EKSKLUZIVNO: Crnogorci u djelima maestra italijanske ilustracije

Piše: Vladimir Jovanović Završio je u Milanu famoznu Akademiju lijepih umjetnosti Brera (Accademia di belle arti di Brera).

Učenik je Frančeska Ajezea (1791-1882), jednoga od vodećih slikara neoklasicizma i romantizma, te Đuzepea Bertinija (1825-1898), majstora romantizma i verizma (realizma).

Dino Bucati (1906-1972), italijanski književnik i novinar, naziva ga „bardom grafičke umjetnosti, impresivnim maestrom novinarstva“.

Svojim djelima na najupečatljiviji način je oslikao „lavine vijesti čitavim generacijama Italijana, koji o njima malo ili ništa ne bi znali“.

U ocjenama njegova rada, navodi se da je postao „zaštitni znak časopisa, na čijim je koricama sažeta istorija italijanskoga društva prve polovine 20. vijeka“.

Ali, proslavile su ga i neke ilustracije o Crnogorcima – uostalom, s njima je i započeo karijeru.

On je AKILE BELTRAM (italijanski: Achille Beltrame; 1871-1945. god).

U članku iz 1995. god za „Corriere della Sera“ doajen italijanskoga novinarstva, Gaetano Afeltra (1915-2005) će napisati:

„Kad je u Akilu Beltramu rođena vokacija za ilustratora?

Gotovo slučajno.

Studirajući Akademiju Brera, boravio je u Crnoj Gori – to je jedno od samo dva putovanja od nekakva značaja u njegovome životu.

U Crnoj Gori je pravio skice živopisnih nacionalnih kostima, što je zapalo za oko Eduardu Ksimensu, direktoru časopisa „Illustrazione Italiana’. On će talentovanome mladome slikaru otvoriti svoje stranice“.

Međutim, Beltram će, ne samo ilustratorsku, već i „klasičnu“ slikarsku karijeru započeti sa temama o Crnogorcima.

Naime, kako navodi Alberto Lorenci u natuknici o Beltramu u višetomnome „Rječniku biografija Italijana“ („Dizionario Biografico degli Italiani“, knj. 8, 1966), Beltramo je debitovao na javnoj sceni – bile su to zajedničke izložbe u Milanu i Torinu – upravo sa dvije slike iz opusa „Costumi del Montenegro“.

Beltram će ubrzo biti pozvan da radi za novopokrenutu „La Domenica del Corriere“ („Neđeljnu poštu“).

„La Domenica del Corriere“, čiji je prvi direktor bio Atilo Ćenteli, izlazila je kao dodatak dnevnome listu „Corriere della Sera“. Štampana je na 12 strana velikoga formata, a korice su bile u boji.

Dostavljana je svake neđelje besplatno pretplatnicima dnevnika „Corriere“, ili se mogla kupiti kao posebno izdanje na kioscima.

U narednome periodu, ističe se u jednoj savremenoj analizi, „postaće ’La Domenica del Corriere’ jedno od glavnih sredstava informisanja obrazovane srednje klase, ali i širokih, jedva pismenih slojeva“.

Prodaja je do 1920-ih narasla na 600.000 primjeraka, kasnije i na 950.000.

„La Domenica del Corriere“ je izlazila čitavo stoljeće – ugašena je 1989. god.

„Prvi broj se pojavio 8. januara 1899. god“, piše G. Afeltra i dodaje da je „Akile Beltram upravo u njemu objavio svoju naslovnicu koja predstavlja nevrijeme u Crnoj Gori“.

To je, dakle, čuvena, prva naslovnica „La Domenica del Corriere“, sa egidom: „BUFERA DI NEVE NEL MONTENEGRO – TRECENTO SOLDATI BLOCCATI. Composizione di A. Beltrame su schizzi originali“.

U prijevodu: „SNIJEŽNA OLUJA U CRNOJ GORI – BLOKIRANO 300 VOJNIKA. Kompozicija A[kila] Beltrama po originalnoj skici“.

Za „Domenica del Corriere“ će „Beltram raditi vrijedno, ne koristeći za odmor ni praznike, sve do prve neđelje februara 1945. god“, zapisao je G. Afeltra, prema čijoj je evidenciji on objavio tačno 4.662 ilustracija!

Na sugestivan način je Beltram sažimao aktuelne događaje iz Italije i svijeta i „oživljavao ih u očima stanovništva koje je u to vrijeme još dobrano bilo nepismeno“.

Nije se selio iz Milana, „ali je uspio da dočara mjesta, događaje, ljude i stvari koje nikada nije vidio lično, zahvaljujući prirodnoj imaginaciji, koju je kombinovao sa rigoroznim smislom za realizam“.

Dio originalnih djela Akila Beltrama uništen je u požaru, kada je u bombardovanju Milana, tokom Drugoga svjetskoga rata, oštećen i njegov atelje.

Nezavisno od novinskih ilustracija, naslikao je stotine djela rađenih u ulju, akvarelu, temperi i olovci.

Jedna od tih „klasičnih“ slika je „Mercato di Cettigne in Montenegro“ iz 1896. god. (ulje na dasci; vel. 33x47 cm). Original se i sada izlože na aukcijama.

Replika „Mercato di Cettigne in Montenegro“, izgleda ponešto prepravljena, pojavila se nakon 1918. god. kao razglednica jednoga od komiteta koji su širom Italije, ali i u Evropi i Americi, oformljeni radi podrške obnovi Kraljevine Crne Gore.

Ima egidu: „CARTOLINA RAPSODO MONTENEGRINO COMITATO MILANESE RACCOLTA FONDI ILL. BELTRAME“.

Razglednicu je, dakle, izdao Crnogorski komitet iz Milana.

Činjenica da je ona javno distribuirana, ne samo radi propagande, nego i radi prikupljanja novca za Crnogorce u emigraciji, sugeriše da je Beltram – ustupajući autorska prava – podržavao obnovu crnogorske države.

Sve u svemu, početkom 20. vijeka – tj. u periodu koji se u istoriji umjetnosti i medija smatra „zlatnim dobom“ majstora novinskih ilustracija vijesti – nije Akile Beltramo bio samo simpatizer Crne Gore i njenoga naroda, već je u njihovu slavu napravio neka od svojih remek-djela.

To mu nije bila preporuka u epohi jugoslovenskih država da ga – pod uslovom da su uopšte čuli za njega – naši vrli istoričari umjetnosti makar informativno predstave ovdašnjoj javnosti.

Prekidajući tu praksu, na Portalu „Antena M“, premijerno za crnogorsku publiku, objavljujem, uz prijevode egida i sa nužnim pojašnjenjima, neke od najuspješnijih ilustracija Akila Beltrama posvećenih događajima iz crnogorske nacionalne istorije.