Mitropolit Stratimirović (1815): Vladika Petrović u upravi svoje Crkve ni od mene ne zavisi, niti od Carigradskog Patrijarha

Piše: Vladimir Jovanović

Petar I Petrović-Njegoš je rukopoložen 13. oktobra 1784. za episkopa u Austrijskoj carevini – od strane jerarhije autokefalne Karlovačke crkve (mitropolije), čije je središte u Sremskim Karlovcima.

Navodi se u prepisci tim povodom da je Petar I prethodno za vladiku izabran ispred „časnoga klira“ i „slavnoga naroda Crne Gore“; ili, „radi mojega u čin Arhijerejskij proizvedenija“, kako je 16. jula 1784. pisao Petar I poglavaru Karlovačke crkve, „od strane černogorskoga naroda i njihove volje ne možete sujmat“.

U istoriografiji se uzima da je, prije vladičanske hirotonije, izbor Petra I za episkopa, tj. budućega mitropolita – poglavara Crkve, obavljen na narodnoj skupštini kojoj prisustvuje oko hiljadu delegata iz raznih plemena Crne Gore (Risto Dragićević, „Guvernaduri u Crnoj Gori”, Cetinje, 1940, 16; Jagoš Jovanović, „Stvaranje crnogorske države i razvoj crnogorske nacionalnosti”, Cetinje, 1948, 152).

Crnogorska pravoslavna crkva, nakon 1781. i smrti Save Petrovića-Njegoša, nema više dvojicu arhijereja, koji su, saglasno 1. kanonu Svetih Apostola, mogli liturgijski rukopoložiti novoga episkopa – to mitropolit Arsenije Plamenac, novi poglavar Crkve, nije mogao sam uraditi. Zamoljena je 1782. kanonska usluga hirotonije od pomjesne Ruske crkve, ali je, odlukom vlasti Ruske carevine, odbijena; a potom, identična molba je upućena austrijskme caru Josifu II (Joseph II.), da se hirotonija obavi u Karlovačkoj crkvi – ta molba je odobrena.

Dakle, kako Rusi odbiše da arhimndrita Petra I posvete u episkopa, on se u junu 1784, mjesec dana po upokojenju mitropolita Arsenija Plamenca, obraća pismom na latinskome jeziku austrijskome caru Josifu II, potpisući se kao „arhimandrit Crnogoraca” („Petrus Petrovich Arohimandrita Montenigrini“).

Petar I moli Josifa II da mu dozvoli hirotoniju koju bi izvršio „mitropolit karlovački grčkoga obreda“ („Metropolita Carlovicensi Graeci Ritus“). Naš istoričar Marko Dragović 1891. navodi da austrijski car, „koji nikada nije mogao ravnodušno gledati na upliv ruski među Crnogorcima, rado se soglasio na Petrovićevu molbu”.

Po povratku u Crnu Goru, Petar I je od Crnogoraca intronizovan – uveden u tron cetinjskih vladika za poglavara Crkve s titulama: Mitropolita, Arhiepiskopa, Vladike. Petar je prvi i posljednji autokefalni crnogorski vladika koji je za episkopa rukopoložen u Karlovačkoj mitropoliji…

Stefan Stratimirović (1757-1836), baveći se administrativnim poslovima, a u svojstvu kako docnije piše „ceremonijara“, nazočan je 13. oktobra 1784. hirotoniji Petra I Petrovića-Njegoša za episkopa.

Šest godina docnije, dd 1790, pa sve do 1836, Stratimirović je poglavar Karlovačke crkve. Jedan od najučenijih srpskih arhijereja. Stratimirović se 29. juna 1784. zamonašio, a iste godine 5. avgusta postaje arhimandrit krušedolski, od kad i stanuje u dvoru mitropolita Mojsija Putnika, koji je i načelstvovao hirotonijom Petra I, a imao je titulu : „Mojsej, Božijeju milostiju pravoslavnij arhiepioskop karlovački, vsego cesarokraljevskih zemljah obrjetajuščegosja slaveno-serbskago i valahijskago naroda Mitropolit, Jego svjaščenjejšago Veličestva ordena Svjatago Stefana Kralja apostoličeokago komendator“.

Nasljednik mitropolita Putnika, poglavar Karlovačke crkve Stefan Stratimirović je 1815, a povodom razgraničenja jurisdikcija između njegove i Crnogorske pravoslavne crkve u Boki Kotorskoj – koja je, uprkos oslobođenju i ujedinjenju 1813. s Crnom Gorom, docnije odlukom velikih sila, uključujući i Rusiju, pripala Austrijskoj carevini – imao prepisku s organom vlade (dvorskom kancelarijom) u Beču.

Pismo Stratimirovića iz te prepiske, koje ću citirati, objavljeno je u „Ogledalu srbskome za jezik, povjestnicu i smjesu književnu” (sv. 3, I, Novi Sad, 81-88), časopisu koji je uređivao Jovan Hadžić (1799-1869), utemeljitelj i prvi predśednik Matice srpske. Ostalo je to pismo nepoznato ili „zaboravljeno” za savremenu crnogorsku istoriografiju; objavio sam ga proljetos kroz najvažnije izvode i podrobnije objasnio kontekst njegova nastanka u časopisu Matice crnogorske „Matica” (85, 189-218).

Stratimirovićevo pismo je i svjedočenje i mjerodavno kanonsko tumačenje o posvećenju autokefalnoga vladike Petra I Petrovića-Njegoša. Objašnjavajući kancelariji u Beću crkveni poredak, kako kaže „nesajedinjenih Grka” tj. ustrojstvo Istočno-pravoslavne Crkve – a koja se sastoji od autokefalnih jurisdikcija kojima je zajednička ista vjera i dogmati utvrđeni Vaseljenskim saborima – učeni mitropolit Stratimirović navodi da Mitropolit u Crnoj Gori „u upravi svoje Crkve ni od mene ne zavisi, niti od Carigradskog Patrijarha“.

Pritom, Stratimirović navodi da oklonosti što je mjesto posvećenja Petra I Petrovića-Njegoša u episkopa bilo u Sremskim Karlovcima i Karlovačkoj crkvi, nema nikakve implikacije u pogledu nepovredivosti autokefalne jurisdikcije Crkve u Crnoj Gori. (U pismu je nevažni tipfeler – navedena je 1785-ta kao godina posvećenja svetoga vladike Petra I, a to se, dakle, desilo 1784. godine.)

Za razliku od Rimokatoličke crkve, grance pomjesnih pravoslavnih crkava prate granice državne, čak i granice provincije koje se otcjepljuju o Otmonaske carevine – Stratimitović za takvu smatra Crnu Goru, čiji je suverenitet u to vrijeme međunarodno de iure nepriznat. Ali, poput njega ili Vaseljenskoga Patrijarha, piše Stratimirović, Mitropolit u Crnoj Gori je – AVTOCEFALA, kanonski nezavisni jerarh, a za takvoga ga „pripoznaju sve g[rčke] n[esajedinjene] s[vete] crkve”.

Evo šta, između ostaloga, Stratimirović piše:

„…Obšte jedinstvo sviju crkvi nesajedinjenih Grka sastoji se samo u jednakosti forme vjere, obreda i običaja, i nabljudavanja jednoobraznosti obšte pripoznatih i od saborâ ustanovljnih načela — u ostalom oni ne stoje ni u kakvoj svezi.

Za dokaz ovih pravila neka posluži kao primjer grčko-nesajedinjeni crnogorski vladika Petar Petrović, koji je NA ZAHTJEVANJE ONOG NARODA ovdje kod nas u Karlovci od moga predšestvenika posvećen, i pismom snabdjeven u svoju dijecezu poslan bio. To SVJEDOČE AKTA od god. 1785.  i tu sam ja sam kao ceremonijar moga predšestvenika pri posveti posvećivao.

Ovog vladiku Petrovića PRIPOZNAJU SVE G[RČKE] N[ESAJEDINJENE] S[VETE] CRKVE, da je on KANONSKI pravilno instituiran, ali ON U UPRAVI SVOJE CRKVE NI OD MENE NE ZAVISI, NITI OD CARIGRADSKOG PATRIJARHA; on može, gdje hoće, to pravo za sebe dobiti, i opet ostaje jedinstvo Crkve i pravoslavne vjere podpuno. Kad je to tako u provinciji, koja samo ide na to, da se od turskog carstva odcjepi, možemo li onda sa osnovom sumnjati se o načelu u drugim obšte pripoznatim državama?...”

.

.