Brkovićeva Etnogenezofobija i SDB

Za Antenu M piše: Jadranka Selhanović 

Pojava knjige Sava Brkovića „Etnogenezofobija-prilog kritici velikosrpstva“, u izdanju Književne opštine Cetinje, 1988. godine, u kojoj autor problematizuje mitove i falsifikate o etničkom porijeklu Crnogorca, izazvala je velike političke rasprave. Brkovićeva knjiga, koja je  objavljena u vrijeme ekspanzije velikosrpskog nacionalizma u Crnoj Gori, naišla je na oštre kritike i osude od strane tadašnje aktuelne vlasti. Epilog političkih rasprava vođenih povodom Brkovićeve „Etnogenozofobije“, bio je kvalifikovanje knjige kao nacionalističkog štiva, odnosno produkta crnogorskog nacionalizma.  Uslijedilo je i   isključenje   iz SKJ  autora knjige Sava Brkovića, narodnog heroja, istinskog i časnog crnogorskog komuniste, člana Partije  kojoj je pripadao od 1924. godine.

Kao što to obično biva,  dešavanja vezana za Brkovićevu knjigu pomno je pratila i Služba državne bezbjednosti. Sva događanja i ličnosti u vezi sa knjigom,  tretirani su od strane Službe, koja je o tome sačinila izvještaj  naslovljen „Neki  bezbjednosni aspekti rasprava o crnogorskom nacionalizmu“. Što je sve SDB zabilježila povodom dešavanja vezanih za Brkovićevu „Etnogenezofobiju“, sadržano je  u izvještaju sačinjenom 14. februara 1988. godine, koji integralno objavljujemo.

Dokument:

RSUP SR CRNE GORE

Služba državne bezbjednoti

III sektor                                                                                      Strogo povjerljivo

Titograd, 14. 02. 1988. godine

                                NEKI BEZBJEDNOSNI ASPEKTI RASPRAVA O

                                    CRNOGORSKOM NACIONALIZMU

Jedan broj lica/[1]- „grupa entuzijasta“, inicijatora i nosilaca kulturnog života na Cetinju, inače članova Književne opštine Cetinje (KOC), okupljenih u njenom predsjedništvu i u redaciji časopisa „Ars“/[2], u posljednje vrijeme skrenula je na sebe pažnju, zbog ispoljavanja i djelovanja sa pozicija crnogorskog nacionalizma.

Njihova aktivnost je pod uticajem i uplivom nekih od ranije eksponiranih pojedinaca sa ovih (dr Vojislav Nikčević) ili sa pozicija građanske desnice (Jevrem Brković i mr Šefket Krcić).

Kao produkt te i takve njihove orjentacije i djelatnosti je i objavljivanje knjige „Etnogenezofobija-prilog kritici velikosrpstva“, Sava Brkovića, sa preludijumom, odnosno predgovorom Sretena Zekovića, profesora marksizma u srednjoškolskom centru na Cetinju.

I u predgovoru, i u knjizi, razvijaju se teze o ugroženosti crnogorskog naroda od strane srpskog, te o autoktonom razvoju crnogorske nacije, koji se dokazuje etnogenezom potpuno odvojenom od srpskog naroda i dr. Pisani su sa  dosta žučnom polemičkom intonaciom, uz obezvređivanje, negiranje, etiketiranje i vrijeđanje svih autora ili institucija koje ne stoje na njihovim ideološkim i „naučnim“ pozicijama.

Kao što se moglo i očekivati, knjiga (sa predgovorom) naišla je na reagovanja u sredstvima javnog informisanja/[3] i u vezi nje se već vodi i žučna polemička rasprava, dok su pojave ovakve nacionalističke pretencioznosti odvajanja i razdvajanja dijelom već dobile ocjenu određenih političkih reagovanja i naučnih rasprava (simpozijum „Nacija i nacionalizam“ u Ulcinju, u organizaciji Marksističkog centra CK SK Crne Gore i Marksističkog centra OK SK Ulcinja).

Pored polemički intoniranih tekstova u sredstvima javnog informisanja, kojima se već stvara određena polemičarska psihoza i konfrontiranje, indikativno je da pojedina ekstremna lica iz Književne opštine Cetinje, ili njima bliski istomišljenici i podržavaoci, u svojim krugovima i prema trećim licima u Republici i šire preporučuju knjigu kao „vrijedno naučno dostignuće“, kao „naučnu istinu zasnovanu na principima AVNOJ-a“ i sl. Osim toga, pojedinici, kao npr. J. Brković,

i pored toga što je puštena u prodaju, uzeo je desetine primjeraka knjige, koje šalje svojim prijateljima i vezama sa istim idejnim opredjeljenjem (u Prištinu i Beograd).

S druge strane, grupa eksponiranih lica pomno prati reagovanja u vezi sa knjigom, naročito negativne komentare i u zatvorenim krugovima procjenjuju da se ne radi samo o napadima na knjigu, već i na KOC i njen časopis „Ars“.

Prateći te polemičke rasprave, dr Vojislav Nikčević, Sreten Zeković i Mladen Lompar su se dogovorili da ne odgovaraju na objavljene članke/[4] procjenjujući pri tom da se knjiga reklamira, samim tim što se više napada i da im to ide u prilog. Smatraju da im je najvažnije sačuvati „Ars“, tj. obezbijediti da časopis „nastavi sa izlaženjem i zadrži dosadašnju koncepciju“, kao i da očuvaju „unutrašnje jedinstvo“.

S. Zeković skuplja sve članke koji osporavaju knjigu Sava Brkovića i ima namjeru da u „Arsu“ odgovori sa jednim opširnim člankom na sve napade. Drugi, pak izražavaju zabrinutost zbog mogućnosti da knjiga bude sudski zabranjena, što bi imalo negativne posljedice i za književnu opštinu i za „Ars“. U koliko eventualno dođe do „gašenja“, „Arsa“, V. Nikčević smatra da se treba na vrijeme preorjentisati prema „Cetinjskom listu“, uz isticanje, da je glavni i odgovorni urednik ovog lista na njihovoj strani, pa bi se otvorio novi prostor za objavljivanje članaka i plasiranje njihovih stavova.

Raspolaže se i sa operativnim saznanjem da se Mr Šefket Krcić, jedan od recenzenata knjige veoma uplašio zbog njenih negativnih prikaza i napada u sredstvima informisanja, izražavajući spremnost da se javno distancira od nje i odrekne svoje recenzije, kako ne bi izgubio mjesto predavača na Nastavničkom fakultetu u Nikšiću.

U cilju davanja podrške ovoj knjizi, zagovara se i organizovanje jednog naučnog skupa na Cetinju, na kome bi ona bila predmet šire naučne rasprave (Branko Nikač iz Beograda, advokat u penziji, koji je uputio jedno oštro pismo na više adresa: CK SK Crne Gore, OK SK Cetinje; KOC-u i dr., u kome se daje podrška knjizi i napadaju neke polemičke ocjene o crnogorskom nacionalizmu).

Posebnu pažnju u vezi sa pojavom knjige Sava Brkovića zaslužuje ponašanje i aktivnost Jevrema Brkovića. Indikativno je da je prije nepunu godinu dana po bibliotekama i arhivima na Cetinju tragao za dokumentima o zađevicama i „neprijateljstvima“ između Crnogoraca i Srba, što se može dovesti u vezu sa njegovim eventualnim učešćem u pripremanju i pisanju knjige Sava Brkovića, pogotovu kada se zna da je Savo u poodmaklim godinama i slabog zdravstvenog stanja. Jevrem preporučuje knjigu kao „vrijedno naučno dostignuće“, i šalje svojim prijateljima i istomišljenicima u Prištini i Beogradu. Stalno je u kontaktu sa grupom eksponiranih lica iz KOC-a, kojima daje podršku, sugestije, savjete i obavještava ih o svojim preduzetim koracima i aktivnostima. Indikativno je, da je znao da će na simpozijumu „O naciji i nacionalizmu“ u Ulcinju, ne samo Savo Brković i njegova knjiga, več i Književna opština Cetinje, biti predmet napada od strane dr Rista Kilibarde (kojega naziva sa pogrdnim imenima), o čemu je upoznao Mladena Lompara, naglašavajući da je detaljno o tome informisan od „pouzdane veze“ te da to nije dobro, ali da se treba boriti, insistirajući da o tome odmah treba obavijestiti Zekovića, Popovića, Cimešu, i dr.

U razgovoru sa Zekovićem, pohvalno je govorio u vezi njegovog objavljenog članka u „Borbi“, za koji su navodno Sreten Perović i Milorad Stojović rekli da je „genijalan“. Negodovao je po obavještenju od strane Zekovića da mu je tekst redakcija „Borbe“ skratila i ono „najvažnije“ izostavila („sve što bi pokrilo ovo njihovo blato, što su na nas bacili“). Obavijestio je Zekovića da mu je Rotković rekao kako je Kilibarda u Ulcinju „doživio strašne kritike“, te da nije bilo onako kako je štampa prenijela. Nije propustio a da ga ne obavijesti o svojim intervecijama kod Rakasa, direktora „Borbe“ da mu se pomenuti tekst objavi. Obojica su mišljenja da bi u ovom trenutku dobro bilo, kada bi mogli da prate „stranu emigrantsku četničku štampu“, očekujući i u njoj napade na knjigu Sava Brkovića (Jevrem će, s tim u vezi, pokušati preko TANJUG-a i Iva Popovića da dođe do podataka).

I neka druga bezbjednosno interesantna lica iz naše Republike pomno prate sve rasprave i osude knjige Sava Brkovića. Tako npr. Momir Vojvodić, u tel. razgovoru sa dr Veselinom Đuretićem pohvalno kaže u vezi njegovog članka objavljenog u „Intervjuu“, što mu je udario „sitan vez“, naglašavajući kako je on navodno još prije 10 godina rekao Savu da piše kako je „ludnice napunio mladim glavama, pa Kraljske Bare“, kako je „zapalio Ozriniće“, „napravio pasja groblja“, kako je „u smrt otjerao Vukmana Kruščića“, i da je glavni „strateg svih tih tragedija“. Između ostalog rekao je Đuretiću da je „velika paranoja zahvatila nekoliko kretena po Cetinju“, koje je „gnijezdo ludila“, dodajući da se stane u Nikšiću, ali Nikšić je Hercegovina i tu nijesu našli, nijesu se primili znaš. To korijenje nije primilo“. Obojica se slažu u ocjeni da iza njih neko stoji, aludirajući pri tom na pojedine društveno-političke radnike bez pominjanja njihovih imena, a o čemu će detaljnije razgovarati prilikom njihovog prvog susreta.

Služba DB će i dalje pratiti sve bezbjednosno interesantne komponente u vezi nacionalističkog ispoljavanja i o tome redovno informisati.   

VJ/RB

[1] Slavko Perović, predsjednik KOC-a, direktor Arhiva CG, donedavno opštinski javni tućilac, pjesnik, član SKJ, Mladen Lompar, glavni i odgovorni urednik “Ars”-a u izdanju KOC, direktor Umjetničke galerije SRCG, pjesnik; Milorad Popović, član Predsjedništva  KOC-a i redakcije “Ars”-a, referent u studentskom domu Cetnje, pjesnik; Borislav Cimeša, član predsjedništav KOC-a, sekretar redakcije   “Ars”-a, član SKJ, pjesnik i Sreten Vujović, član nadzornog odbora KOC-a, nastavnik, pjesnik.
[2] U četiri dosadašnja broja „Ars“-a (koje je „slobodno smjelo i provokativno glasilo „koje nema ideoloških ograničenja“), objavljeno je više nacionalistički intoniranih tekstova, čiji su autori: V. Nikčević, S. Zeković, D. Radojević i dr., u kojima se potencira samobitnost crnogorske nacije, crnogorski jezik, negira postojanje veze između crnogorskog i srpskog naroda i dr. U jednom broju objavljeno je i 8 pjesama Vlada Gotovca i jedan tekst Grge Gamulina poznatih hrvatskih nacionalista.
[3] Do sada su ovakvi tekstovi objavljeni u : „Borbi“, „Politici“, „Pobjedi“, „Expres politici“, „Večernjim novostima“, „Intervjuu“, „NIN-u“, i dr. (kao autori se pojavljuju i bezbjednosno interesantna lica: Milorad Vučelić, dr Veselin Đuretić itd.)
[4] I pred takvog dogovora, Zeković je već istupao u odbrani knjige na drugom programu Radio-Beograda 6-tog, a u „Borbi“ 11-tog februara o.g.