Američki list New York Times o srpskom teroru i zločinima u Crnoj Gori (1920)

Piše: Mr Novak ADŽIĆ, doktorand istorijskih nauka

    Ugledni i uticajni američki list „New York Times“ pisao je, vrlo objektivno, pošteno i činjenički, o stanju u Crnoj Gori, ne samo tokom 1919. i 1920. godine, već i znatno kasnij. On je, bezmalo u kontinuitetu, dugi niz godina, objavljivao članke, koji su se odnosili na Crnu Goru. „New York Times“ je realno izvještavao i prenosio vijesti o tome kako, nova, okupatorska vlast KSHS, pod vođstvom Srbije, poništava Crnu Goru i ugnjetava crnogorski narod -i to brutalnim putem.

„New York Times“ je savjesno, profesionalno, prilježno, izvještavao o onome što se zbivalo u Crnoj Gori (od kraja 1918. i potom 1919, 1920 itd.), odnosno, isti list je ukazivao američkoj i svjetskoj javnosti, informativno sadržajno, na zlehudu i tragičnu sudbinu Kraljevine Crne Gore, koja je zadesila, nakon bespravno izvršene okupacije i nasilne aneksije Crne Gore od strane Srbije i njenih regularnih trupa i plaćeničkih i drugih paravojnih, osvajačkih i domaćih, renegatskih, plaćenićkih, oružanih formacija u njenoj službi, angažovanih, sinhronizovano i u sadejstvu, protiv slobodne i nezavisne Crne Gore i ondašnjeg, neotuđivog, prava na samoopredjeljenje crnogorskog naroda, a kome je to pravo bilo oduzeto, bespravno uskraćeno.

Ovom prilikom, donosim dva članka, u prijevodu sa engleskog na crnogorski jezik, iz uglednog američkog lista „New York Times“-a. Prvi članak je od 4. aprila 1920. godine, a drugi, od 28. avgusta 1920. godine. Oni, eksplicitno, svjedoče o ondašnjoj represiji velikosrpskog okupacionog, osvajačkog, anektorskog, režima u Crnoj Gori i njegovim nastojanjima da se Crna Gora pokuša posve pokoriti dvoru dinastije Karađorđević, a Crnogorci i Crnogorske, odnosno, stanovnici, građani Crne Gore, to su, uprkos tome, tada intenzivno, energično i jasno odbijali.

I međunarodne misije, odnosno, njeni ovlašćeni izaslanici, poput misije grofa i ambasadora Velike Britanije u Vatikanu Džona Frensisa Čarlsa de Salisa, ranije je on bio ambasador u Kraljevini Crnoj Gori - bili su, onda, kao ovlašćeni istražitelji stvarnog stanja u tadašnjoj Crnoj Gori, ali nijesu isti bili dobrodošli od režima, što više, kod okupatora i osvajača Crne Gore- oni su bili nepoželjni, iako su ih isti, morali, nevoljno primiti i prihvatiti, na osnovu međunarodnih zahtjeva i odluka da posjete Crnu Goru i naprave izvještaj o stanju u njoj. Oni, članovi britansko-američke misije pod vođstvom britanskog grofa i ambasadora Džona de Salisa, bili su izloženi brojnim neprijatnostima i progonima, kada su posjetili okupiranu Crnu Goru tokom 1919. godine. Doživjeli su, članovi misije grofa de Salisa, i on sam, ne samo brojne spletke, obmame, podmetanja i sabotaže od strane srpskih okupatorskih vlasti i njenih najamnika i poklisara u Crnoj Gori, već su bili i proganjani od strane srpskih vlasti i njenih namjesnika i agenata, podvlasnih Beogradu, jer njihova ispitivinja i realna saznanja o stanju u Crnoj Gori i njihovi izvještaji su jasno govorili ono što se velikosrpskom okupatoru Crne Gore nije ne samo sviđelo, nego je isti beogradski režim i njegovi egzekutori sve uradio, da taj izvještaj ne bude obavljen u Velikoj Britaniji, SAD-u i u ključnim evropskim državama i ukupnoj međunarodnoj javnosti.

U ovom tekstu, donosimo, kako smo rekli, dva članka iz „New Yojk Times“-a, koji svjedoče o tome, odnosno, koji dokazima decidirano i činjenički evidentno, kazuju kakva je situacija bila u Crnoj Gori tokom 1920. godine. U skladu sa principima pozitivističke istorijske nauke, istoriogafije, pustimo činjenice neka same govore, prezentacijom istorijskih izvora, koji o tome govore i pišu, bez istoričara kao posrednika i „sudije“.
Slijede, u nastavku teksta, o tome dva teksta iz „New York Times“-a, koje po prvi put u objavljujemo u našoj istoriografiji i uopšte u javnosti, i to u našem prijevodu sa engleskog jezika na crnogorski jezik. I jedna bitna napomena, sugestija. Vjerno originalu ovih tekstova, koji dalje slijede, oko eventualnog pitanja vjerodostojnosti prijevoda istih iz izvornika, u nastavku citiranih tekstova, pozivam se na načelo provjerljivosti, jedno od ključnih načela savremene istorijske nauke. I na princip komparacije prevoda sa originalom, za one koji potencijalno sumnjaju u to, iako mislimo da je naš prijevod istih vjerodostojan.

1.

„SRBI UHAPSILI DE SALISA

Crnogorski ministar optužuje Britaniju i Vilsona kralju Nikoli

Pariz, 2. april – Grof  de Salis, bivši britanski ministar za Crnu Goru i kasnije specijalni izaslanik u Vatikanu za britansku vladu, uhapšen je i zatvoren od strane Srba dok je sprovodio misiju istraživanja unutar Crne Gore za potrebe svoje vlade. Ova informacija je sadržana u proglasu upućenom kralju Nikoli, koji se trenutno nalazi u Parizu, od strane crnogorskog ministra za spoljne poslove.

Život grofa de Salisa se već duže vrijeme nalazio u opasnosti, prema ovom proglasu, koji u uvodu daje detalje incidenta podsjećajući na izjavu Earla Kurzona u britanskom Domu Lordova da su Crnogorci zabrinuti uslijed moguće unije sa Srbijom.

Umjesto da zahtijevaju odštetu, u proglasu se dodaje, da je britansko ministarstvo za inostrane poslove zataškalo izvještaj grofa de Salisa i nastavilo da podržava srpska potraživanja. Deklaracija navodi da se izvještaj odnosio na srpsku vojsku koja je nakon  primirja zauzela Crnu Goru vršeći teror nad stanovništvom.
Vladavina terora se i dalje nastavlja, stoji u deklaraciji, koja, poslije tvrdnji da gdje god da su se pojavile srpske trupe, okupacija je bila praćena pljačkama, zločinima, paljenjima i masakrima, daje detalje.
U zaključku, dat je prigovor u deklaraciji da Evropa zna šta se događa u Crnoj Gori, ali ostaje ravnodušna i da predsjednik Vilson, veliki šampion malih naroda, uporno okreće glavu“.

(„The New York Times“, objavljeno: 4.  aprila 1920).

2.

„ITALIJANI  OPTUŽUJU SRBIJU“

Vladina komisija ih optužuje za zločine u Crnoj Gori.

Rim, 27. avgust – Komisija ministarstva spoljnih poslova je upravo završila istragu o navodima zločina izvršenih od strane srpskih vojnika nad Crnogorcima. Svjedoci su izjavili da nakon što su žene i djecu zatvorili u njihovim kućama, Srbi su bacili košnice pčela i pojedinim ženama ušivali mačke u haljine i zatim ih tukli bičevima kako bi poludjele životinje grebale meso.

Komisija daje imena i činove oficira koji su optuženi da su vršili torturu i ubijali žene i djecu. Izvještaj navodi da ukoliko se Evropa i Amerika ne sažale, Crnogorci će uskoro biti istrijebljeni“.

(„The New York Times“, objavljeno: 28. avgusta 1920).

Napomena: radi se o prijevodu sa engleskog jezika, originala, na naš jezik.