Jerej Miloš Turčinović: Za pravo, čast, slobodu i nezavisnost Crne Gore

Piše: Vladimir Jovanović

Jedan je od posljednjih ubijenih u produženoj oružanoj borbi protiv „Jugoslavija” i za obnovu nezavisnosti Crne Gore započete Božićnim ustankom.

Miloš Turčinović, od oca Marka i majke Marije, rođen je 1895. u Barjamovici, na jugoistoku Čeva – centralnome toponimu plemena Ozrinića.

Završio Bogosloviju na Cetinju. Borac u balkanskim i Prvome svjetskome ratu.

Bratstvo Turčinovići, među njima Miloš, te njegov rođena braća Jovan i Radovan, učesnici su Božićnoga ustanka i komitske borbe protiv srpske okupacije. Evidentirani od okupacionih vlasti kao „odmetnici”.

Radovan Turčinović, potporučnik, svjedoči u podnesku crnogorskoj kraljevskoj vladi u egzilu:

„U mjesecu decembru 1919. godine, srbijanske okupacione trupe izgorjele su mi dvije kuće sa svim što se je u istim zateklo. Sve živo (stoka i živina – prim), što sam imao, oduzeto mi je i poklano, jednom riječju upropašćena je sva moja pokretna i nepokretna imovina, koje vrijednost iznosi od 50.000 kruna. Sve je to nebrat učinio samo da se dokopa cilja svojih lažnih i bogomrskih aspiracija, nad onim čiji je suverenitet pet vjekova ovjenčan sjajnom slobodom.

Moju staru majku staru od 60 godina, sa jednom sestrom i ženom, vezane gonili su u zatvor đe su morale stajati tri mjeseca, podnoseći svake jade, da bi tim i mene dobavili u njihove ruke, jer se ja tada u šumi nalazih” (Š. Rastoder, „Skrivana strana istorije: Crnogorska buna i odmetnički pokret 1918-1929. – dokumenti”, III, 1997, 1567-1568).

Ime Miloša Turčinovića je i na spisku crnogorske kraljevske vojske u Gaeti (M. Kordić, „Crnogorska buna 1919-1924”, 1986, 137).

***

Po opštoj amnestiji i povratku u zemlju, Miloš Turčinović se 1924. oženio sa Sekicom Dragović iz Bjelopavlića.

Mitropolit crnogorski SPC Gavrilo Dožić ga je, kao svršenoga bogoslova, 1925. rukopoložio u sveštenika i postavio za paroha trnjinskoga u Male Cuce. Tri godine docnije je paroh čevsko-ubaljski.

Simpatizer Crnogorske (federalističke) stranke. Izraziti protivnik i velikosrpstva i komunizma.

***

U ratnim zbivanjima, učestvuje početkom 1942. u formiranju oružanih snaga Krsta Popovića. Prethodno, partizani mu konfiskovali imovinu. Obavljao dužnosti vojnoga sveštenika Lovćenske brigade. Zbog opasnosti da ga partizani ubiju, preselio se 1943. sa porodicom u Cetinje.

Uoči ulaska partizanskih snaga u grad 4. novembra 1944, poput Krsta Popovića i još nekih rukovodilaca Lovćenske brigade, izbjegao iz Cetinja u okolne planine.

Naredne dvije i po godine ta „zelenaška” gerila je najozbiljnija i antikomunistička i antijugoslovenska organizacija na teritoriji Crne Gore.

***

Prema arhivskim izvorima Štaba Korpusa Narodne odbrane Jugoslavije (KNOJ), jula 1945. evidentirano je 10 grupa „crnogorskih separatista”.

Dva mjeseca kasnije iz KNOJ-a procjenjuju oružane grupe „separatista”: Krsta Popovića (4 člana), Vuka Andrića (5 članova), Ilije Gardaševića (5 članova)…

Za Miloša Turčinovića navedeno je:

„Samac se kreće Miloš Turčinović iz Barjamovice. Kreće se terenom Barjamovica – opšt. Čevska. Neaktivan je” (Vojni arhiv - Beograd, NOR, k. 224, f. 4, d. 42/1).

***

Sekica Turčinović, Miloševa supruga, uhapšena je i sepetembara 1946. izvedena pred vojni sud na Cetinju. U njezinim generalijama se navodi da je „od oca Milutina Dragovića i majke Novke rođ. Velašević, domaćica, stara 39 godina, rođena u Kosovom Lugu, Srez danilogradski, živi u selu Velestovu, Srez cetinjski, udata, majka troje djece, pismena. Neosuđivana, vjere pravoslavne, Crnogorka, državljanka Narodne Republike Crne Gore, sada u istražnom zatvora”.

Zajedno sa Sekicom, pred isti sud je izvedena Mara Mrvaljević, „od oca Marka Pajovića i majke Jove rođ. Latković, domaćica-zemljoradnik, rođena u Jezera Ćeklićka, Srez cetinjski, nastanjena u Barjamovici, stara 45 godina, udovica, bez djece, vjere pravoslavne, nepismena, Crnogorka”.

Optužene su, između ostaloga, da su „od dana oslobođenja Crne Gore, kao zakleti narodni neprijatelji, sa ciljem da bi što više slabili narodnu odbranu, ometale normalno funkcionisanje narodne vlasti i rušili izvojevane tekovine oslobodilačkog rata i kao jataci održavali redovno vezu, materijalno pomagali i davali sva potrebna obavještenja za sigurnost prikrivanja odmetničkoj bandi, koju sačinjavaju: KRSTO POPOVIĆ, DUŠAN VUKOVIĆ, pop MILOŠ TURČINOVIĆ i brat mu JOVAN, DRAŠKOVIĆ RADE, MILAN, RISTO i drugi i sa svima se redovno sastajali, primali ih u svoje kuće i od njih dobijali direktive za dalji rad na terenu i tako stvorili čitavu jednu organizaciju, koja je imala za zadatak da okuplja oko sebe i čvrsto povezuje sve neprijateljske elemente na terenu, da prikuplja dobrovoljne priloge, za odmetnike, u hrani, odjeći, i obući, kao i da šire lažnu neprijateljsku propagandu i siju mržnju prema postojećem državnom poretku u Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji”.

O ideološkoj mržnji i apsolutnoj lažnosti optužbi komunista prema generalu Krstu Popoviću, jereju Milošu Turčinoviću i preostalim borcima za nezavisnu Crnu Goru, svjedoče i ovi navodi iz presude Sekici Turčinović i Mari Mrvaljević:

„Iako su skoro svi najistaknutiji izdajnici i kolovođe izdaje u Crnoj Gori pali u ruke narodne vlasti i platili glavama svoj razbojnički nenarodni rad za vrijeme okupacije, ostala je još jedna bijedna grupica šumskih razbojnika na čelu kojih je još jedini preostali ‘firer’ izdajnički general KRSTO POPOVIĆ.

Nesumnjivo da bi i ovaj poznati ratni zločinac već odavna bio u ruke narodne vlasti kao i sva njegova sabraća po izdaji i zločinima, ali neprijateljski elementi, koji su u toku čitave okupacije ostajali voljno na raspoloženju okupatoru i njegovim slugama, i danas, po oslobođenju domovine, ne ostavljaju svoj neprijateljski i nenarodni rad, održavaju veze sa ovom razbojničkom bandom, svestrano ih potpomažu, kriju ih u svojim kućama ili na drugim sigurnijim mjestima i sanjaju o skorim promjenama u postojećem državnom poretku u FNRJ, te ponovnom dolasku na vlast koljača i krvopija tipa KRSTA POPOVIĆA, DUŠANA VUKOVIĆA, popa MILOŠA TURČINOVIĆA i ostalih”.

Sekici Turčinović je persuđenao: „na kaznu lišenja slobode sa prinudnim radom u trajanju od 10 godina i 5 godina gubitka političkih i pojedinih građanskih prava osim roditeljskih”. Mara Mrvaljević je osuđena „na kaznu lišenja slobode sa prinudnim radom u trajanju od 4 godine i 2 godine gubitka političkih i pojedinih građanskih prava”.

***

U Katunskoj nahiji, svojevrsnoj – Vandeji crnogorskoga nacionalizma, uprkos komunističkoj obnovi jugoslovenske utopije sačuvan je zavjet predaka o nezavisnosti Crne Gore. Idoeloški natopljen referat pročitan 1948. na osnivačkome kongresu Komunističke partije Crne Gore to vjerno oslikava:

„Banda koja se krila na našem terenu, na čelu sa Krstom Popovićem, brojala je oko 50 bandita”, a general Popović „iskoristio je jak uticaj federalista” i želio da „ostvari SAMOSTALNU CRNU GORU kao što je i ranije bila”.

„Političko stanje, poslije oslobođenja”, navedeno je, „u Katunskoj nahiji nije bilo zadovoljavajuće, zbog toga što je prisustvo bande u tom dijelu trajalo skoro pune dvije godine poslje oslobođenja. Njima je bio omogućen opstanak, prvo zbog zdržavanja uticaja separatistâ kod jednog dijela Katunjana i drugo, zbog toga što se jedan mali dio članova Partije (KPJ) sa toga terena odnosio oportunistički prema likvidaciji bande ili jatakovao sa njima” („Prvi kongres Komunističke partije Crne Gore – dokumenti”, 1988, 262-263).

***

Nakon niza neuspješnih poćera od strane vlasti FNRJ, „zelenaška” gerila je likvidirana 1947. godine: ubijeni su Krsto Popović, Dušan Vuković…

Niz njihovih saboraca se predao i osuđeni su na zatvorske kazne.

Koliko sam uspio utvrditi, Ilija Gardašević, ubijen 10. oktobra 1947. u Pješivcima, posljednji je likvidirani autentični „zelenaš“.

Otac Miloš Turčinović ubijen je od strane jugoslovenskih vlasti 7. marta 1947. u Velestovu.

Neka im je vječnaja pamjat!