Pogibija komite Radonje Anđelića (Šavnik, 1928)

Priredio: V.J.

„Radonja je bio poznati komita u Komitskom pokretu 1916-1918. godine”, pišu Stojan Karadžić i Vuk Šibalić u knjizi „Drobnjak i porodice u Drobnjaku i njihovo porijeklo: Drobnjak, Jezera, Uskoci i Šaranci” (Beograd, 1997, str. 766).

No autori publikacija ovoga profila suzdržavaju se da napišu i lokalno opštepoznatu činjenicu — da je RADONJA ANĐELIĆ nastavio komitovanje i po srpskoj okupaciji Kraljevine Crne Gore. U drobnjačko-pivskim planinama i području sreza Pljevaljskoga proveo je čitavu narednu deceniju u toj borbi. Uz to što su mu glavu ucijenili, Srbi u svojim izvorima za Anđelića navode da je za njih: „opasni zlikovac” i „po zlu čuveni”.

Bilježi se tokom parlamentarnih izbora, održanih 28. novembra 1920. u Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca, opsadno stanje u ondašnjoj opštini Krš — obuvatala je Njegovuđu, Palež, Poda, Ljuljašku, Studenac, pa su „srodnici odmetnika Anđelića, skoro svi morali glasati tamo gde im je naredio poglavar, da ne bi bili hapšeni kao jataci” — saopštavali su opozicioni poslanici s govornice parlamenta u Beogradu.

„Posledica ovakvog postupanja vlasti je ubijstvo odmah po izborima Uroša Ostojića, koga je ubio odmetnik Anđelić i hapšenje trideset seljaka iz iste opštine, koji su ležali nedeljama i nesaslušavani”.

„U srezu Šavničkome NAROD PIŠTI i nema kome da se žali na ova BEZAKONJA policijskih vlasti, za vreme izbora učinjena i još i danas šta se prave” („Stenografske beleške Narodne skupštine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca: vanredni saziv”, Beograd, 1921, str. 52).

Jedan od onih koji se suprotstavljaju tom bezakonju je i Radonja Anđelić. Da nije imao suport bratstvenika i naroda toga kraja, nemoguće bi mu bilo opstati tolike godine.

Interesantno, pridružio mu se Ćazim Rastoder, porijeklom iz Savina Bora, okolina Berana. Još prije nešto više od deceniju, „na području Žabljaka ima ljudi koji se śećaju njegovog komitovanja zajedno s Radonjom Anđelićem; prema tim śećanjima, radilo se o izuzetno hrabrom čovjeku, koji je, između ostaloga, ostao zapamćen po jako velikim rukama” (Šerbo Rastoder, „Kad su vakat kaljali insani…”, Podgorica, 2011, str. 364-365).

Bilježi se da pred žandarmerijskim poćerama njih dvojica ponekad prelaze Taru, tj. iz sreza Šavničkoga zalaze u Pljevaljski. Kvislinško glasilo „Slobodna misao”, iz Nikšića, 4. decembra 1927. objavljuje:

„Odlukom Ministra Unutrašnjih poslova ucenili su odmetnika Rastodera sa PEDESET HILJADA DINARA i odmetnika Anđelića sa TRIDESET HILJ. DINARA. Prema izveštajima, oba odmetnika nalaze se u srezu Pljevaljskom”.

Na teren je, u svojstvu „poglavara sreza Šavničkoga”, upućen vješti organizator ubistava crnogorskih komita, porijeklom iz toga kraja — Vojislav Pekić, otac književnika Borislava Pekića.

Oko 7. decembra 1927. ubijen je komita Ćazim Rastoder. Pekić je njegovo ubistvo izvršio preko svoga „poverenika”. Pokušano je da se kroz štampu raširi laž da je Rastodera ubio njegov komitski drug Radonja Anđelić. Međutim, čak i „Slobodna misao” 25. decembra 1927. objavljuje demant, da „prema naknadnim vestima, odmetnika Rastodera NIJE ubio odmetnik Anđelić, već Radovan Kaljević”, „težak iz Jezera”. Rastoder je ubijen kod sela Slatine, na putu prema Bukovici.

Vojislav Pekić, takođe preko „poverenika”, organizuje i ubistvo Radonje Anđelića, na planini Ivici poviše Šavnika, 4. ili 6. januara 1928. godine. „Slobodna misao” od 7. januara 1928. piše da je „juče oko četiri sata posle podne poginuo u planini Ivica sreza Šavničkog i poslednji odmetnik u okrugu Nikšićskom Radonja Anđelić”.

„Prema izveštajima, Anđelić je ubijen od strane poverenika poglavara Pekića. Anđelić je bio ucenjen na 30.000 dinara. Sa pogibijom odmetnika Anđelića okrug Nikšićski je potpuno očišćen od odmetnika. Za poglavara g. Pekića ovo je zaista LEP USPEH”.

I štampa iz Srbije slavi u naslovu: „Pogibija odmetrnika Anđelića”, prenoseći difamacije o poginulome komiti, kao i laž da je ubio svoga saborca.

„Podgorica, januara. — Po zlu čuveni odmetnik Radonja Anđelić koji je bio ucenjen sa 30.000 dinara raspisom Ministra Unutrašnjih Dela, poginuo je 4. januara. Ubio ga je jedan od poverenika poglavara sreza u srezu Šavničkom.

Anđelić je bio opasan zlikovac i pljačkaš. On je pored mnogih drugih zločina izvršio ubistvo i nad svojim drugom odmetnikom Rastoderom zbog nekog malog spora koji se izrodio među njima pre mesec dana.

Od toga vremena je Anđelić sam lutao po selima Nikšićskog okruga i vrebao zgodni momenat da izvrši još koji zločin.

Ubistvom Anđelića likvidirano je pitanje ‘komitske akcije’ u severnoj Crnoj Gori”.

Radonja Anđelić, međutim, nije posljednji ubijeni komita ni na śeveru Crne Gore — pa ni u Drobnjaku, kako se mislilo. Najkasnije početkom 1936, ubistvom u Šavniku žandarma rodom iz Srbije, oglasiće se novi komita — GOJKO SANDIĆ, iz sela Malinsko…