DVIJE SMRTI CRNOGORSKOGA KOMITE: Đe i kada je ubijen Majo Vujović? (3)

Piše: Vladimir Jovanović „Jedan od policijskih poverenika”, kako stoji u izvještajima ondašnje srpske štampe, došao je kasno uveče 1. ili rano izjutra 2. septembra 1925. god. u Bileću, do nadležnih – žandarmerijskoga majora Dragutina F. Mašeka, i-ili, prema drugoj verziji, poglavara sreskoga načelstva Jova Lazarevića – kako bi „sopštio da se Majo Vujović nalazi sa svojim drugovima u jednoj šumi udaljenoj četiri kilometra od Bileća”.

U selu Baljci śeveroistočno od Bileće – najmanje jedan izvor precizira uži lokalitet Dubrave, đe su poznate nekropole sa stećcima – te noći, skupa s Majom, bili su najmanje trojica crnogorskih komita: Dušan Roganović, Đorđije Drašković, Stevo Stevović.

Prema verziji koju je 3. septembra 1925. god. objavio beogradski vladin list „Politika”, nakon što je „policijski poverenik” dojavio đe se nalaze Majo i družina – naime, „odmarali su se posle noćnog krstarenja po obližnjim selima” – odigrala se „ogorčena borba” na sljedeći način:

„Odmah je o tome obavešten i žandarmerijski vod i jedno odeljenje od devet žandarma pošlo je na mesto gde su se razbojnici nalazili.

Posle pola sata napornog marša, žandarmi su stigli blizu šume i tek što su počeli da se raspoređuju, odmetnici su ih primetili i otvorili su puščanu vatru. Srećom, od tih prvih metaka, ni jedan od žandarma nije ranjen. Oni su na brzu ruku zauzeli zaklon i produžili da pucaju, prateći svaki pokret odmetnika, jer su se bojali da im ne pobegnu.

Posle dužeg puškaranja, žandarmi su primetili da je jedan od odmetnika teško ranjen, jer je jedna puška manje pucala iz šume. Oni su tada otvorili još žešču paljbu i pozvali su razbojnike na predaju. Kad su videli da je dalji otpor nemoguć, Vujovićevi drugovi počeli su da odstupaju.

Tada su žandarmi izašli iz svojih zaklona.

Ali, čim su se približili odmetničkim zaklonima, Majo, koji je ležao teško ranjen, bacio je na njih dve bombe.

Jedna bomba, poreklom iz kragujevačke fabrike, eksplodirala je, a druga nije upalila. Žandarmi su polegali po zemlji i pozvali su Maju još jednom na predaju.

‘Predajem se!’, čuo se na to slab, prigušen glas iza zaklona.

Ali su žandarmi izašli iz zaklona tek onda kada je Majo pobacao sve oružje. Odmetničkog vođu našli su da leži porebarke na zemlji i previja se od bolova.

Jedan kuršum udario ga je bio u desnu stranu grudi i izašao na desnu plećku.

"Dakle, Majo, najzad", oslovio ga je žandarm koji je do njega prvi došao.

"Jest, eto, dođe i meni kraj", odgovorio je on hvatajući se za grudi.

"Samo, dok ne umrem, dajte mi malo vode!"

To su bile njegove poslednje reči. Posle toga, on je pao u agoniju.

Jedan žandarm poslat je da nađe kola i Maju su odmah preveli u Bileće, u pratnji ogromne mase sveta, koji je čudnovato brzo bio obavešten o odmetničkoj pogibiji. U načelstvu su pokušali da ga saslušaju, ali se on nije više osvestio.

Posle dva sata, Majo je bio već mrtav.

Dva druga odmetnika, koja su bila sa Vujovićem, Stevo Stevović i Dušan Roganović, ucenjeni sa 30.000 dinara, pobegli su u pravcu crnogorske granice. Za njima su poslate seljačke i žandarmske patrole.

Ucena od 50.000 dinara, sa koliko je bio oglašen Majo Vujović, biće podeljena povereniku, koji je odmetnike prokazao i žandarmima koji su se najviše istakli u borbi”.

List „Vreme” iz Beograda je 4. septembra 1925. god. piše da je „prilikom pretresa njegovog [Maja Vujovića] odela nađen pečat BORACA ZA NEZAVISNOST CRNE GORE i jedan spisak svih onih lica sa kojima je Majo stajao u vezi; povodom toga, očekuju se hapšenja više lica”.

Detaljnija i ponešto drukčija verzija Majove pogibije, datirana takođe na 2. septembar 1925, objavljena je opet u „Politici”, ali od 6. septembra 1925. godine:

„Po pričanju samoga žandarma koji je ubio Vujovića, do te pogibije ovako je došlo: 1. ovog meseca [septembra – prim.a] upravo duboko u noć, žandarmerijski major Mašek, koji upravlja operacijama protiv odmetnika, izvešten je da se odmetnička četa maje Vujovića nalazi kod nekog seljaka u Boljcima [treba Baljcima – prim.a].

Onda je on odmah uputio tamo jedan vod žandarmerije sa Husom Kruševljaninom i podnarednikom Vukovićem na čelu, i žandarmi su pretresli odmah celo selo Boljke [Baljke].

Jutros u 7,30 časova žandarmerijski kaplar Halil Muminović primetio je da se neko miče iza jedne ograde. Počeo se približavati ogradi, ali ga je majo Vujović sa drugovima - jer su to iza ograde doista bili odmetnici – dočekao mecima iz pušaka. Žandarm je, kao čudom, ostao nepovređen, a tako isto nije eksplodirala ni bomba koju su odmetnici bacili na njega.

Tada je nastalo puškaranje između odmetnika i žandarma, ali su odmetnici bili tako dobro zaklonjeni, da su ostali nepovređeni. Druga bomba, koju su odmetnici bacili, eksplodirala je, ali nije ranila nikoga.

U tome je žandarm Muminović stigao do same ograde i legao u jedan grm prema zaklonu iza koga se bio namestio Majo Vujović. Tako su počeli jedan drugog vrebati da ugrabe, ko će se pre pomoliti.

Najzad se pomolio prvi Majo i u isti mah opalile su dve puške, Vujovićeva i Muminovićeva.

Vujović je klonuo odmah, pogođen u desnu stranu prsa, dokle je metak iz Majove puške pogodio Muminovića u desnu naramenicu bluze ne ranivši ga.

Videvši svoga vođu smrtno ranjenog, Majova tri druga – od kojih je jedan bio lakše ranjen – pobegli su u pravcu prema Vučjem Dolu.

Majo Vujović živeo je još jedan sat i po, ali nije mogao ili nije hteo govoriti ništa, osim što je zatražio vodu. Kod njega nije nađeno ništa, jer su njegovi drugovi ipak imali vremena da mu isprazne džepove.

Smrću ovoga zloglasnog razbojnika prestalo je strahovati 50.000 duša u ovim krajevima u kojima je on bio strah i trepet. Zato je razumljivo veselje, koje je zavladalo kad se čulo za njegovu smrt”.

Dakle, Maja Vujovića je smrtno ranio „žandarmerijski kaplar Halil Muminović”.

Uz faksimile citiranih izvještaja srpske štampe, sliku sa ubijenim Majom Vujovićem za savremenu publiku ekskluzivno objavljujem sa originalnom legendom vlasti Kraljevine SHS...

Najmanje trojica komita, Majovih saboraca, koji su „videvši svoga vođu smrtno ranjenog, pobegli u pravcu prema Vučjem Dolu”, nijesu ubijeni i uhvaćeni 2. septembra 1925. u Baljcima; niti su se, prema dostupnim podacima, kasnije predali.

Oni su nastavili da se bore Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore, slično drugim preostalim komitima: Milivoju Kaleziću, ubijenom 1926. u Brijestovu – Bjelopavlići; Miku Vlahoviću, ubijenom 1927. na Štitovu – Rovci; Radonji Anđeliću, iz Šaranaca, ubijenom 1928; Radošu i Dragu Bulatoviću, ubijenim 1929. u Ravnima – Morača.

Prema podacima koje je u knjizi „Politička suđenja u Crnoj Gori (1920-1940)“ objavio Novak Adžić, 1926. je komita Pavle Vukićević izvršio samoubistvo u zatvoru, nakon što je osuđen na vječitu robiju; komite Radisav Stojović i Nikola Bulatović su 1931. odnosno 1933. godine umrli u zatvoru u Zenici, đe su bil osuđeni na vječite robije; Đorđije Mijušković je umro 1934. od posljedica mučenja srpskih žandarma; komita Milovan Božović je umro 1935. od posljedica torture u kazamatima Kraljevine SHS/Jugoslavije...

Što je, dakle, bilo sa Majovim saborcima koji su se 2. septembra 1925. probili iz žandarmerijskoga obruča u Baljcima?

Đorđije Drašković je ubijen 1926. na Njegušima; Dušan Roganović 1927. u Seocima – Piperi; Stevo Stevović 1929. u okolini Podgorice.

Komita Blagota Vujović, koji je jedno vrijeme bio zajedno sa Majom Vujovićem u istočnoj Hercegovini, ubijen je u Crnoj Gori 1926. godine.

No, Đ. Drašković, P. Roganović, S. Stevović, B. Vujović i drugi – neki znani, neki još uvijek neznani komiti – i dalje su se nalazili skriveni u selima kod jataka i-ili u šumama u vrijeme kada je Aleksandar Karađorđević, kralj Srba, Hrvata i Slovenaca, u tome svojstvu bio prvi i posljednji put u obilasku Crne Gore.

Zbog glasina da se, sa svojim komitima, Majo Vujović sprema za finalni, najveći poduhvat tokom svoga 13-ogodišnjega neprestanoga ratovanja Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore – za smaknuće prvoga na listi krvnika Crne Gore – A. Karađorđevića, uoči njegove pośete Crnoj Gori, prema već citiranome tvrđenju istoričara Sava Skoka, „kralj Aleksandar lično je izdao naređenje komandantu žandarmerije da po svaku cenu likvidira pomenutu grupu”.

Srpskoj žandarmeriji je to 2. septembra 1925. i pošlo za rukom. Ali, ostali iz Majove komitske grupe su, dakle, još bili na slobodi.

Upravo 20. septembra te godine, kad je Karađorđević – uz neviđene vojne i policijske mjere bezbjednosti – pristigao na Cetinje, đe je boravio do 22. septembra, beogradska štampa je dobila vijest da je u selu Borču u Hercegovini, blizu crnogorske granice, „jedna žandarmerijska patrola uhvatila četiri sumnjiva čoveka; na prvom saslušanju oni su dali iskaze iz kojih se vidi da su nekad pripadali četi hajduka Maje Vujovića; imena hajduka čuvaju se u tajnosti, jer pomoću njih, maskiranjem svojih ljudi policija hvata jatake”.

Nijesam, zasad, utvrdio identitete ta „četiri sumnjiva čoveka”.

U nekim izvorima , međutim, pronašao sam podatke da su Maju, kao i još jednome opasnome komiti – Vasu Stanojeviću, ubijenome 1924. u selu Macavare, Nikšić – jataci bili Miloš Vujović i Mihailo Lučić.

(O Maju i Vasu je beogradski „stručni” časopis „Arhiv za pravne i društvene nauke” pisao je 1926. god. sa neskrivenom anticrnogorskim šovinizmom – nazivajući ih „najprljaviji crnogorski zlikovci“).

Ostaje dilema da li se to što je čak sedam godina vlastima Kraljevine SHS Majo Vujović nanosio krvave udarce, a da je pritom ostao živ i slobodan, može pripisati jedino srećnoj „hajdučkoj zvijezdi“ i urođenim ratničkim instinktom ovoga gorskoga vuka, potomka Vuja Dragojeva sa Čeva?

Isključujem samo takvu mogućnost.

To zbog toga što neke činjenice upućuju da je 1925. god. Majo Vujović imao veoma, veoma kompleksnu podzemnu mrežu svojih povjerenika u selima i gradovima, uključujući i tajne izvore finansiranja; na primjer, postoji sudska izjava kasnije uhapšenoga jataka Miloša Vujovića, da mu je Majo ostavio 20.000 dinara, da bi ih on „davao trećim licima na dobit“, etc.

Takođe, Majo ne bi mogao toliko vremena opstati, da je, kako je spinovala ondašnja srpska štampa, besmisleno ubijao i zastrašivao „nevine žrtve”, zapravo pripadnike, plaćenike, „poverljiva lica” i podržavaoce Kraljevine SHS.

Žrtve, po svemu sudeći, nije birao nasumično.

Da li je to radio i po izvjesnome „spisku”?

Naime, neki srpski autori, baveći se drugim temama, uzgred su objavili za nas indikativne podatke: da je „članstvo organizacije i spisak lica 'Crne ruke'[režimske terorističke organizacije sa štabom u Beograda, umiješane i u uništenje Kraljevine Crne Gore, uključujući i pokušaj ubistva kralja Nikole – prim.a], iz Stare Hercegovine, koji se nalazio u arhivskoj građi akademika Vladimira Dedijera“ – riječ je o izveštaju žandarmerijske ispostave Gacko-Bileća – kako tvrde, „pronađen u kući vojvode Maja Vujovića, komitskog vođe“!

Sve to upućuje na mogući zaključak da priča o Maju Vujović još nije do kraja ispričana...

(kraj)

Klikom na linkove, možete pročitati prvi i drugi dio teksta o Maju Vujoviću.