Proglas crnogorske narodne omladine iz 1937. godine

DVA DRŽAVOTVORNA PROGLASA CRNOGORSKIH FEDERALISTA I KOMUNISTIČKE CRNOGORSKE OMLADINE POVODOM KRVOPROLIĆA NA BELVEDERU KOD CETINJA 1936.

(U čast i slavu jubileja 85 godina od demonstracija na Belvederu kod Cetinja 26. juna 1936. godine. Dio iz teksta besjede pravnika i istoričara mr. Novaka Adžića na Cetinju u okviru “Istorijskog časa” održanog na Cetinju 26. juna 2021. godine u organizaciji Prijestonice Cetinje i SUBNOR-a Crne Gore).

Piše: Mr Novak ADŽIĆ, doktorand istorijskih nauka

Crnogorska narodna omladina, nacionalno samosvjesna i prkosna, u otporu okupacionom zlu i teroru režima odgajana i stasala, koja je bila na slobodarskim i patriotskim antifašističkim pozicijama Crnogorskog narodnog fronta slobode i pune saradnje crnogorskih komunista (PK KPJ za Crnu Goru) i Crnogorske stranke (kon/federalista), u borbi za slobodu i državnost Crne Gore, te njihove zajedničke akcije u legitimnom pokušaju obaranja nenarodnog i diktatorskog režima u Kraljevini Jugoslaviji, pod egidom Karađorđevića i vlade dr Milana Stojadinovića, je 1937. godine, na godišnjicu slavnog ali krvavog stratišta, brojnih ubistava, ranjavanja i hapšenja nevinih Crnograca na Belvederu kod Cetinja, 26. juna 1936. godine, prije i nakon tih događaja, uputila je crnogorskom narodu Proglas sljedeće sadržine:

1. “CRNOGORSKOME NARODU!

26. juna ove godine navršava se godina dana otkako je izvršen sraman zločin na Belvederu od strane beogradskih krvavih vlastodržaca. Navršava se godina dana od mučkog ubijstva iz zasjede i s leđa, koje su srbijanski žandari, plotunima iz mitraljeza i pušaka, izvršili nad golorukim narodnim borcima: Vukmanovićem, Ražnatovićem, Jovićevićem, Šofrancem, Petričevićem i Vujovićem.

Pored ubijenih narodnih junaka, koji su položili svoje živote za slobodu i ravnopravnost crnogorskog naroda, našli su se pod Belvederom desetine ranjenih seljaka, koji su se sklonili u obližnja sela iz straha od srbijanskih zulumćara. Potsjećajući crnogorski narod na ovaj mučki zločin beogradskih vlastodržaca, crnogorska omladina, koja se iskreno bori za dobro svoga naroda i kojoj teško padaju sva bezakonja i zločinačka djela srbijanskih bankara i đenerala, ne može a da se ne sjeti niza drugih zločina od 1918. godine na ovamo.

Ko se ne sjeća mučeničke smrti majke, žene i djeteta narodnog borca Petra Zvicera, koje su srbijanski žandari zatvorili u kuću i u njoj žive zapalili? Ko se ne sjeća mučkog ubijstva narodnog borca Šćepana Mijuškovića, koji je, sav izmrcvaren, bačen u jamu nedaleko od Nikšića, gdje je poslije nekoliko dana pronađen? Zar da ne potsjetimo Crnogorce na ubijstva nekoliko narodnih boraca prilikom tobožnjeg bjegstva iz cetinjskog istražnog zatvora? Zar možemo da zaboravimo na stotine političkih osuđenika iz Crne Gore, koji su godinama čamili po jugoslovenskim tamnicama, a mnogi još i danas čame? Zar da se ne sjetimo velikog narodnog junaka Petka Miletića, koji je mjesecima mučen u zloglasnoj beogradskoj Glavnjači i bez ikakvih dokaza osuđen na 7 godina robije? Naša nabrajanja bila bi beskonačna, jer je sve mučke i gnusne zločine beogradskih vlastodržaca nemoguće nabrojiti.

Ubistva, mučenja, progoni i slanja na robiju nevinih radnika, seljaka i školovanih ljudi; bestidna pljačka siromašnog naroda Crne Gore; potpuna nacionalna obespravljenost Crnogoraca – to je bilans rada sviju protivnarodnih režima od 1918 godine na ovamo.

Krvava strahovlada Stojadinović – Spaho – Korošec sprovodi najbrutalniji teror nad crnogorskim narodom kao i nad ostalim ugnjetanim i obespravljenim narodima Jugoslavije. Uz blagoslov popa Korošeca izvršena su ubijstva na Belvederu, u Crmnici, u Baranima kod Peći, u Podgorici i u Beogradu. Uz njegov blagoslov su stotine Crnogoraca zvjerski mučeni u Dubrovačkoj i Sarajevskoj glavnjači. Pod Stojadinović – Koroščevim režimom čame stotine antifašističkih boraca po raznim tamnicama Jugoslavije. U unutrašnjoj politici protivnarodna Stojadinović – Koroščeva vlada vodi politiku pljačke i nacionalnog ugnjetavanja; a svojom spoljnjom politikom ona priprema nov pokolj narodima Jugoslavije povezujući se sa Musolinijem i Hitlerom, a odvajajući te narode od isprobanih prijatelja i saveznika: Francuske, Čehoslovačke, Sovjetske Rusije i ostalih demokratskih zemalja.

Mi, crnogorska narodna omladina, koristimo godišnji pomen Belvederskim žrtvama da javno i iskreno pozovemo sve one Crnogorce koji se ne slažu sa današnjim režimom, na zajedničku borbu protiv današnje nenarodne vlade. U Crnoj Gori moramo ostvariti narodnu slogu i tako ujedinjeni povesti borbu za demokratiju i slobodu i za bratsku ravnopravnost crnogorskog naroda s ostalim narodima Jugoslavije. Nasuprot fašističkog fronta Petra Živkovića, Barićevića, Hođere i Ljotića, čiji rad omogućava i blagosilja današnja krvava vlada, mora se stvoriti Narodni Front Slobode, koji će zadati smrtni udarac fašizmu i današnjoj nasilničkoj i protivnarodnoj vladi Stojadinović – Korošec – Spaho i tako vratiti narodu otete slobode.

Odajući poštu palim borcima na Belvederu, mi se zavjetujemo, da ćemo ići njihovim stopama i kličemo:
Slava žrtvama palim na Belvederu! Slava svim ostalim borcima, palim za narodna prava i slobode! Živjeli utamničeni narodni borci! Živio Narodni Front Slobode! Dolje nenarodna i krvoločna vlada Milana Stojadinovića!
CRNOGORSKA NARODNA OMLADINA”.

2. PROGLAS VOĐE CRNOGORSKE STRANKE (FEDERALISTA) DR SEKULE DRLJEVIĆA NAKON BELVEDERSKOG PROTESTNOM ZBORA KOD CETINJA 26. JUNA 1936. GODINE

Nakon krvoprolića na Belvederskom protesnom zboru kod Cetinja (1936), vođa Crnogorske stranke dr Sekula Drljević izdao je politički proglas pod naslovom „Povodom krvavih događaja 26. juna 1936. godine kod Cetinja“, koji je u formi letka rasturan po selima u Crnoj Gori. Drljević u proglasu upućenom Crnogorcima i zelenašima (pripadnicima Crnogorske stranke/federalista) tvrdi da je vlast u rukama Beograda na pragu Cetinja prosula nevinu krv crnogorskih zelenaša, koje naziva junacima iz Riječke i Crmničke nahije, „sa čijih viteških domova nikada nije skinuta zastava crnogorske slave, crnogorski krstaš barjak“. Za Drljevića stradali belvederski heroji nikada nijesu iz svojih ruku ispustili crnogorski krstaš barjak, niti će se, po njemu, nikada njihovo živo i mrtvo srce odreći crnogorske časti i slobode. Poginuli demonstanti pod Belvederom kod Cetinja, po Drljeviću, stradali su za Crnu Goru i njihova borba i žrtva jednaka je herojima sa povijesne Vrtilejke, junacima „Gorskog vijenca“ na čelu sa Vukom Mićunovićem, Vukom Mandušićem i Bajom Pivljaninom i herojima palim u istorijskim epopejama, znametim vojnim bojevima Crnogoraca na Carevu Lazu, Grahovcu i Vučjem Dolu. Drljević u proglasu navodi da su svi oni Crnogorci koji pripadaju bilo kojoj srbijanskoj stranci ravni „poturčenjacima“ iz Njegoševog „Gorskog vijenca“, čime aludira na fenomen izdaje Crne Gore i Crnogoraca, indirektno, ali očevidno, optužujući da su „izdajnici Crne Gore“ svi oni koji pripadaju kako vladajućoj Jugoslovenskoj radikalnoj zajednici dr Milana Stojadinovića (JRZ), tako i svim drugim partijama čije je sjedište bilo u Beogradu, a koje su imale ogranke u Crnoj Gori (Zetskoj banovini).

Sekula Drljević, tada stradale, ubijene crnogorske patriote na Belvederu, iz mitraljeza oružanih snaga režima, naziva s pravom herojima, koji su svojom „viteškom smrću“ pokazali „da neprijatelj časti i slobode Crne Gore može oteti crnogorski barjak samo mrtvoj ruci crnogorskih zelenaša“. Na samom kraju proglasa Drljević ističe poklič „Sloboda Crne Gore ili smrt“ i odaje počast i vječnu slavu poginulim demonstima na Belvederu kod Cetinja, opet kličući „Živjela Slobodna Crna Gora! Živjeli zelenaši“. Vlast je zapljenjivala taj Drljevićev letak, a sam Drljević je, zbog njegove sadržine, bio uhapšen u Zemunu, ali je, nakon nekoliko dana, pušten iz pritvora, ali je ostao pod policijskim nadzorom.

Na zapisničkom zaslušanju pred isljednikom, Savić Marković Štedimlija je 11. maja 1955. godine, pored ostalog, saopštio da je Drljevićevo „istupanje na sudovima kao branitelja komunista ja sam tumačio kao njegovu bliskost i sklonost da stane, možda ne komunistom, ali njihovim saveznikom u borbi. Njegov letak poslije krvavih događaja na Belvederu kod Cetinja, iako je napisan na moju molbu, dokazivao mi je, da je on na strani tih, koji su organizovali taj pohod na Cetinje, a to su bili, uglavnom komunisti ili barem ljudi, koji su sebe smatrali komunistima“.

(Izvor: Hrvatski državni arhiv (HDA), SDS RSUP SRH, Zapisnik sa saslašunja S. M. Štedimlije, Zagreb, 11 svibnja 1955).

U nastavku saslušanja od 2. XI 1955 pred isljednikom Okružnog istražnog centra sudskog okruga Zegreb, Štedmilija je, između ostalog izjavio da sa Drljevićem od 1928. do 1935. nije imao nikakve veze, pa dodaje:“ U aprilu 1935. godine sreo sam se sa njim, ali tom prilikom nismo vodili nikakve političke razgovore, jer smo bili u društvu na jednom privatnom ručku u prisustvu članova porodice. Kasnije, s njim sam stajao u prepisci. Sadržaj te prepiske odnosio se na poznate događaje na teritoriju Cetinja, kojom je prilikom žandarmerija otvorila vatru na jednu veću grupu ljudi koji su išli radi nekog protesta na Cetinje. Tada sam ja Drljeviću poslao tekst jednoga letka što sam ga u Zagrebu izdao, našto mi je on odgovorio tražeći pobliže podatke o slučaju. O rezultatu te prepiske došlo je do objavljivanja jednog njegovog letka o istom događaju. Povodom jednog i drugog letka bio sam podvrgnut istrazi koju je vodio neki inspektor Jovanović u Beogradu. Tom prilikom bio je Drljević uhapšen, a mene su htjeli otpraviti u Zemun, ali zbog visoke temperature od toga se odustalo“.

(Izvor: Hrvatski državni arhiv (HDA),SDS RSUP SRH, Zapisnik sa saslašunja S. M. Štedimlije, Zagreb, Zagreb, 2. XI 1955).

Proglas dr Sekule Drljevića, nakon belvederskog protesnog zbora 26. juna 1936. godine, saopšten u ime Crnogorske stranke, glasi u cjelosti:

“Braćo Crnogorci, braćo zelenaši!
Dana 26. juna Beograd je strijeljao na pragu Cetinja naše drugove zelenaše, sinove junačke Riječke i Crmničke nahije, sa čijih viteških domova nikada nije skinuta zastava crnogorske slave, crnogorski krstaš barjak. Ni suđene ni osuđene Beograd ih je strijeljao mitraljezima, da bi njihova mrtva ruka krstaš ispustila, da bi se njihovo mrtvo srce odreklo barjaka crnogorske časti i slobode. Živo se ne odreče nikada.

Braćo zelenaši! Pod brdom Vrtijeljkom, na kome pogibe ono jato vitezova sa tri serdara i dva vojvode, izginuli su naši drugovi jednako kao i oni za slobodu Crne Gore. Slava njihova trajaće dokle i slava Vrtijeljskih junaka. Junaci “Gorskog vijenca” na čelu sa Vukom Mićunovićem, Vukom Mandušićem i Bajom Pivljaninom primiće ih u društvo, kao sebi ravne.

Mjesto na kome su poginuli, sveto je mjesto jednako kao i Vrtijeljka, kao i Carev laz, kao Grahovo, kao i Vučjido i kao sva ostala bezbrojna mjesta, na kojima su ginuli Crnogorci u borbi za čast Crne Gore i Crnogoraca.
Braćo zelenaši! U nas gleda sa Lovćena Vladika, čija je vila splela vijenac stvaraocima crnogorske slave i uči nas svojom borbom sa Lovćenskim gromovima, da živjeti znači boriti se. U nas gleda Vuk Mićunović i uči vas, das u poturčenjacima jednaki oni, koji idu u turske svatove. Danas su to svi Crnogorci, koji pripadaju bilo kojoj srbijanskoj stranci. Svi su oni svatovi Sulja Barjaktara. U vas gledaju junaci, koji su strijeljani 26. juna i uče vas svojom viteškom smrću, da neprijatelj časti i slobode Crne Gore može oteti crnogorski barjak samo mrtvoj ruci crnogorskih Zelenaša. Izginuli drugovi krunisani besmrtnošću ne traže od vas da ih osvetite, nego da ostanete vjerni njihovom i svom zelenaškom programu.

Sloboda Crne Gore ili smrt! Slava vitezovima, koji pogiboše za čast i slobodu Crne Gore 26. juna 1936. godine! Živjela slobodna Crna Gora! Živjeli zelenaši!”.

(Izvor: DACG-OSIO NP-Podgorica, Arhiv CK SK CG, II 1929-1941, V2a-54 (36), Redovni nedjeljni izveštaj pretsjedniku vlade od 30. jula 1936, Proglas dr Sekule Drljevića, Povodom krvavih događaja 26. juna 1936 godine kod Cetinja).