Priredio: Vladimir Jovanović
Među 538 delegata na prvome zasijedanju Zemaljskoga antifašističkoga vijeća narodnoga oslobođenja (ZAVNO) Crne Gore i Boke 15-16. novembra 1943. u Kolašinu bilo je 11 pravoslavnih sveštenika i jedan diplomirani teolog:
- Jagoš SIMONOVIĆ, Jovo RADOVIĆ, Bogdan VUKOVIĆ (umirovljeni sveštenik iz Andrijevice, bivši paroh Kraljsko-božićski Crnogorske pravoslavne crkve), Milovan KUJOVIĆ (paroh Donje Morače), Đorđije VUJOŠEVIĆ (paroh Barsko-mateševski), Petar MUJOVIĆ (krajem 1944. „odstupio” sa četnicma), Vojislav-Vojo VULIĆ (Konjuhe, Andrijevica), Raketa VULEVIĆ, Simo RADUNOVIĆ, Đorđije KALEZIĆ, Tripko ĐUKANOVIĆ (teolog).
Tada je stvoren Vjerski odśek, kao jedan od sedam organa Izvršnoga odbora ZAVNO Crne Gore i Boke. Proglas da se sveštenici priključe Titovoj vojsci 15. decembra 1943. u Župi Nikšićkoj potpisali su:
- sveštenici Milovan VUJOVIĆ, Radule KRULANOVIĆ, jeromonah Petar OBRENOVIĆ (docnije nastojatelj Manastira Morače), profesori bogoslovlja Jagoš NIKOLIĆ i Jagoš BULATOVIĆ; bogoslovi Pavić POPOVIĆ, Momčilo POPOVIĆ, Vukajlo RADULOVIĆ…
Vjerski odśek 21. decembra 1943. „naređuje čitavom sveštenstvu Crne Gore i Boke da prilikom bogosluženja i ostalih sveštenoradnji ne smije pominjati ime mitropolita Joanikija [Lipovca]”.
Na skupštini pravoslavnoga sveštenstva i bogoslova 17. februara 1944. u Kolašinu su proglasom podržane odluke AVNOJ-a i ZAVNO-a. Potpisnici:
- Grigorije MEMEDOVIĆ (rođen 1879. u Drobnjaku, rukopoložen 1908. za sveštenika Crnogorske pravoslavne crkve, parhoh Žabljačko-tepački), Aleksandar LABOVIĆ (paroh Kraljski, Andrijevica), Vaso TOMOVIĆ, Gorazd KOVAČEVIĆ (jeromonah, rodom iz Spile, Nikšić; poslije rata paroh na Vilusima), Đuro BLAGOJEVIĆ, Mitar BULATOVIĆ, Miloš TOPALOVIĆ, Đorđije ŠEKULARAC (paroh u Gusinju), Dragoje POĐANIN (paroh Donjoržanički, Berane), Mirko KNEŽEVIĆ, Radovan PAVIĆEVIĆ… profesori: Andrija KOPRIVICA, Đorđije PEJOVIĆ; bogoslovi: Božidar POPOVIĆ, Blagoje LEKIĆ, Veljko DOŽIĆ, Ljubo BADNJAR, Milo ĐUKANOVIĆ, Miomir ĆULAFIĆ, Svetomir KOMATINA…
Stvaranjem Crnogorske antifašističke skupštine narodnoga oslobođenja (CASNO), kao organa buduće državne vlasti, 15. jula 1944. ustrojena je Komisija za vjerska pitanja: protojerej Jovo Radović, protojerej-stavrofor Jagoš Simonović, hodža Abdulah Hodžić, profesor cetinjske bogoslovije Jovan Vukmanović, učitelj Vučeta Piper, sveštenik Đorđije Kalezić; upražnjeno mjesto za Rimokatoličku crkvu je krajem 1944. popunjeno sa don Nikom Lukovićem.
Neki crnogorski pravoslavni sveštenici, 1941. klirici Srpske pravoslavne crkve (SPC) u Crnoj Gori, potom istaknuti ratni učesnici u redovima Titovog Narodnooslobobodilačkog pokreta — od njih oko 60 ukupno — u toj su borbi poginuli, ili su se, ne oblačeći ponovo mantije i epitrahilje, penzionisali i-ili upokojili neposredno po oslobođenju.
Izgleda da je to donekle uticalo da se, za razliku od Makedonije, od 1945. ne istraje u formianju autonomne crkvene jurisdikcije s perspektivom obnove autokefalije Crnogorske pravoslavne crkve. Tu prije svega mislim na ove crnogorske klirike:
NOVAK KOLJENŠIĆ, rođen 1901, paroh Rsojevićki (Daniovgrad), potom paroh Jelenački u Bjelopavlićima. Poginuo u borbi protiv četnika 11. marta 1942. u Bjelopavlićima.
ĆETKO STANIŠIĆ, rođen 1894. u Vinićima, jerej iz Bjelopavlića, crkveno-sudski tužilac u mirovini. Aktivno učestvovao i u pozadinskom radu i oružanim borbama. Interniran u Kavaji (Albanija). Strijeljan 21. juna 1942. na Cetinju.
BOŠKO POPOVIĆ, rođen 1900. u Dragovoljićima, paroh Gornjepoljski (Nikšić). Aktivno učestvovao u oružanim borbama. Učesnik Ostroške skupštine 8. februara 1942. Strijeljan od četnika 27. juna 1942. u Nikšiću.
MIRČETA GOLOVIĆ, rođen 1883. u Pošćenju (Šavnik), rukopoložen u Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi 1912. za đakona, a naredne godine za sveštenika – sekretar Konsistorije u Nikšiću. Kao sveštenik u mirovini učesnik Trinaestojulskoga ustanka. U italijansko-četničkim zatvorima Podgorica i Nikšić. Nakon razmjene, pridružio se partizanima, u kojima mu je bilo šestoro đece. Poginuo na Sutjesci početkom juna 1943.
MARKO BOROZAN, rođen 1903, paroh Konadžijski (Cetinje). Aktivno učestvovao u pozadinskom radu. Spriječen da prisustvuje zasijedanju ZAVNO-a 15-16. novembra 1943. u Kolašinu. Strijeljan na Cetinju 20. jula 1944.
RUFIM ŽIŽIĆ, mirsko ime Radoš, od oca Grujice, rođen 1900. u Miloševićima (Šavnik). Završio monašku školu. U jeromonaha rukopoložen 1931. godine. Nastojatelj manastira Bijela u Drobnjacima. Vjerski referent 2. proleterske brigade. U Narodnooslobodilačkoj vojsci dobio čin kapetana. Nosilac Partizanske spomenice ’41 i Ordena bratstva i jedinstva i za hrabrost. Poslije rata angažovan u Vjerskoj komisiji Vlade Crne Gore i Udruženju pravoslavnih sveštenika Crne Gore. Upokojio se 22. avgusta 1950. godine.
BLAGOTA ĐUROVIĆ, rođen 1908. u Veletima (Danilovgrad), paroh Šobajićski u Bjelopavlićima. U toku rata dobio čin kapetana. Nosilac Partizanske spomenice ’41. Upokojio se 17. juna 1945. godine.
JAGOŠ SIMONOVIĆ, rođen 1893. u Donjoj Morači. Protojerej-stavrofor, arhijerejski namjesnik u Kolašinu. Do 1941. jedan od najvatrenijih antikomunista u kolašinskome kraju, član režimske Jugoslovenske radikalne zajednice. Aktivno učestvovao u Trinaestojulskome ustanku i partizanskim oružanim borbama. Vjerski referent 4. proleterske brigade. Vijećnik prvog i drugog zasijedanja AVNOJ-a. Član Vjerske komisije Vlade Demokratske Federativne Jugoslavije. Upokojio se 1946.
BLAŽO MARKOVIĆ, rođen 1905, sveštenik iz Crmnice, tužilac Eparhijskoga crkvenoga suda na Cetinju. Vjerski referent 1. proleterske brigade, potom 3. korpusa. Vijećnik AVNOJ-a. U izaslanstvu Vrhovnoga štaba NOV i POJ u Kairu i Bariju. Rat završio u činu potpukovnika. Poslije rata na funkcijama federalne vlade Beogradu. Nosilac Partizanske spomenice ’41. Upokojio se 1949.
JOVO RADOVIĆ, rođen 1882. u Crkvičkom Polju (Plužine), rukopoložen 1904. u Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi, paroh Rudinački i Crkvički u Pivi. Prvi rukovodilac Vjerskoga odśeka (komisije) Zemaljske vlade Crne Gore, na kojoj dužnosti je penzionisan nedugo po svršetku rata. Upokojio se 1957…
Trojica iz redova istaknutijih sveštenika-partizana 1945. u Crnoj Gori su naglašeno aktivni u nastojanjima da se uspostavi autonomna crkvena jurisdikcija, tj. u nekom obliku juridički obnovi Crnogorska pravoslavna crkva:
ĐORĐIJE KALEZIĆ, paroh Slatinsko-gostiljski (Danilovgrad). Vjerski referent 5. proleterske brigade. Nosilac Partizanske spomenice ’41. Nakon rata, sekretar Vjerske komisije.
VIDAK DRAKIĆ, paroh Viluški (Nikšić), potom paroh brskutski (Bratonožići). Vjerski referent 10. proleterske brigade. Nosilac Partizanske spomenice ’41.
SIMO RADUNOVIĆ, rođen 1900. u Progonovićima (Podgorica), do rata 1941. paroh u Bileći. Nosilac Partizanske spomenice ’41.
Oni su izabrani za članove uprave Udruženja pravoslavnih sveštenika Crne Gore koje je utemeljeno 14-15. juna 1945. u Nikšiću (vidi link dolje).
Tada je 78 pravoslavnih sveštenika Crne Gore i Boke, pozivanjem na crkvenu tradiciju crnogorskih vladika i Petrovića-Njegoša, potpisalo rezoluciju tražeći u osnovi obnavljanje Crnogorske pravoslavne crkve u statusu autonomne jurisdikcije unutar nove Pravoslavne crkve Jugoslavije, do koje bi došlo promjenama Zakona o SPC (iz 1929. godine) i Ustava SPC (1931).
Takođe, identično kao tada i u Makedoniji, objavljeno je da sveštenstvo Crne Gore ne prihvata autoritet Josifa Cvijovića, mitropolita skopskoga, koji je od 1941. rukovodio Sinodom u Beogradu.
Rezoluciju je predśednik Udruženja, protojerej-stavrofor Petar Kapičić, dostavio Sinodu Patrijaršije u Beogradu.
Nastavlja se…
Cuca
Sve su to bili pošteni i čestiti sveštenici crnogorski opredijeljeni koji nijesu ruke okrvavili. Sjećanje me vraća na priče stanovnika Trešnjeva i sveštenika Gojka kojega su svi Cuci izuzetno cijenili. Neka je svijema duša mirna jer počivaju u crnogorskoj zemlji za koju su umirali.