Gojko Samardžić, Crnogorac i komunista o velikosrpskom uništavanju Crne Gore (1918-1926)

Za Antenu M piše: Novak ADŽIĆ

Gojko Samardžić (partijski nadimak u okviru, tada, ilegalne KPJ bio mu je Švarc), bio je slobodoljubivi i hrabri, patriotski opredijeljeni i djelatni, Crnogorac, federalista, za federalnu formu državnosti i zasebnosti Crne Gore i potom za njenu državnu suverenost, u jugoslovenskoj državnoj zajednici, ali i internacionalista, odnosno, kosmopolita, istaknuti komunistički prvak, rodom i starinom sa Grahova, koji je smatrao da su Crnogorci i Crna Gora poseban istorijski faktor, subjekt, odnosno, zasebna država, individualitet u političkom, ekonomskom i kulturnom smislu, zapravo, da su Crnogorci objektivno samosvojna, posebna nacija.

Rođen je 1897. godine na Grahovu (Knjaževina Crna Gora). Bio je istaknuti publicista i pregnantni politički borac za prava Crne Gore, pisac brojnih, povijesno vrijednih, članaka u komunističkim listovima »Radnik«, »Okovani radnik« i »Borba«, i nadasve, pregaoc za prava crnogorskih i jugoslovenskih i šire seljaka i radnika, te u značajnoj mjeri, doktrinarno obrazovani makrsista i ideološki komunista. Pored toga, on je bio promevent, i to je mnogo puta javno eksponirao i afirmisao, spoznaje i prononsiranja činjenica o tragičnoj sudbini koja je zadesila Crnu Goru poslije 1918. godine, nakon izvršene nasilne aneksije i okupacije od strane Kraljevine Srbije. On je zastupao ideologiju političke, socijalne, ekonomske i nacionalne emancipacije Crne Gore i crnogorskog naroda, od tlačiteljskog režima KSHS/Kraljevine Jugoslavije.

Gojko Samardžić je studirao na Tehničkom fakultetu u Beogradu. Član je KPJ od 1920. godine i učestvovao na njenom trećem Kongresu održanom 1926. godine u Beču. Član je bio PK KPJ za Srbiju. Od strane vlasti, odnosno, režima unitarne i centralističke KSHS/Kraljevine Jugoslavije je bio više puta proganjan i hapšen. Osuđen je iz političkih razloga na zatvor u trajanju od 6 mjeseci. Uspio je da pobjegne 1930. godine iz istražnog zatvora i da emigrira u Austriju. Zatim je otišao u Sovjetski savez i tamo je politički djelovao. Smatran je ne samo od svojih protivnika, nego i nekih istaknutih partijskih drugova, jugoslovenskih komunista da nije dovoljno naklonjen Staljinu. Ubijen je, odnosno, strijeljan u čistakama, koje je izvršio komunistički diktator Josif Visarionovič Džugašvili- Staljin, marta 1939. godine u Sovjetskom savezu. Optužbe protiv njega bile su montirane i lažne.

Samadržić je bio idejni komunista, revolucionar, vjerni sljedbenik KPJ i zagovornik međunarodnog radničnog pokreta, ali pored toga emantipatorski, državotvorno i nacionalno samosvjesni, autohtoni Crnogorac, koji se politički i spisateljski, propagandno borio protiv velikosrpske okupacije i nasilne aneksije Crne Gore i zločinačkog režima u KSHS, koji je negirao, te politički, socio-ekonomski i nacionalno ugnjetavao i porobljavao Crnu Goru i crnogorski narod. Da je to tačno potvrđuje i tekst Gojka Samardžića, kojeg je 1926. godine objavio komunistički list »Borba«, koji je izlazio tada u Zagrebu.

Naime, Gojko Samardžić u tekstu pod naslovom »Ekonomsko i političko porobljavanje Crne Gore« piše:

» Da se nad Crnom Gorom vlada kao nad jednom kolonijom beogradskog kapitalizma, da je uništena i posljednja forma njenog bivšeg samostalnog života i da se od strane beogradskih kapitalista vrši i političko porobljavanje radnog naroda u Crnoj Gori, iznijet ću nekoliko primjera iz ekonomske i političke historije Crne Gore od 1918. godine, pa na ovamo.

Odmah poslije vojne okupacije Crne Gore i proglašenja te okupacije od strane Podgoričke narodne skupštine »narodnim ujedinjenjem« pristupljeno je likvidaciji samostalnosti i to: 1. nasilnim i nezakonitim putem izvršena je izmjena svih dotadašnjih crnogorskih zakona u većem dijelu Crne Gore, a unutrašnja administraciona podjela, koja je važila po crnogorskom zakonu za cijelu Crnu Goru, obnoć je izbrisana; 2. Crna Gora je svedena po rangu i veličini na jedan običan srbijanski okrug, jer u namjeri da se likvidiraju i poslednji tragovi njene državne samostalnosti, odvojeni su od nje, njeni prirodni djelovi, kao što je pljevaljska oblast i Metohija; 3. U svim pisanim i crtanim dokumentima, kao što su historije, geografske karte i td., koji bi trebali da prikažu sliku prošlosti ili sadašnjosti, briše se ili umanjuje značaj postojanja samostalnosti Crne Gore. U zvaničnim istorijama u koliko mora da se govori o Crnoj Gori i njenoj prošlosti, ona se spominje i tretira, kao dio Srbije i srbijanske istorije, jer je baš tendencija srbijanskom imperijalizmu da putem tih istorijskih falsifikata ospori pravo Crnoj Gori na postojanje njezine državne individualnosti.

Ekonomsko isisavanje i porobljavanje siromašnog radnog naroda u Crnoj Gori od strane beogradskog kapitala, vršeno je sistematski i po planu a sve pod maskom »ujedinjenja« i »bratske jednakosti«. Prvi atak na narodnu imovinu bilo je ubijanje vrijednosti perpera, tj. crnogorskog novca.

Zna se da je Crna Gora tokom rata izdala 17 miliona papirnih perpera, koje se imalo računati kao unutrašnji državni zajam, a za čiju je vrijednost država garantovala svim svojim dobrom. 1915.godine1 austro-ugarske okupacione vlasti snizile su vrijednost i perpera i dinara za 50 posto. Po dolasku srbijanske vojske i okupacije Crne Gore beogradski bankari snizili su vrijednost perpera u odnosu prema dinaru kao 5:1 tj. pet perpera za jedan dinar i time izvršili ogromnu pljačku nad inače siromašnim narodom u Crnoj Gori. Kasnije, kada je putem trgovina iz ruku radnika i seljaka veći dio toga novca prešao u ruke špekulanata i raznih zelenaša, država je podigla vrijednost perpera na 2:1.

Isti je slučaj i sa ratnom štetom. Poznato je, da ono što je neprijatelj nasilno oduzeo od naroda, tj. šteta koja je prouzrokovana ratnim operacijama na kućama i ostalom pokretnom imanju, imala vrijednost zlatnog perpera ili dinara kao što je u stvari tako bilo procjenjivano. Međutim, kada je trebalo to siromašnom narodu isplatiti, država im daje obveznice ratne štete i to u vrijednosti papirnog dinara. Znači od stvarne vrijednosti dodjeljuje se samo dvadeseti dio. Pa i sa tim bonovima koji su dati narodu, siromašni radnici i seljaci se nijesu mnogo pomogli, jer su i ovdje glavnu i presudnu riječ imali razni zelenaši i banke. Seljak u Crnoj Gori koji je ostao bez ičega svoga, izuzev ovih bonova, što mu je država dala, razumije se, da ih je morao odmah prodavati. Zbog toga ih je unovčio tek za 10 posto. Bonove od 1000 dinara crnogorski seljaci su morali prodavati po 100 dinara. Znači da je crnogoski seljak koji je najsiromašniji u Jugoslaviji, za imanje koje mu je oduzeto ili upropašćeno, primio samo dvijestoti dio od njegove stvarne vrijednosti. Kasnije kada je veći dio ovih bonova putem trgovine prešao iz ruku radnog naroda u ruke pojedinih banaka i kapitalista, intervencijom države, njihov je kurs skočio za 20-30 posto. Cijela ova afera i komedija sa ratnom štetom siromašnog radnog naroda u Crnoj Gori, odigrana je i u prkos toga, što se zna da je za račun ratne štete i njezinih invalida dosuđeno Crnoj Gori oko nekoliko hiljada miliona dinara.

Potpuno u duhu okupatorske politike učinjeno je i sa ratnim plijenom koje se zatekao u Crnoj Gori, jer su i to sve opljačkali i raznijeli beogradski kapitalisti.

Crnogorski radnik i seljak nije bolje prošao ni u pogledu reparacija. Dok su se kapitalisti u Srbiji podigli i obogatili putem reparacija, koje na osnovu imperijalističkog Versaljskog »mirovnog« ugovora, istiskuje iz krvi i znoja njemačkog proleterijata, dotle Crna Gora i danas stoji ukrašena svim onim pustošima i ruševinama kakve je rat ostavio. Dok su se u Srbiji i poslednji Vape i Vajferti snabdjeli sa modernim mašinerijama na račun reparacija, dotle crnogorski siromašni seljak i danas na najprimitivniji način i drvenim plugom obrađuje svoju zemlju i živi životom pustinjaka.

Kao što se iz ovoga vidi siromašni narod u Crnoj Gori je prve dane i godine svog »oslobođenja« i »ujedinjenja« proveo u znaku novoga ropstva i u znaku nove eksploatacije i tlačenja od strane srbijanskog imperijalizma. O tom kako je crnogorskom seljaku bilo u toku tih godina kada se bajagi država »sredila« i kada je trebalo da dođe to blagostanje po narodne mase od ovakvog »ujedinjenja« progovorit ćemo u narednom članku.

Što se tiče agrara i dodjeljivanja zemlje pojedinim crnogoskim seljacima, ono je davano i raspoređivano sa naročitom političkom tendencijom. Svi crnogorski kolonisti nalaze se danas ili na granici Bugarske ili Mađarske i pomoću njih se vrši posrbljavanje tamošnjeg stanovništva i od njih se pravi bedem za odbranu srbijanskog imperijalizma. Mnogi naši kolonisti n. pr. u Bačkoj i dan danas se tuku i krvare sa tamošnjim madžarskim siromašnim seljacima, oko oduzete zemlje i prava na njezino vlasništvo.
Sa davanjem činovničkih plata i penzija u Crnoj Gori, nije se radilo mnogo drukčije, jer se ni tu nije prosuđivalo prema interesima srednjeg i siromašnijeg činovnika, već naprotiv prema interesima vladajućeg režima i njegovih štićenika. Svi stari i ispravni crnogorski niži činovnici i oficiri, koji nijesu htjeli postati slijepo oruđe u rukama beogradskih vlastodržaca, za ugnjetavanje radnika i seljaka, nijesu primani u službu ili su u krajnjoj liniji penzionisani po starom crnogorskom zakonu (ovdje je već važio crnogorski zakon!).

Najveće obmanjivanje javnosti koje se vrši od strane beogradskih vlastodržaca u pogledu izdataka na Crnu Goru, jeste državni budžet. Prije svega ne može se tačno znati po budžetu koliko se troši na Crnu Goru, jer svi izdaci koji su po budžetu predviđeni stoje pod jednim zaglavljem: »za Srbiju i Crnu Goru«. Znači, moramo sami da procjenjujemo, prema onome što je stvarno urađeno, koliko se troši na jednu, a koliko na drugu pokrajinu. Prema priznanju ministra saobraćaja zna se, da je u Srbiji, do sada izrađeno oko 400 km. željezničke pruge, dok u Crnoj Gori nije izrađen ni jedan metar. Dok su u Srbiji pravljeni novi putevi dotle u Crnoj Gori nijesu popravljeni ni stari. Bilo je slučajeva da je budžetom predviđen izdatak za gradnju puteva u Crnoj Gori; n. pr. u budžetu za 1924-25 god. predviđeno je da se ima utrošiti oko 20 miliona dinara za gradnju, ni manje ni više nego ravno 18 puteva u Crnoj Gori! Međutim svak zna koji prođe kroz Crnu Goru, da tih puteva nema i da čak ni stari još nisu popravljeni, izuzimajući jedan ili dva koji su služili za visoku paradu. Znači da je tih 20 miliona otišlo negdje drugdje! Od prilike na taj način vrše i ostala finansiranja, kad je u pitanju crnogorska sirotinja.

Što se tiče budžetskih prihoda iz Crne Gore, od kojih najveći dio pada na seljaka, ni za to nema zvaničnih podataka, već bismo se morali poslužiti budžetom Crne Gore, od prije rata. Budžet Crne Gore za 1913-14 .god. iznosio je oko 12 miliona perpera u zlatu, znači oko 240 miliona dinara. Kad se uzme da porezi u Crnoj Gori nijesu smanjeni prema predratnim, nego čak šta više i povećani, pa i novi uvedeni, onda se može bez pretjerivanja gornja cifra uzeti, kao današnji porez, koji država uzima od crnogorske sirotinje. Pošto naša država do sada nije imala završnih računa, da bi se vidjelo, gdje i koliko se troši državnog novca, to bi smo se morali poslužiti ciframa, koje nam je iznosila beogradska buržoaska javnost: da se za Crnu Goru troši od prilike 80-100 miliona dinara godišnje. Znači da beogradski vlastodržci primaju iz Crne Gore prihoda tri puta više nego što ih daju za Crnu Goru, a da se i ne računa da ogroman dio ide za izdržavanje ugnjetačkog aparata u Crnoj Gori!

Ako bismo pak zašli u pojedinosti političkog ugnjetavanja i terora u Crnoj Gori od strane srbijanskog imperijalizma, to bi nas daleko odvelo, jer u opšte tamo radni narod nema nikakvih političkih sloboda ni čovječanskih prava. Za karakteristiku političkog ugnjetavanja crnogorskog radnika i seljaka, navest ću prije svega nekolko primjera, koji će biti dovoljni da ocrtaju nasilničku vladavinu beogradskih vlastodržaca u Crnoj Gori.

Noću između 24. i 25.aprila 1923.godine žandarmerijska patrola pod vođstvom žandarmerijskog majora Kecmanovića i nekog Kolakovića bivšeg austrijskog vahmajstora poklala je cijelu familiju Petra Zvicera seljaka iz Cuca i čeljad i kuću zapalila. Tom prilikom su zaklali i izgorjeli majku Zvicerovu Anđu staru 60 godina, ženu mu Zagorku staru 23 godine, sestru Planu đevojku od 20 godina i brata mu Vidaka stara 14 godina.

Noću između 21. i 22. februara 1924. godine ubijeni su u policijskom zatvoru u Nikšiću crnogorski major narodne vojske Šćepan Mijušković i njegov rođak Stevan Mijušković zemljoradnik,2 od strane žandarma a u prisustvu i po naređenju žandarmerijskog kapetana Milana Kalabića. Poslije tog ubistva u zatvoru, žandarmi su mrtvog majora Šćepana vezali i bacili ga u jednu jamu u obližnjem brdu zvanom Trebjesa, a Stevana su iznijeli na drum kod Careva mosta i mrtvome mu podmetnuli policijsku legitimaciju kao da je bio »njihov povjerljiv čovjek«! Stevan je nađen mrtav 24. februara a Šćepan tek poslije 70 dana njegova ubistva. Poslije ovoga ubistva, kapetan Kalabić je dobio unapređenje i odlikovanje!

Juna mjeseca 1925. godine kada je poginuo Spahija Pavićević u Bjelopavlićima (ne zna se od koga), došla je kaznena vojnička ekspedicija i žandarmerija u isto pleme, samo radi toga što su dva seljaka iz Bjelopavlića odbjegli u šumu zbog terora vlasti. Tom prilikom vršena su nečuvena nasilja i teror nad seljacima i njihovim familijama, tako da se računalo da je u tri opštine oko 3000 seljačkih domova materijalno upropašćeno.

Malo gdje bilo je sela, opštine ili plemena u Crnoj Gori a da nije dolazila ta famozna kaznena ekspedicija, radi čijeg su terora i nasilja dotični seljaci ostajali bez ičega svoga i morali su većina da se raseljavaju i da traže sebi spasa u drugom kraju.
Eto od prilike ovako sprovodi se »bratska politika« od strane srbijanskog imperijalizma nad crnogorskih radnim narodom grada i sela.

Gojko Samardžić«3.