CRNOGORSKI „BLICKRIG“: Nepoznate ilustracije o početku Balkanskoga rata (1)

Piše: Vladimir Jovanović „Pobjednički pohod Turaka protiv Crnogoraca“. Tako glasi zlurada naslovnica „Die Neue Zeitunga“ („Nove dnevne novine“) od 19. oktobra 1912. god.

Upravo tada se Crnogorci suočavaju sa prvim ozbiljnijim problemima u nadiranju prema Skadru.

Dio štampe iz Beča, ohrabren javno neizgovorenim, ali itekako prisutnim procjenama vojnih krugova Austro-Ugarske da će Otomanska carevina potući četiri balkanske saveznice – Crnu Goru, Bugarsku, Grčku, Srbiju – najavljuje kontraofanzivu i konačan ratni uspjeh Turaka, barem protiv Crnogoraca.

Desilo se, sada to znamo, suprotno.

Međutim, jedan drugi dio austrijske štampe, prilično objektivno prati razvoj ratne situacije na crnogorsko-turskim frontovima tokom Prvoga balkanskoga rata.

Sastavni dio njihovih izvještaja i analiza u nekim listovima bile su veoma interesantne ilustracije o borbama Crnogorcima, koje su, dosad, ostale nepoznate našoj javnosti...

Crna Gora je, podśetimo, prva objavila rat Turskoj 8. oktobra – tj. 25. septembra po starome kalendaru, na rođendan kralja Nikole.

Tek potom su ostale balkanske države ušle u rat. Srbija 24. oktobra.

U tim prvim danima rata, dok potpuno samostalno izvodi ofanizvna djejstva – svojevrsnim „blickrigom“ je Crnogorska vojska napravila neke od najvećih uspjeha.

Uništen je, probijen i osvojen jedan čitav fortifikacioni lavirint na pravcima nastupanja prema Skadru – utvrđenjâ Dečić, Šipčanik, Hum, Milješ, Vranj...

No, najveći uspjesi u to vrijeme ostvareni su na śeveru, đe je koncentracija turskih snaga daleko manja, a njihove linije odbrane ni nalik onima na prilazima Skadru. No i tamo se vode oštre borbe – na pojedinim mjestima i prsa u prsa.

Mojkovac je 9. oktobra prvi oslobođen, zatim Bijelo Polja 11. oktobra, Berane 16. oktobra, Plav 19. oktobra, Gusinje 20. oktobra, Rožaje 26. oktobra, Pljevalja 28. oktobra...

Uoči balkanskih ratova, Crnogorska narodna vojske je, prema spisku, brojala 35.636 vojnika (regruti, I i II klasa aktivne vojske, rezervisti), 3.548 artiljeraca, 97 sanitetskih službenika, 46 telegrafista; 10.109 obveznika bilo je na radu van otadžbine.

Starješinski sastav su, po hijerarhiji, činjeli: osmorica brigadira, 75 komandira (majora), 62 kapetana, 176 poručnika, 315 potporučnika, te još oko 450 plemenskih oficira.

Jedinice aktivne i rezervne vojske su teritorijalno podijeljene u 11 brigadnih oblasti, 56 bataljonska (u originalu: batalionska) okruga i 322 četna područja, objedinjenih u divizije, i to:

PRVA DIVIZIJA, KOMANDA CETINJE. Brigade – Katunska, štab na Cetinju; Riječko-lješanska, štab na Rijeci Crnojevića; Crmničko-primorska, štab u Baru. Artiljerija: tri brdske baterije. Tri mitraljeska odjeljenja.

DRUGA DIVIZIJA, KOMANDA PODGORICA. Brigrade – Zetska, štab u Podgorici; Spuška, štab u Spužu; Bjelopavlićka (Brđanska), štab u Danilovgradu. Artiljerija: tri brdske baterije. Tri mitraljeska odjeljenja.

TREĆA DIVIZIJA, KOMANDA NIKŠIĆ. Brigade – Nikšićka, štab u Nikšiću; Vučedolska, štab u Velimlju; Durmitorska, štab u Šavniku. Artiljerija: tri brdske baterije. Tri mitraljeska odjeljenja.

ČETVRTA DIVIZIJA, KOMANDA KOLAŠIN. Brigade – Kolašinska, štab u Kolašinu; Gornjo-vasojevićka i Donjo-vasojevićka brigada, štab u Andrijevici. Artiljerija: dvije brdske baterije. Tri mitraljeska odjeljenja.

Uz lake, brdske baterije – koje su formacijski pripadale brigadama – ustrojeno je uz komande divizija ukupno 10 baterija dalekobojne i opsadne artiljerije, te „merzera“ (ili u crnogorskoj varijanti „mortira“, teške artiljerije kratkih cijevi), sa oruđima kalibra 70 mm, 80 mm, 90 mm, 110 mm, 120 mm, 150 mm i 240 mm, te sa dvije baterije haubica 210 mm baziranih na Cetinju i u Podgorici pri komandama 1. i 4. divizije.

Koncentracija Crnogorske narodne vojske uoči Prvoga balkanskoga rata, obavljena je u tri strategijske formacije:

ZETSKI ODRED – 2. divizija i dvije brigade iz 3. divizije. Komndant, najprije brigadir Blažo Bošković, potom knjaz Danilo II Petrović (u činu komandira). Sastav: Zetska brigada, komandant knjaz Danilo II; Spuška brigada, komandant komandir Milutin Vučinić; Bjelopavlićka brigada, komandant komandir Agica Lakić; Nikšićka brigada, komandant komandir Đuro Jovović; Vučedolska brigada, komandant komandir Marko Radović. Operacjski pravac nastupanja: Tuzi – Hotski Hanovi – Skadar.

PRIMORSKI ODRED – 1. divizija. Komandant brigadir Mitar Martinović. Sastav: Katunska brigada, komandant komandir Milutin Vukotić; Riječko-lješanska brigada, komandant brigadir Niko Kusovac; Crmničko-primorska brigada, komandant komandir Miloš Lekić. Operacjski pravac nastupanja: Bar – Vladimir – Taraboš – Skadar.

ISTOČNI ODRED – 4. divizija, jedna brigada iz 3. divizije, tri bataljona dobrovoljaca iz graničnoga područja Turske (s desne obale rijeke Tare – Potarja). Komandant brigadir Janko Vukotić. Sastav: Kolašinska brigada, komandant komandir Miloš Medenica; Gornjo-vasojevićka brigada, komandant komandir Radomir Vešović; Donjo-vasojevićka brigada, komandant brigadir Avro Cemović; Durmitorska brigada, komandant brigadir Joko Adžić; dobrovoljački bataljoni, komandant komandir Mašan Božović. Operacjski pravac nastupanja: Mojkovac – Bijelo Polje – Berane – Čakor i dalje Rugovom za Metohiju; pravac za prekotarske dobrovoljačke bataljone – desnom obalom Tare na Pljevlja.

Svjedok događaja, Radule S. Brajičić, oficir iz 3. divizije, opisuje da su se, dva dana uoči objave mobilizacije, Nikšićka i Vučedolska brigada – određene da se priključe Zetskome odredu – okupile u punome sastavu na Kapinome Polju, đe su 23. septembra/6. oktobra 1912. god. pod šatorima prenoćile: „23. septembra (st. kal) u 8 sati ujutro otpoče pokret brigada preko Vukova mosta, kolonom dvojnih redova.

Prolazilo se između dva gusta narodna zida. Žene, đeca i starci, sa dvije strane puta izašli su da isprate svoje junake. 26. septembra (st. kal) ujutro opaljen je prvi top sa Gradine na turske položaje. Borba otpoče na čitavome frontu, od Traboinskih kosa do Vranja, na širini od 17 km“.

Jedan drugi svjedok, Miloš Dragović iz Kolašinske brigade 4. divizije, zapisao je: „Naš Lipovski batalion logorovao je u blizini kasarne na Brezi (Kolašin). Objava rata i prijelaz granice bio je 26. septembra (st. kal). Istoga dana su zauzeta pogranična sela sa manjim otporom protivnika: Lepenac, Cer, Žari i Pali. Sjutradan 27. sept. (st. kal) zauzeti su svi visovi koji dominiraju Bijelim Poljem. Najjači otpor Turci su dali na Jabučno. 28. septembra (st. kal) uzeto je Bijelo Polje, uz veliki broj gubitaka u mrtvim i ranjenim. Poslije dva ili tri dana, po zavođenju reda i uspostavljanju vlasti, produžila je vojska u pravcu Berana“...

Svi ti događaji, naravno, odjeknuli su u javnosti Austro-Ugarske, koja budno prati što joj se zbiva u susjedstvu.

Slijedi prvi dio nekih od za nas do sada nepoznatih ilustracija koje je, uz svoje izvještaje i analize o početnome razvoju djejstava na crnogorsko-turskim frontovima, objavljivala bečka štampa...

(Nastavlja se)