na snazi. To su: UKAZ od 17. juna 1920. godine; ZAKON O SRPSKOJ PRAVOSLAVNOJ CRKVI od 6. novembra 1929. godine; USTAV SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE od 16. novembra 1931. godine. Na temelju ovih akata je dovršeno i „ukidanje” autokefalne Mitropolije crnogorske - Crnogorske pravoslavne crkve, započeto odmah po srpskoj okupaciji Kraljevine Crne Gore…

Donošenje najvažnijega akta – Ustava SPC, kojim se definiše „ustrojstvo vlasti, tela i organa Srpske pravoslavne crkve” – potrajalo je od 1921. do 1931. godine. Razlozi su sporovi oko toga ko taj ustav piše i ozakonjuje: SPC ili država? Tzv. Vidovdanskim ustavom Kraljevine SHS iz 1921, odnosno tzv. Oktorisanim ustavom Kraljevine Jugoslavije iz 1931. godine, crkve su odvojene od države, a istočno-pravoslavno hrišćanstvo nije državna religija, kako je ustavima bilo definisano u Kraljevini Srbiji i Kraljevini Crnoj Gori. Uprkos, tome, isto kao i Ukaz i Zakon o SPC, te Zakon o izboru Patrijarha SPC (1930) i nekoliko povezanih uredbi – i Ustav SPC je propisao, proglasio i potpisao poglavar države Aleksandar I Karađorđević.

Više puta Arhijerejski sabor SPC usvaja nacrte Ustava SPC i podnosi ih Ministarskome savjetu (vladi) Kraljevine SHS/Jugoslavije, ali su oni s primjedbama vraćani podnosiocu na „doterivanje”. SPC je uglavnom prihvatala zahtjeve države, ali je 1930. ocijenjeno da je „dalje popuštanje nemoguće, Crkva ne sme doći u poziciju da odstupi od kanonskog poretka” i „Sabor (SPC) je precizno naveo tačke oko kojih s kraljevskom Vladom nije moguće voditi razgovore u cilju postizanja kompromisa”.

To Karađorđevića nije impresioniralo. On je, ocjenjuje srpska istoriografija, prekinuo „neizvesnost i ćutanje”, „potpisujući 16. novembra 1931. godine, bez konsultacija s patriijarhom [Varnavom Rosićem] i Sinodom ukaz o potvrđivanju Ustava SPC”, a „patrijarh i Crkva kao celina nisu bili zadovoljni neusaglašenim članovima, ali otvoreno protivljenje posle potpisivanja ukaza nije pokazivano”.

 ***

Ustav SPC je Karađorđević propisao, proglasio i potpisao 16. novembra 1931, a stupio je na snagu danom objavljivanja u „Službenim novinama Kraljevine Jugoslavje” 24. novembra 1931. godine. To je i „rođendan” sadašnje Mitropolije crnogorsko-primorske. Vjerska ustanova s tim nazivom, ustrojstvom i crkveno-administrativnom organizacijom, nota bene, nikad do tada nije postojala.

Dakle, osnivač Mitropolje crnogorsko-primorske SPC je laik – Aleksandar Karađorđević. Formalni predlagač da se ona osnuje je izvjesni Dragutin Kojić, ministar pravde, a konsultant general Petar Živković, premijer. Koliko je poznato, Amfilohije Radović, sadašnji mitropolit crnogorsko-primorski, rođen je 1938. godine. To znači da je sedam godina mlađi od svoje eparhije.

***

„Mi, Aleksandar I, po milosti Božijoj i volji Narodnoj Kralj Jugoslavije”, naglašava, „na predlog Našeg Ministra pravde, a po saslušanju Pretsednika Ministarskoga saveta, propisujemo i proglašujemo Ustav Srpske pravoslavne crkve” (čl. 1). Karađorđević propisuje SPC, između ostaloga, izgled grba (čl. 3) i zastave (čl. 4 st. 2), zatim „crkveno-jerarhijske i samoupravne vlasti, tela i organe” SPC (čl. 9), utvrđuje poglavara SPC i njegovu titulu (čl. 10), etc.

Ali, za nas važnije, Karađorđević utvrđuje i „administrativnu podelu” SPC na eparhije (čl. 11). Navodi:  „U Srpskoj pravoslavnoj crkve su eparhije…” i imenuje svaku od eparhija. Među njima, na pretposljednjem mjestu, pod br. 20, utemeljuje – Crnogorsko-primorsku eparhiju, „sa sedištem na Cetinju”. Propisuje da arhijerej eparhije Crnogorsko-primorske ima po svome položaju titulu mitropolita, kao i mitropoliti u Skoplju, Sarajevu, Zagrebu (čl. 12).

Ustav SPC ne pominje do tada postojeće tri eparhije Autokefalne Mitropolije Crne Gore - Crnogorske crkve: Arhiepiskopiju (Mitropoliju) cetinjsku, Zahumsko-rašku eparhiju i Pećku mitropoliju. Sve tri eparhije su uništene – arondirane. Prethodno, arodniran je i Sveti Sinod Autokefalne Mitropolije Crne Gore - Crnogorske crkve, etc.

***

Ustav SPC, iako mijenjan tokom decenija „amandmanski”, još je na snazi. Najesen, dakle, Mitropolija crnogorsko-primorska SPC mogla bi proslaviti 88-ogodišnjicu svoga postojanja. Isti jubilej ima i titula „Mitropolit Crnogorsko-Primorski”. Provjerljivo je da takvu titulu nije imao niti jedan arhijerej od 1485. kada je na Cetinju u Manastiru Roždestva Presvete Bogorodice ustrojena bogohranima autokefalna Mitropolija.

Evo i spiska Amfilohijevih prethodnika, mitropolita crnogorsko-primorskih i administratora Crnogorsko-primorske eparhije: Gavrilo Dožić (1931-1938), Nikolaj Jokanović (1938-1939), Joanikije Lipovac (1940-1945), Josif Cvijović (1945-1946), Vladimir Rajić (1946-1947), Arsenije Bradvarević (1947-1954), Makarije Đorđević (1954-1955), Vikentije Prodanov (1955-1958), Hrizostom Vojinović (1958), Pavle Stojčević (1958), German Đorić (1958-1959), Andrej Frušić (1959-1961), Danilo Dajković (1961-1990), Nikanor Bogunović (1990). Ubjedljiva većina njih čak nije ni „poreklom” iz Crne Gore.

Druga postojeća eparhija SPC u Crnoj Gori – Budimljansko-nikšićka, daleko je mlađa. Utemeljena je 2001. godine. Ove godine slavi „punoljetstvo”. Nikakva eparhija, ni u Srpskoj ni u Crnogorskoj crkvi, pod takvim nazivom, ustrojstvom i crkveno-administrativnom organizacijom ranije nije postojala.

***

U nastavku, objavljujem naslovnicu izdanja „Službenih novina Kraljevine Jugoslavije” sa Ustavom SPC (XIII, br. 275, Beograd, 1931), te uvećani prikaz odredbe o osnivanju Mitropolije crnogorsko-primorske – čl. 12 Ustava SPC…

(Kraj)