Varnava Rosić, antisemita i ljubitelj Hitlera, četnik, ima trg u Pljevljima. Postaviće mu i bistu?

Piše: Vladimir Jovanović

Vijest je objavljena, nije demantovana: odbornik Demokratske partije socijalista (DPS) Ermin Harbić iz Pljevalja uputio je prijedlog lokalnoj samoupravi da izgradi spomenik patrijarhu Srpske pravoslavne crkve (SPC) Varnavi Rosiću.

Obrazlažući na posljednjoj śednici lokalnoga parlamenta svoj prijedlog, Harbić je kazao da bi „na taj način Opština Pljevlja iskazala počast jednom od najistaknutijih Pljevljaka”.

Harbić je postavio odborničko pitanje predśedniku Opštine Igoru Goluboviću (DPS) „da li lokalna uprava tokom sljedeće godine planira rekonstrukciju Trga patrijarha Varnave sa izgradnjom centralnoga platoa na kojem bi se izgradio spomenik patrijarhu Varnavi”.

Dakle, predlaže se da, na centralni trg u Pljevljima, koji bi postao „centralni plato”, Varnavi Rosiću postave i bistu. Oglasio se i predstavnik izvjesnoga Srpskoga kulturnoga centra „Patrijarh Varnava” iz Pljevalja koji je kazao da „inicijativa odbornika Harbića zaslužuje svaku pohvalu“.

„Odbornik Harbić je u gradu prepoznat po tome da podržava i podstiče dobar suživot pravoslavnoga i muslimanskoga življa. Ako je to i inicijativa cijeloga DPS-a, od koga često dolaze razne inicijative protiv interesa srpskoga naroda, to je dobar pomak”.

Još je saopšteno da Opština Pljevlja navodno ima projekat rekonstrukcije trga kojim je predviđeno postavljanje spomenika Varnavi Rosiću, visine oko 2,5 metara, na prostoru između crkve Svete Petke i Biroa rada.

Lik i djelo Varnave Rosića, baš u Pljevljima, na posebnoj tribini, 16. septembra o.g. veličao je i Dragoslav Bokan, ratni vođa paravojnih „Belih orlova” – čiji su pripadnici osuđeni pred Tribunalom u Hagu za masovna ratna zvjerstva, a takođe su umiješani u otmicu putnikâ muslimanske vjeroispovijesti iz voza 27. februara 1993. na stanici Štrpci kod Prijepolja.

                                                                      ***

Petar Rosić, po monašenju Varnava, rođen je 1880. u Pljevljima, tada u Turskoj carevini. Sveštenik je postao u Carigradskoj patrijaršiji. Bio je agent obavještajne službe Kraljevine Srbije u Makedoniji, na vezi sa četničkom organizacijom.

Za mitropolita skopskoga Ujedinjene autokefalne pravoslavne srpske crkve izabran je 1920. godine. Patrijarh je postao 1930, tj. oko pola godine nakon što je ta Crkva dobila svoj sadašnji službeni naziv: Srpska pravoslavna crkva.

Umro je, ili prema nepotvrđenim verzijama – otrovan 1937. u jeku tzv. konkordatske krize, kada se SPC suprotstavila jugoslovenskoj vladi koja je namjeravala da sklopi ugovor (konkordat) sa Vatikanom kako bi se uredio status rimokatolika u Kraljevini Jugoslaviji.

Srpski istoričar, Veljko Đurić-Mišina, piše da su na Varnavinoj sahrani u Beogradu „počasnu stražu držali NAORUŽANI ČETNICI” („Varnava, patrijarh srpski”, Eparhija sremska, Beograd 2009).

Podatak da su četnici odavali počasnu stražu svome bivšem saborcu Varnavi Rosiću zaista je tačan. O tome mogu posvjedočiti i fotografije koje sam pronašao…

                                                                       ***

Savremenim generacijama praktično su nepoznati najmračniji aspekti javnoga djelovanja Varnave Rosića. Uspješno ih je „zatrpala” srpska istoriografija – čast izuzecima – pa se u javnosti Crne Gore, po starome običaju, preuzimaju floskule suprotne ne samo činjenicama i zdravoj pameti, već su u ovome slučaju, pretpostavimo i nesvjesno – veličanje pobornika antisemitizma i nacizma.

Upravo tako stoje stvari sa ovim „kontroverznim” patrijarhom SPC, koga sada titulišu, ni manje ni više, nego „jednim od najistaknutijih Pljevljaka”.

                                                                        ***

Iako su ispoljavanja antisemitizma sveštenikâ SPC relativno malobrojna i uglavnom ograničena na napise u crkvenoj štampi Kraljevine Jugoslavije, ekstremistički kontrast odražavaju stavovi – Varnave Rosića.

Prema ocjeni srpskoga istoričara dr Milana B. Koljanina, jednoga od rijetkih savremenih istraživača antisemitskih strujanja unutar SPC, na Varnavu „veliki su uticaj imali stavovi izbjegloga ruskoga sveštenstva i stradanja Ruske pravoslavne crkve u Sovjetskome Savezu; na toj osnovi patrijarh je prihvatio i javno zastupao neke od osnovnih postavki političkoga ANTISEMITIZMA”.

Istoričar Koljanin navodi podatke iz 1936. o antisemitskome govoru Varnave 21. maja na Spasovdan, slavi Opštine grada Beograda, te na njegov novi govor avgusta iste godine, prilikom sahrane mitropolita Antonija Hrapovickoga, poglavara Ruske pravoslavne zagranične crkve.

Ti Varnavini govori su nedvosmisleno inspirisani „ANTISEMITSKIM stereotipom kojim su boljševici i sovjetska država identifikovani sa Jevrejima, što je negativno odjeknulo u jevrejskoj javnosti” („Srpska pravoslavna crkva i Jevreji 1918-1937”, „Istorija 20. veka”, br. 2, Beograd, 2009, str. 67-77).

Neprijateljstvo prema Jevrejima, saopšteno od strane patrijarha SPC, registrovao je i komentarisao list „Židov” (br. 34, 21. avgust 1936, str, 6), glasilo jevrejske zajednice iz Zagreba – koja je pet godine docnije u NDH od hrvatskih ustaša doslovno poklana.

Početkom 1937. Varnava je dao intervju dopisniku DNB („Deutsches Nachrichtenbüro”) – službenoj agenciji nacističke Njemačke!

Prema srpskoj istoričarki dr Radmili Radić, „inicijativu za izjavu patrijarha Varnave u kojoj je IZRAZIO SIMPATIJE PREMA HITLERU I TREĆEM RAJHU, dao je Dimitrije Ljotić” („Život u vremenima: Gavrilo Dožić 1881-1950”, Beograd, 2006, str. 174).

DNB intervju s patrijarhom Srpske crkve je prenio „Münchner Neueste Nachrichten”, stranački list Hitlerovih nacista (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei) iz Minhena. Prenijela ga je i ondašnja jugoslovenska press-agencija „Avala”.

U tome intervjuu, objašnjava Koljanin, Varnava „polaže velike nade u borbu njemačkoga vođe ADOLFA HITLERA protiv komunizma, odnosno boljševičke svjetske opasnosti i da ta borba ‘služi na korist cijelome čovječanstvu’”.

„Patrijarh je na kraju ocijenio da ta borba nema nikakve veze sa imperijalističkim ciljevima i da ‘OPRAVDANA BORBA NJEMAČKOGA NARODA ZA RAVNOPRAVNOST ZASLUŽUJE POŠTOVANJE SVIH NARODA’“.

Nešto docnije, „jedan drugi njemački list prenio je istupanje patrijarha Varnave sa kongresa ruskih episkopa u kojem je on još više istakao značaj NJEMAČKOGA VOĐE”, navodi Koljanin.

Varnavu je citirao „Völkischer Beobachter” – centralno glasilo Hitlerove nacističke stranke.

„Jedan od najistaknutijih Pljevljaka”, Varnava Rosić, rekao je:

„BOG JE POSLAO NJEMAČKOME NARODU JEDNOGA DALEKOVIDOGA FIRERA, KOJI ZASTUPA ISTO MIŠLJENJE KOJE SAM I JA MNOGO RANIJE STVORIO U SEBI!”

Varnava je oštro osuđivao „INTERNACIONALNO ŽIDOVSTVO“…

Nažalost, nema govora da su Varnavine riječi eventualno iskrivljene, ili izmišljene – njegovi stavovi saopšteni nacistima su naveden i u službenome „Glasniku srpske pravoslavne patrijaršije” (br. 1-2, Sremski Karlovci, februar 1937, str. 33-34; br. 3-4, Sremski Karlovci, mart 1937, str. 87-88)

                                                              ***

Varnavin antisemitizam i pronacizam nijesu nepoznati svjetskoj istoriografiji.

Citati koje sam predočio su notirani ili parafrazirani u brojnim knjigama, na primjer: Philip J. Cohen, „Serbia’s secret war: propaganda and the deceit of history” (Texas A&M University Press, 1996, str. 72); Hajo Funke, Alexander Rothert, „Unter unseren Augen: Ethnische Reinheit: Die Politik des Milosevic-Regimes und die Rolle des Westens” (Berlin, 1999, str. 48); Klaus Buchenau, „Orthodoxie Und Katholizismus in Jugoslawien 1945-1991: Ein Serbisch-kroatischer Vergleich” (Visbaden, 2004. str. 80-81).

Cohen piše da je aprila 1937, a tada je patrijarh SPC Varnava Rosić, „zvanična publikacija Srpske pravoslavne crkve izričito IDENTIFIKOVALA JEVREJE KAO SKRIVENU SILU iza masonerije, kapitalizma i komunizma, ‘tri velika zla u svijetu’“.

U enciklopediji o fašizmu, članku „Srpska pravoslavna crkva” („The Serbian Ortodox Church”), piše:

„Neposredno pred svoju smrt 1937. godine, poglavar Srpske crkve patrijarh Varnava Rosić (1880-1937) takođe je POZITIVNO GOVORIO O HITLERU” („World Fascism: A-K”, Santa Barbara-Dnever-Oksford, 2006, str. 492).

„Patrijarh Varnava bio je POZNATI NACISTIČKI SIMPATIZER u Srbiji”, piše Kristine Stiles u knjizi „Concerning Consequences: Studies in Art, Destruction, and Trauma” (Čikago-London, 2016, str. 215).

I istraživači holokausta, takođe, znaju za antisemitske i pronacističke stavove „jednoga od najistaknutijih Pljevljaka”.

Dr Ivo Goldstein piše da „srpski patrijarh Varnava u razgovoru za njemački list ‘Volkischer Beobachter’ IZRAŽAVA SVOJE DIVLJENJE ZA HITLERA”.

„Na rastanku, patrijarh se od njemačkoga novinara oprostio riječima ‘ČUVAJTE ADOLFA HITLERA!’” („Holokaust u Zagrebu”, Zagreb, 2001, str. 62).

Slične navode pronalazim u zborniku Izraelske akademije nauka „Jews and Slavs” (Wolf Moskovich, Shmuel Shvarzband, Anatoly Alekseev, Israel Academy of Sciences and Humanities : Hebrew University of Jerusalem, Dept. of Russian and Slavic Studie, Jerusalim, 2004, str. 16); etc.

                                                                    ***

Ekskluzivno za čitaoce „Antene M” objavljujem tekst i faksimil saučešća HITLERA, povodom Varnavine smrti, objavljen u ondašnjoj srpskoj štampi:

„Vođa i kancelar Rajha g. HITLER izrazio je, preko njemačkoga poslanika u Beogradu, svoje saučešće jugoslovenskoj vladi povodom smrti Njegove Svetosti patrijarha Varnave”.