Pogledajte: Posljednji perjanici u prvoj stanici egzila kralja Nikole

Piše: Vladimir Jovanović

Lion, metropola istočne, kontinentalne Francuske, 23-24. januar 1916. god.

Na željezničku stanicu, ranim subotnjim vozom iz pravca Italije, najprije stiže kraljica Milena (1847-1923), sa princezom Ksenijom (1881-1960).

Dočekuje ih general Viktor Ro, prefekt departmana Rona.

Sljedećom kompozicijom doputovaće i kralj Nikola.

Prolazi između počasnoga stroja francuskih vojnika; ta slika od 24. januara 1916. god. obišla je svijet.

Osim gen. Roa, crnogorskoga monarha je sačekao i poznati francuski političar, višedecenijski gradonačelnik Liona, kasnije dvostruki premijer Francuske i trostruki ministar vanjskih poslova – akademik Eduar Erio (1872-1957).

U Lionu je i Lazar Mijušković (1867-1936), premijer Kraljevine Crne Gore sa par ministara. Takođe i prijestolonasljednik, princ Danilo (1871-1939), njegova supruga Milica (1880-1946), zatim princ Petar (1889-1932), princeza Vjera (1887-1927).

„Grad Lion je ponudio suverenu Crnogoraca prebivalište u udobnoj rezidenciji najslikovitije periferije grada na obalama rijeke Saone. Nasljedni princ, kao i princeza Ksenija, otišli su da pogledaju ovu vilu, no princ je cjepidlačio“, pisale su ilustrovane novine „Excelsior“.

Iz nekih razloga, odbijena je punuda francuskih vlasti da crnogorski dvor i vlada usele u Vilu „Vernay“ blizu Liona. Odśeli su u lionskome hotelu „Grand“.

Kralj tada ima 75 godina. Napuštio je Podgoricu 19. januara 1916, pa preko Skadra, Medove i Drača, doplovio 22. januara do Italije. Od Brindizija do Rima, đe se nakratko zadržao, putuje željeznicom.

S njim su u pratnji, osim nekoliko dvorjana, i – perjanici.

U Lionu, ta „Garde du roi de Monténégro“ pobuđuje pažnju Francuza; specijalno novinskih izvještača i fotografa.

Perjanici se ne odvajaju od ličnoga naoružanja: pušaka „Mosin-Nagan“, i-ili revolverâ, čuvenoga „Crnogorskoga Gasera“ („Montenegrin Gasser“).

Narednih oko mjesec i po oni će biti smješteni u kasarni „Saint-Jean“ 17. pješadijskoga puka (17e régiment d'infanterie) u Lionu.

Perjanici su vjerno uz kralja Nikolu tokom njegove egzilantske kalvarije.

Početkom marta 1916. god, prema podacima istoričara Šerba Rastodera, Dvor se seli u Bordo, četiri mjeseca kasnije u Viši, pa poslije tri neđelje u Pariz, te konačno u novembru 1916. god. u Neji, đe se nalazila „kuća blizu dvora za perjanike i malo dalje kuća u kojoj su smještena ministarstva po preseljenju iz Bordoa“ („Crna Gora u egzilu“, knj. 1, 2004. god, str. 44-45).

Ađutant kralja Nikole je komandir (major) Risto Ljumović, kasnije komandiri Milutin Tomanović i Radosav Vuksanović.

Perjanički zapovjednik je komandir Vuko Vukotić. Tu je i poručnik Mijat Jovanović.

U narednome periodu, pristizali su i drugi, uključujući oficire, podoficire i vojnike. Neki od njih su prišli i kroz perjanike.

Na popisu iz približno toga vremena su i sljedeći crnogorski perjanici, podoficiri i oficiri:

Radovan Vučević, Đuro Đurković, Đoko Žarić, Puniša Novaković, Mileta Nikezić, Petar Kuzman, Veliša Vujošević, Filip Vujanović, Petar Velimirović, Milo Leković, Mićko Jovetić, Blažo Martinović, Jovan Milošević, Đuro Martinović, Ivo Vuleković, Mihailo Sekulić, Radovan Kustudija, Stanko Filipović, Krcun Janković, Vladimir Martinović, Vaso Anđušić, Lazar Mrvaljević, Blažo Vučević, Andrija Krivokapić, Mitar Vukmanović, Rako Đurović, Filip Vrbica, Niko Martinović, Filip Jovanović, Luka Vujović, Pero Popović, Petar Đakonović.

Zvaničnici Kraljevine Crne Gore u Lionu tokom februara 1916. god. raspolažu podacima o približno 300 izbjeglih činovnika sa porodicama, zatim oko 100 studenata i oko 1.500 drugih Crnogoraca u egzilu.

Nakon srpske reokupacije Kraljevine Crne Gore, većina perjanika – kao i drugih crnogorskih vojnika u Francuskoj – stavila se na raspolaganje novoformiranoj Komandi Crnogorske vojske u Italiji.

U septembru i oktobru 1919. god. tadašnji načelnik Komande, brigadir Andrija Ra[j]ičević, obavješten je dopisima komandira 1. bataljona Đukana Vukmanovića, te kapetana Lazara Tomovića iz Ministarstva vojnoga, da mu je iz Francuske pristigla grupa u kojoj se, sa komndirom Jovanom Radoševićem i kapetanom Novicom Abramovićem, nalaze i neki od perjanika:

Filip Vujanović, Rako Đurović, Risto Šakić, Lazar Krivokapić, Marinko Vuković, Petar Velimirović, Đurica Vukadinović, Ljubo Knežević, Lazo Parača, Šćepo Nikolić, Periša Radulović, Todor Bulatović, Andrija Mišković, Vaso Krivokapić, Ćetko Abramović, Vidak Cvijetić, Vukale Martinović, Božo Jovović, Luka Đakonović, Periša Vlahović, Mitar Vukmanović, Špiro Rogošić, Risto Stanković, Joko Popović, Milisav Vlahović, Ivo Pribilović, Vaso Anđušić, Stevan Vujošević, Jovica Bulatović, Šćepo Nikolić, Jovan Ramović, Marko Popović, Ilija Uljarević, Petar Đakonović, Đole Plamenac, Peko Rundić, Joko M. Filipović, Blažo M. Filipović, Petko I. Vulević, Vukosav Orović, Savo Popivoda, Đoko P. Krivokapić, Andrija Krivokapić, Đuro Dašić, Đurica Vukadinović, Filip S. Popović, Petar Velimirović, Ljubo Knežević, Milovan Batinić, Petar Mašanović, Vuko Golubović, Jovan Rajvan, Spasoje Bratić, Milovan Mrđenović, Tomo Filipović, Savo Brajović, Franc Damjanović, Mitar Macan, Savo Lopičić, Radivoje Brajović...

Kroz Crnogorsku vojsku u Italiji su prošli i perjanici Krcun Janković, Filip Jovanović, Milo Leković, etc.

Smrću kralja Nikole 1921, te sa odlukom italijanske vlade da krajem te godine raspuštiti vojne baze Crnogoraca na svojoj teritoriji – tačno devet decenija od kada ih je Njegoš 1831. god. formirao – nestaće posljednji trag o pirsustvu perjanika u aparatu crnogorske državne vlasti.