O zastavi i grbu Knjaževine Crne Gore (9)

Piše: Vladimir Jovanović

Poštovani čitaoče/čitateljko, najprije predlažem da pogledamo jednominutni filmski zapis. Kliknite x 2 na link ispod…

To je, svakako poznati, prolazak Crnogrske vojske, vojnika, oficira, podoficira, vojnoga orkestra, te drugih zvanica uz prisustvo civila 11. aprila (stari kalendar) 1913. po povratku s tvrđave iznad Skadra – koji je osvojen tokom Prvoga balkankoga rata, a nakon višemjesečne opsade.

Na tvrđavi je prethodno održana svečana crnogorska ceremonija, prisustvovao i prijestolonasljednik Danilo. Razvijena je državna i glavna vojna insigija: Zastava Kraljevine Crne Gore – o čemu svjedoči i slika gore, iznad naslova ovoga članka.

„Glas Crnogorca” (XLII, 16, 1913, 1), između ostaloga, piše: „Uoči zaključenja mira s Turskom carevinom – na tvrdome Skadru danas razvija NJ. K. V. Prestolonasljednik Crne Gore pobjednonosnu ZASTAVU CRNOGORSKU…” Uz faksimil s ovim citatom, objavljujem i dobro poznate fotografije naše nekadašnje državne zastave na skadarskoj tvrđavi…

.

.

A sad, da izanaliziramo film: tu se pojavljuju dvije zastave; vidimo u koloni po redu PRVU – to je opet Zastava Kraljevine Crne Gore. Potom u objektiv kamere „ulazi” DRUGA zastava, trikolor s aplikacijom grba. Ovaj film je PRVI provjerljivi izvor da se TRIKOLOR SA GRBOM uopšte pojavio u Crnoj Gori!

Trikolor je, kako se ispostavilo, zaista crnogorski, između ostaloga, s tipičnom plavetnom bojom. Međutim, grb apliciran na njemu Grb Kraljevine (Knjaževine) Crne Gore – nije.

Ustav iz 1905. u čl. 38. normira: „Grb je Knjaževine [Kraljevine] Crne Gore dvoglavi bijeli orao sa carskog krunom nad orlovskijem glavama, sa carskijem skiptrom u desnoj, a sa šârom u lijevoj kandži. NA PRSIMA MU JE LAV NA CRVENOM ŠTITU”.

Trikolor na filmu – NEMA LAVA NA PRSIMA (ŠTITU) OPRLA, nego je lav – ispod orla. Opet, upravo u tome je u osnovi identičan s aplikacijom na državnome crvenome orlaš-barjaku; ali, nota bene, razlika je bitna: orlaš-barjak je dizajniran po proglašenju (obnavljanju) Knjaževine 1852, tj. još za doba knjaza Danila, što će reći – „stariji” je orlaš-barjak od Ustava iz 1905.

Zbog tog što trikolor na filmu nema aplikaciju identičnu s zvaničnim Grbom Kraljevine Crne Gore, eliminiše se spekulacija da se eventualno radi o novoj, „trikololornoj” državnoj zastavi s grbom – o kojoj, napomenimo još jednom, nema nikakvih arhivskih tragova.

U daljem istraživanju, pronašao sam identičan ili približan egzemplar trikolora s grbom koji se vidi na filmu. On postoji u Narodnome muzeju Crne Gore: na primjer, noge orlova su im cjelokupne na srednjem, plavetnome polju; lavovi su van štitova na prsima orlova tj. orlovi dominiraju u oba slučaja; ima i drugih sitnijih podudarnosti.

Uostalom, uporedimo činjenice iz faksimila koje ispod objavljujem. Rekonstrukcija Grba Kraljevine Crne Gore nije podudarna s aplikacijom trikolora iz kadra filma, niti sa primjerkom iz Narodnoga muzeja. A posljednja od fotografija u ovome setu je rekonstrukcija ličnoga grba kralja Nikole (rad crnogorskoga heraldičara Aleksandra Samardžića). I jasno je da je taj lični grb suverena u najvećoj mjeri aplikacija trikolora na filmu – s malom razlikom što je lav obrnut u drugome smjeru…

.

.

.

U inventarskim knjigama muzejâ na Cetinju, ukoliko su i približno datirani, za trikolore s aplikacijama grba se navodi da su donijeti iz crnogorske političke emigracije, tj. nakon Božićnoga ustanka.

Nekoliko darodavaca tih egzemplara su prilikom formiranja muzejskih fonodva, mnogo decenija unazad, naveli u podacima o porijeklu izričito: da su nastali, tj. da su s grbom sašiveni ili naslikani – u Francuskoj i SAD (najmanje jedan je rad američkoga slikara). Ima usmenih tvrdnji i da je taj barjak istican ispred diplomatskih predstavništava crnogorske emigrantske vlade; no nikakvih objavljenih provjerljivih dokaza o tome nema.

Interesantan je i podatak da se u knjigama muzejskih inventara za jedan od trikolornih egzemplara s grbom izričito navodi da je to „ALAJ-BARJAK VRHOVNOG KOMANDANTA KRALJA NIKOLE“. Ovaj podatak je najvjerovatniji.

Može se, uslovno, povući paralela između kralja Nikole i cara Rusije Nikolaja II Romanova, koji je 1913-14, doduše po drugom modelu, napravio manju „reformu” dotadašnjih zastava – ali, uz izričitu napomenu da DRŽAVNA ZASTAVA Ruske carevine ostaje nepromijenjena i to u rasporedu boja: CRNA-ŽUTA-BIJELA.

Kao ni u knjaževskoj i kraljevskoj Crnoj Gori, ni u Ruskoj carevini pan-slovenski trokolor u nekoj kombinaciji na temelju francuskoga modela plave, bijele i crvene – NIKAD NIJE BIO DRŽAVNA ZASTAVA; mada su, obje varijante trikolora, i ruska i crnogorska, od vlasti i neslužbeno nametnute i docnije normirane u najširem smislu kao „narodne boje”.

Takođe, ni vojska Ruske carevine, ni vojska Kraljevine (Knjaževine) Crne Gore, nijesu nikad imale ikakvu drugu glavnu vojnu zastavu do državne, tj. rusku s podlogom crno-žuto-bijelom, i crnogorsku crvenu s bijelim obrubima; etc.

Vraćamo se filmu iz Skadra, iz aprila 1913. godine: oficir koji nosi trikolorni barjak s grbom je Marko Popović, rođen 1881, tada oficir u činu poručnika. Ujedno, on je, kako se navodi u izvorima – alajbarjaktar. I njegov otac, Zeko Popović, takođe je bio alajbarjaktar.

Tri dana nakon svečanosti u Skadru, 14. aprila 1913, kolona automobila se iz toga grada zaputila u prijestonicu Cetinje. Tamo se, takođe, održava velika pobjednička svečanost. Ceremonija se završila predajom turske zastave sa Skadra kralju Nikloli. Sakupio sam i analizirao omanji foto-elaborata o tom događaju.

Vidi se čelni automobil u koloni, s ukupno četiri zastave – dvije oficijelne državne Zastave Crne Gore su i lijevo i desno na automobilu, a u sredini je onaj isti trikolor s grbom viđen na filmu iz Skadra.

K tome, desno na automobilu je veliki turski barjak sa Skadra. Lijevo od automobila, na jednoj od zgrada, na koplju je istaknuta još jedna oficijelna Zastava Crne Gore. Na posljednjoj fotografiji u ovome setu, pored kralja Nikole, leđima okrenut foto-aparatu je alajbarjaktar Popović…

.

.

.

Ostaje da procijenimo je li trobojni alaj-barjak Vrhovnoga komandanta vojske Kraljevine Crne Gore bio „ibalan”? Skadar, starocrnogorska prijestonica, nakon mora prolivene krvi tokom sedmomjesečne opsade – ubrzo je, pod međunarodnim pritiskom, morao biti evakuisan i nije ušao u sastav Kraljevine Crne Gore. Uslijedila je katastrofa u Prvome svjetskome ratu; nestanak crnogorske države i godine srpskoga okupacionoga terora; a poznata je i lična sudbina Vrhovnoga komandanta – kralja Nikole.

Taj isti alaj-barjak, napomenuh, pojavljuje se u crnogorskoj političkoj emigraciji. I alajbarjaktar Marko Popović, učesnik Božićnoga ustanka, takođe je u njoj. S Milom Petrovićem-Njegošem i publicistom Jovanom Čubranovićem je jedan od veterana aktivne emigracije.

Navodno, posljedni crnogorski alajbarjaktar je umiješan i u pripremu ubistva jugoslovenskoga kralja Aleksandra Karađorđevića. Popović je preminuo 24. oktobra 1934. u Irskoj; prema drugoj verziji – toga dana je ubijen. Grobnica mu je i sada u Dablinu.

Alaj-barjak koji je Marko Popović nosio 1913. u Skadru i Cetinju, ili njegova približna verzija, pojavljuje se u „Voskrsenju ne biva bez smrti” (1922). To je prvi crnogorski dugometražni (nijemi) film, snimljen u Italiji i u italijanskoj produkciji; scenario napisao Crnogorac Vladimir Popović, a produkciju novčano pomogla Crnogorka, kraljica Jelena Savojska. Kao statisti, učestvuju naši politički emigranti.

Taj film umjetnički interpretira događaje koji su prethodili početku komitske borbe Crnogoraca protiv okupacije Autro-Ugara. Film u cjelini nije sačuvan. U dva kadra se vidi trobojni barjak s grbom, nalik onome iz 1913.

Hronološki naredni provjerljivi fakti na ovu temu jesu fotografije iz oktobra 1922. na kojima se isti ili približno isti trobojni barjak s grbom, viđen u aprilu 1913. u Skadru i Cetinju, pojavljuje u grupi uniformisanih crnogorskih oficira na Trgu Venecija ili Pjaci del Popolo u Rimu, tokom poznatoga marša Benita Musolinija i njegovih pristalica.

Fašistička stranka je tada opoziciona i nastoji da obori italijansku vladu. Organizovana crnogorska politička emigracija je u to vrijeme od strane italijanske vlade zabranjena, uključujući prethodnu demobilizaciju i ukidanje vojnih kampova u Gaeti na jugu Italije, zatvranje diplomatskoga predstavništva u Rimu i deportacije za Kraljevinu SHS. Italijanska vlada je Rapalskim ugovorom krajem 1920. normalizovala odnose s Kraljevinom SHS; etc.

Opisani trikolorni barjaci s grbom se u novija vremena pojavljuju i u nebrojenim redizajniranim varijantama, tačnije „varijantama”. Istaknuti su od strane političkih opcija koje, sasvim netačno, taj trikolorni barjak s grbom (ili bez grba) nazivaju „državnom zastavom” Knjaževine ili Kraljevine Crne Gore.

Na kraju ovoga nastavka, koliko to tehničke mogućnosti dozvoljavaju, objavljujem kolorizovane stop-kadrove iz filma „Voskrsenja ne biva bez smrti” i fotografije trobojnoga barjaka s grbom na mitingu fašista 1922. u Rimu…

.

.

.

.

(Nastavlja se)