Crkva Crne Gore i pravoslavni Crnogorci u globalnoj konfesionalnoj statistici (Njujork, 1860)

Piše: Vladimir Jovanović

Početkom 1860-ih procjenjuje se da je u svijetu ukupno 74,6 miliona pravoslavnih hrišćana, a od toga ih je najviše u Rusiji (59 miliona, uključujući 5-15 miliona starovjeraca i pripadnika drugih tipično ruskih hrišćanskih kultova ili sekti), zatim u Turskoj (11,5 miliona), Austriji (oko 2,9 miliona), Kraljevini Grčkoj (900.000), Jonskim ostrvima (do 1864. autonomija pod britanskim nadzorom, 180.000), u CRNOJ GORI (125.000), Prusiji (1.300).

Srazmjerno veliki broj pravoslavnih u Turskoj je iz razloga što su Arapi, dio Grka, zatim dio Srba (u Turcima vazalnoj Kneževini Srbiji), Bugari, Makedonci, pravoslavni Albanci, Vlasi, Cincari, dio Crnogoraca, tada još pod Sultanom; a unutar Austrijske carevine su Rumuni, dio Srba, Vlaha, manji ogranci Ukrajinca, Bjelorusa i Rusa, te Crnogorci u Boki Kotorskoj, etc.

Globalnu konfesionalnu statistiku objavljuje 1860. i 1863. godine njemačko-američki profesor Aleksander Jakob Šem (1826-1881), teolog i filolog, predavač na koledžu, stručni saradnik vjerskih i enciklopedijsko-statističkih izdanja, autor i nekoliko rječnika, etc.

.

Naslov Šemove opsežne (dvotomne) knjige na temu konfesionalne statistike je u prijevodu „Američki crkveni godišnjak” (Njujork, 1860). Šem je, takođe, približno iste podatke objavio u skraćenoj verziji kao jedan od priloga za „Nacionalni almanah i godišnju evidenciju za 1863”, publikaciju štampanu u Filadelfiji (SAD), u saradnji s izdavačima iz Londona, San Franciska i Pariza.

Istočno-pravoslavnu crkvu Šem skupno naziva Grčka crkva (The Greek Church), a pomjesnu Crkvu u Kraljevini Grčkoj Helenska crkva (The Hellenic Church). Donosi i podatke o CRKVI CRNE GORE (THE CHURCH OF MONTENEGRO) – jednoj od tada ukupno deset autokefalnih – kao i procjenu broja pravoslavnih unutar Knjaževine Crne Gore.

Ukupan broj ljudi 1860. je 1,3 milijarda, od čega su u konfesionalnoj podjeli najbrojniji pripadnici, kako ih naziva, „istočno-azijskih religija” – 600 miliona (46,15 odsto), svih hrišćana je 335 miliona (25,77 odsto), pagana 200 miliona (15,39 odsto), muslimana 160 miliona (12,31 odsto), Jevreja 5 miliona (0,38 odsto). U napomeni o vaseljenskoj Grčkoj crkvi piše:

„Grčka crkva sastoji se od DESET NEZAVISNIH TIJELA (ten independent bodies), to jest: I) Crkva Carigrada, pod patrijarhom Carigrada, sa 136 episkopa, od kojih je 11 u podunavskim kneževinama (4 u Vlaškoj, 3 u Moldaviji, 4 u Srbiji), 7 na Jonskim ostrvima, 1 u Veneciji. II) Crkva Aleksandrije, pod Patrijarhom Aleksandrije i 5 episkopa. III) Crkva Antiohije, pod Patrijarhom Antiohije, sa 17 episkopa IV) Crkva Jerusalima, pod Patrijarhom Jerusalima, sa 14 episkopa. V) Ruska crkva, pod Svetim Sinodom Petrograda i 66 episkopa. VI) Crkva Kipra broji 4 episkopa, pod arhijerejem Nove Justinijane. VII) Crkva Austrije, pod arhiepiskopom [Sremskih] Karlovaca (koji je 1848. preuzeo titulu patrijarha) i 11 episkopa. VIII) Crkva Gore Sinajske, koja ima samo 1 arhijereja. IX) CRKVA CRNE GORE, sa isto tako samo jednim arhijerejem. X) Helenska crkva, sa 24 episkopa, pod Svetim Sinodom Atine”…