JEVSEVIJE POPOVIĆ: Crnogorska pravoslavna crkva (1912)

Piše: Vladimir Jovanović

Protojerej Jevsevije Popović (1838–1922) je bio profesor crkvene istorije na Pravoslavnome bogoslovskome fakultetu u Černovicama (sada u Češkoj).

Značajnija djela je pisao na njemačkome i rumunskome: „Uzajamni odnosi između autokefalnih istočnih crkava”, „Osnivanje Ruske patrijaršije 1589”, „Parohijsko pravo Istočne crkve”.

Najpoznatiji je po dvotomnoj „Općoj crkvenoj istoriji sa crkvenostatističkim dodatkom”. U prijevodu na srpski jezik je objavljena 1912. u Sremskim Karlovcima. „Odlukom srpskog pravoslavnog svetog Arhijerejskog Sabora”, iste godine, „odobreno je ovo delo za pomoćnu knjigu pri izučavanju opće crkvene istorije u Bogosloviji Karlovačkoj”. Knjiga je u Srbiji preštampavana u novija vremena…

***

Uz četiri drevne patrijaršije Istoka i Kiparsku arhiepiskopiju, čije su autokefalije potvrđene Vaseljenskim saborima, tokom posljednjih vijekova oformljene su i priznate druge pomjesne crkve, a među njima je od 1766. (obnovljena) autokefalna Mitropolija crnogorska – Crnogorska pravoslavna crkva.

O. Jevsevije Popović piše:

„Ovaj se odnos u toku ovog perijoda malo po malo preinačio, tako da sad osim četiri stara istočna patrijarhata i osim arhijepiskopije kiparske imamo još i ove aftokefalne crkve: od 1589. rusku crkvu, od 1690. (zakonitom vlašću priznatu 18. maja 1710.) pravoslavnu crkvu u Ugarskoj, kasnije u Austro Ugarskoj, od 1766. crnogorsku crkvu, dalje faktično od 1821., formalno od 1833. i opće priznato od 1850. crkvu u Grčkoj ili Jeladi, od 1879. srbijansku crkvu, od 1885. crkvu u Rumuniji, a sa spornom aftokefalijom već od 1575. sinajsku arhiejepiskopiju, i od 1870. bugarski egzarhat, nazvan tako jer se pri stvaranju istoga mislilo ne na potpunu aftokefaliju, nego na avtonomnu vrhovnu mitropoliju unutar carigradskog patrijarhata. Većina novih avtokefalija formirana je iz nekadanjih sastavnih delova carigradskog patrijarhata, koji je time pretrpeo veliku redukciju. Od nestalih starijih avtokefalija je pak srpsku pećsku patrijaršiju 1766. i bugarsku ohridsku ili ahridsku arhijepiskopiju progutao carigradski patrijarhat, ali od kako nastadoše srbijanska crkva i bugarski egzarhat, od toga [je] malo zadržao…”

U poglavlju „Crkva u Crnoj Gori” o. Jevsevije navodi i saznanja ili „saznanja” u ondašnjoj literaturi prisutna, a zasnovana više na pretpostavkama, daleko manje na činjenicama; na ovim prostorima prvo su se „pisale istorije”, a onda se tragalo, ili se nije ni nije tragalo za dokazima – nasuprot istoriografijama razvijenih nacija, koje su, obrnuto, prvo objavljivale i klasifikovale izvore, domaće i odnosne iz inostranstva, a tek onda, isključivo na osnovu njih, napisana su i istoriografska djela.

Za novovjekovnu prošlost Crnogorske crkve o. Jevsevije donosi nešto tačnije podatke. Uočava da vladika Danilo Petrović-Njegoš, iako za njegova doba Crnogorska crkva nominalno u jerarhiji Pećke arhiepiskopije („patrijaršije”), sudbonosno određuje pravac obnove i crkvene i državne nezavisnosti iz epohe Crnojevića.

„Da bi s Rusijom pojačao veze, išao je 1715. i sâm u Rusiju, odakle se vratio povećanim avtoritetom, donevši gramate, novaca i poklona za Crnogorce i crnogorsku crkvu, kao i pojačanu misao da radi na oslobođenju od Turaka”.

Doprinos svetoga mitropolita Petra I Petrovića-Njegoša je i u sljedećem:

„Za njegova vladičanstva Sv. Sinod ruski je pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori priznao potpuno nezavisnom, kakva je i do naših dana ostala”.

O. Jevsevije tačno predviđa formiranje i treće eparhije Crnogorske crkve – sa katedrom u Peći, te donosi bitnije napomene o ustrojstvu naše Crkve.

„Povodom uspešnog rata Balkanskog Saveza sa Turskom 1912-1913, proširiće se i granice crnogorske, koje će proširenje imati znatnog utecaja i na razvitak crnogorske crkve. Od početka 1904. ima crnogorska crkva i sinod…” 

Na kraju:

„Crnogorska pravoslavna crkva broji skoro ¼ milijona (200.000) duša”.

***

Objavljujem: naslovnicu knjige prof. o. Jevsevija Popovića, napomenu o odluci „srpskog pravoslavnog svetog Arhijerejskog Sabora” u Sremskim Karlovcima i faksimile navedenih citata („Opća crkvena istorija sa crkvenostatističkim dodatkom”, II – od 1054. do 1912, Sremski Karlovici, 1912, str. 461-462, 640, 642, 643)…