Komiti iz Šavnika – Za pravo, čast, slobodu i nezavisnost Crne Gore (3)

Piše: Vladimir Jovanović

Na temelju Zakona o administrativnoj podjeli Knjaževine Crne Gore od 12. februara 1910. godine, područjâ Drobnjaka, Uskoka i Pive su Durmitorska oblast s centrom u Šavniku. Niže administrativno-upravne jedinice su kapetanije, njih u Durmitorskoj oblasti ima ukupno šest: Drobnjačka (Šavnik), Uskočka (Boan), Jezerska (Žabljak), Šaranska (Njegovuđa), Župo-pivska (Goransko) i Planino-pivska (Trsa).

Durmitorska oblast je po reokupciji i uništenju Kraljevijne Crne Gore 1918. rasformirana i pripojena tada stvorenom Okrugu Nikšić.

Iz dokumenata se vidi da među Crnogorcima s područja Drobnjaka, Uskoka i Pive (Okrug Nikšićki), Srbi vide svoje glavne protivnike okupaciji u sljedećim istaknutim vojnim i političkim ličnostima:

·        JOKO ADŽIĆ (1860-1923), iz sela Lisina (Piva), brigadir, ratni komandant Durmitorske brigade 3. divizije Crnogorske narodne vojske, Srbi ga krajem 1918. hapse, sužanj u podgoričkoj Jusovači do početka 1921, takođe mu opljačkali i zapalili kuću (kulu) u Plužinama

·        MILIVOJE KARADŽIĆ, plemenski kapetan kapetanije Drobnjačke

·        MARKO TREBJEŠANIN (1870-1936), iz sela Struga (Šavnik), protojerej, završio Bogosloviju na Cetinju, rukopoložen 1890. u Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi (Eparhiji zahumsko-raškoj), nastojatej hrama Svetoga Georgija u Tušini i paroh uskočki sa selima Strug, Malinsko i Sirovac, 1911. poslanik Crnogorske narodne skupštine, vojni sveštenik u ratovima 1912-1916, pominje ga kao svoga pouzdnika i jedan od vođa ustanika Ivan Bulatović u raportu sredinom 1920. crnogorskoj kraljevskoj vladi u egzilu

·        STANKO GRUBAČ, pješadijski komandir (major) iz Nikšića, porijeklom iz Crkvičkoga polja, na Pivskoj planini, starinom iz Drobnjaka, Srbi ga uoči Božićnoga ustanka hapse, nalazi se februara 1919. na popisu zatvorenika Jusovče u Podgorici

·        JOVAN MEMEDOVIĆ, iz sela Duži (Šavnik), crnogorski kapetan, 1906. pogranični (obavještajni) komesar na Žabljaku, poslanik Crnogorske narodne skupštine, docniji funkcioner i kandidat na poslaničkoj izbornoj listi Crnogorske (federalističke) stranke

·        ILIJA KECOJEVIĆ, iz sela Boričja (Piva), crnogorski poručnik, komita od austrougarske okupacije

·        PETAR DAKIĆ, iz sela Mala Crna Gora (Žabljak), takođe komita od austrougarske okupacije, njegova grupa odbila da po okončanju tzv. Podgoričke skupštine položi oružje, nastavili borbu protiv Srba, u toj borbi poginuo 1921.

·        RADE KRŠIKAPA, iz sela Sirovac (Šavnik), plemenski kapetan, oficir, interniran tokom austrougarske okupacije u logor Nadmeđer iz kojeg je pokušao bjekstvo

·        TOMO KRŠIKAPA, iz Sirovca, diplomirani pravnik, advokat, docniji član Crnogorske (federalističke) stranke

.

.

Između 1918. i 1923. umjesto nekadašnjih šest kapetanija, postojala su dva sreza: Šavnički (Šavnik) i Pivski (Goransko). U srez Pivski su ušle nekadašnje kapetanije Župo-pivska i Planino-pivska. O komitskome pokretu i zelenašima u Pivi će biti riječi nekom drugom prilikom. Sada o zbivanjima u Uskocima i Drobnjacima…

Započelo je srpskom agitcijom tek nakon tzv. Podgoričke skupštine, potplaćivanjem i prisilnom regrutacijom, te popisivanjem protivnika okupacije.

Naime, kao i širom Crne Gore, „poslanici” kvislinškoga skupa održanoga tokom novembra 1918. u Podgorici, uopšte i nijesu birani od naroda na izborima, nego su prosto imenovani od Srba. Iz sreza Šavničkoga, jedan od njih je i maloljetan – maturant!

Evo „poslanikâ” iz toga sreza: pisar Bogdan Bojović, maturant Tomo Poleksić, sveštenik Stanko Obradović, pisar Ljubo Cerović, pisar Radule Jauković, učitelj Radovan Tomić – taj će docnije biti zarobljen od komita.

No, prethodno je „poslanik” Tomić, inače pripadnik četničke organizacije Koste Pećanca – paravojnih snaga Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenca – imao nečasnu ulogu i u Nikšiću. Tamo su, uoči Božićnoga ustanka, zatvorena trojica Petrovića-Njegoša.

Da vidimo, kako 1940. godine o tome piše vatreni naš „ujedinitelj”, Jovan Ćetković (1890-1963), konvertit, naime docniji komunistički uglednik: ministar poljoprivrede i šumarstva Narodne Republike Crne Gore:

„Narodni poslanik, jedan od četničkih vođa, Radovan Tomić, uzeo je sa sobom Petroviće iz zatvora, vodeći ih u pravcu Drobnjaka, u namjeri da ih u Drobnjaku izvede pred narodni sud i da na taj način Drobnjaci dobiju zadovoljštinu za mnoga nedjela i nasilja učinjena nad Drobnjacima za vrijeme vladavine kralja Nikole. Tomićev brat, Vladimir, svršeni pravnik i sudija, bio je u svoje vrijeme, kao slobodouman i napredan intelektualac, uhvaćen i zvjerski isprebijan od sluga kralja Nikole, i na kraju odveden iz Šavnika u Podgoricu, te onamo strpan odmah u Jusovaču, gdje je na kraju i kosti ostavio. Poslanik Radovan Tomić ipak je s puta vratio natrag zarobljene Petroviće – Boža, Đura i Marka, na molbu i zauzimanje nikšićkih građana” („Ujedinitelji Crne Gore i Srbije”, Dubrovnik, 359).

O kakvom se radilo „nezadovoljstvu” u pogledu kralja Nikole ili njegovim „slugama”? Provjerimo kroz okupcionu dokumentaciju.

„Komandant trupa” u Nikšiću, pukovnik Stojan Popović – Srbin iz Vojvodine, koji je u Crnoj Gori ostavio krvavi trag masovnih zločina nad civilnim stanovništvom – dobio je od svoga agenta izvještaj da je u Boanu „održan zbor u cilju sprovođenja organizacije”, a „za očuvanje postignutog ujedinjenja”.

„Prisutnih je bilo do 80 ljudi iz selâ Sirovca, Struga i Tušinje, dok su iz sela Timara bila svega 3-4, a iz sela Slatine nije bio niko”. Odziv naroda okupljanju na Boanu se ocjenjuje kao – slab. „U organizaciju su se upisali gotovo svi prisutni, ali pošto nije bilo prisutnih iz sviju sela, upisivanje nije završeno. Izbran je odbor od 12 članova”.

„Da bi se organizacija sprovela po svima selima, ustanoviće se u svima odbori, koji će u zajednici sa kmetovima izvršiti upis članova, kao i popis onih koji NIJESU stupili u organizaciju”.

„Kad se držao zbor, u neposrednoj blizini nalazio se i Rade Kršikapa sa 2-3 rođaka i sa nekoliko još drugova. Niko od njih nije ni pokušao da pravi kakvu smetnju”, referiše agent sa skupa u Boanu.

„Pošlje govora, kojim sam u isto vrijeme izbor otvorio, govorio je po pristanku prisutnih i Toma Kršikapa, pravnik, koji se nalazi sa Radom”, a „on je svojim govorom ciljao na to da se očuva sloboda i ujedinjenje. Pošlje održanih govora otpočelo je upisivanje u organizaciju, a Rade je Kršikapa otišao sa drugovima”.

„Prema cjelokupnom broju opštinara, zbor je SLABO POSJEĆEN, jer je na isti došlo svega do 80 ljudi. Ovako SLAB ODZIV je bez sumnje stoga što se NAROD i danas nalazi pred pitanjem: da li je ujedinjenje Crne Gore prema Novembarskoj skupštinskoj odluci svršena stvar, jer mu se nekoliko puta sa zvanične strane saopštavalo da je ujedinjenje svršena stvar, dok međutim docnije je uvijek bilo verzija – za njega barem toliko ubjedljivih koliko i zvanična saopštavanja – da je ujedinjenje još uvijek u pitanju pred Konferencijom mira”.

I sljedeći navod iz izvještaja srpskoga agenta sa skupa na Boanu potvrđuje da „delegati” kvislinške tzv. Podgoričke skupštine nijesu birani na izborima, nego su prosto imenovani, kupljeni ili ucijenjeni od Srba:

„Da narod gleda ovako na pitanje svoga ujedinjenja, nalazim da je došlo otuda što on, kad je ujedinjenje imalo da bude izglasano NIJE PITAN u pogledu biranja poslanika, te otuda smatra i sâmo ujedinjenje kao donekle nametnuto”.

„Narod je u svemu tome vidio da nema vlasti i da to novo doba nije doba sređivanja nego doba LUTANJA”, zaključuje se.

Da „Crna Gora nije propala”, svjedoče sačuvane i objavljene depeše okupacionih vlasti iz proljeća 1919. o pojavi velikih grupa komita i o komešanju u narodu. Na čelu ustanika u Uskocima su upravo Rade i Tomo Kršikapa, koji se, preko Sinjajevine, povezuju s komitima iz Mojkovca.

U izvještaju iz Kolašina 17. juna 1919. Komandi Zetske divizijske oblasti na Cetinju (pov. br. 124), navode da se kod sela Trebaljevo, pojavilo „iz šume oko 50 naoružanih ljudi” predvođeni „sa oficirom Radom Kršikapom iz Uskoka i TODOROM DULOVIĆEM iz Okruga Bjelopoljskoga”. Prethodno, „bili su u Okrugu Bjelopoljskom sa 13 lica radi agitacije za kralja Nikolu”. 

U okolinu Mojkovca 14. juna 1919. Srbi su na njih poslali poćernu jedinicu, ali bez uspjeha. Presreli ih komiti kod Trebaljeva, ne dozvolivši im da produže putovanje.

Bilježi se da komiti borave u hanu (kafani) Arsenija Ćetkovića. Kreću se po Štitarici i Śerogoštu, na drumu Mojkovac–Kolašin.

Sazvan je zbor, okupio se narod, držani su govori, pozivaju „mještane iz selâ Štitarice i Sjerogošta da se pobune i sa njima da zbace Srbijanske vlasti i da protjeraju vojsku, pa upravu da uzmu u svoje ruke”.

Iz Štitarice je i komita RADOICA OROVIĆ. Tu se još 1888. iz Uskoka doselio Vuk Kršikapa, čiji je sin Blažo, po ličnoj ugrenciji knjaza Nikole I, završio oficirsku školu, postao poručnik i komandir Štitaričke čete – docnije, 1912. godine, po oslobođenju Mojkovca i Bijeloga Polja, poginuo na Skadru.

U Gornjoj Štitarici, na obroncima Sinjajevine – kako navode srpski izvori – domaćin uskočkim komitima, Duloviću i družini je „Milija barajktar”.

To je MILIJA N. RAOSAVLJEVIĆ, odlikovani barjaktar Štitaričke čete, junak iz starih crnogorsko-turskih ratova, balkanskih i Prvoga svjetskoga rata…

(Nastavlja se)