Nacisti, SS Skenderbeg, muslimanska milicija i četnici – masakr Crnogoraca u selu Velika 1944.

Priredio: V.J.

Na slici gore su četnici i pripadnici 21. SS Waffen-SS Gebirgsdivision der SS „Skenderbeg” tokom masakra civila 28. jula 1944. u crnogorskom selu Velika.

Autor fotografije je Ernst A. Cviling, pripadnik Vazduhoplovnog ratno-dopisničkog bataljona Komande Jugoistoka Vermahta.

Cvilingove fotografije o borbama na istoku Crne Gore iz druge polovine jula 1944. pohranjene su u ECPAD-u (Établissement de communication et de production audiovisuelle de la Défense; fajl: LFT SO F2677 L24).

Autentična legenda uz gornju fotografiju, a prvi put smo je na „Anteni M” objavili prije ti godine, glasi:

„Izuzetno rijedak snimak pripadnika albanske SS-divizije ‘Skenderbeg’ u društvu jugoslovenskih ČETNIKA (par lokalnih mladića, vjerovatno korišćenih za izviđanje), za vrijeme ručka na Čakoru (van kadra se nalaze i albanski milicioneri, kao i trupe 181. pješadijske i divizije ‘Prinz Eugen’)”.

Danas je godišnjica masakra civilnoga stanovništva Velike…

Komanda četnika u Crnoj Gori nastavila je aktivnu oružanu kolaboraciju i nakon kapitulacije Italije u septembru 1943, kada su okupacionu upravu preuzeli Njemci.

Međutim, i prije toga, četnički elementi su na teritoriji Crne Gore učestvovali u maju i junu 1943. pod njemačkom komandom kao pomoćne trupe 7. SS-divizije „Prinz Eugen” u operaciji „Fall Schwarz”, poznatijoj kao Bitka na Sutjesci — tokom koje je izvršen i masakr u Pivi.

Pedantni Njemci su o tome napravili i filmske zapise.

A na fotografiji uz ovaj tekst, vidimo kako su pripadnici „Prinz Eugena” tokom Bitke na Sutjesci u proljeće 1943. od četničkih simpatizera u Crnoj Gori bili srdačno pozdravljeni. Originalna legenda uz fotografiju glasi:

„Dočekani su kao oslobodioci. Prvi motociklisti SS-trupa koji su ušli u ovo planinsko selo u Crnoj Gori srdačno su primljeni od stanovnika, koji su srećni što su konačno oslobođeni terora boljševičkih bandi" (izvori: National Archives)…

Komanda Jugoistoka Vermahta pokrenula je između 18. jula i 1. avgusta 1944. operaciju „Draufgänger” protiv mostobranâ Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) na Limu, između Andrijevice i Bijeloga Polja. Nosilac borbenih operacija NOVJ je 2. proleterski udarni korpus pod komandom generala Peka Dapčevića.

24. jula 1944. snage 4. proleterske crnogorske udarne brigade, iz sastava 2. korpusa NOVJ, izbile su u oblast Čakora, a 5. i 17. partizanske divizije probile su se u dubinu i zauzele Čakor i oblast istočno od njega. Narednoga dana partizanske snage su ušle u Murino i Plav.

Međutim, iako su stvoreni uslovi za uništenje njemačke grupacije na tom području, Vrhovni štab NOVJ odlučuje da povuče snage i usmjeri ih za prodor u Srbiju (rejon Kopaonika). Iz kontakta s neprijateljem, partizanske snage se 28. jula 1944. okreću na marš prema Srbiji, a njemačke i kvislinške trupe prodiru u pravcu Andrijevice sprovodeći osvetnički masakr nad civilnim stanovništvom Velike.

Zločin se pripisuje pripadnicima 21. SS Waffen-SS Gebirgsdivision der SS „Skenderbeg”. Ta jedinica, popunjena regrutovanim albanskim nacionalistima s Kosova, osnovana je u maju 1944, no nikad nije dostigla predviđenu formacijsku brojnost prave SS divizije. Komandovali su joj njemački oficiri i podoficiri, na čelu sa oberfirerom Augustom Šmithuberom — on je uhvaćen, suđen i 1947. strijeljan u Beogradu.

Šmithuber je zapisao:

„Očevidno je da je selo Velika, naseljeno Crnogorcima, na odgovarajući način neprijatelju pružalo pomoć. Prema izjavi jednoga zarobljenika iz Velike, tamo su ponovo boravila propagandna odjeljenja bandita i zavrbovali su 20 mladih Crnogoraca. Stanovništvo nije nikada izvještavalo o dolasku ovih crvenih propagandnih odjeljenja. Tako isto nijesu obavještavali o prelasku mladića na stranu bandita i odlasku u Crnu Goru”.*

I prema partizanskim izvorima, na njemačkoj strani, osim SS divizije „Skenderbeg”, učestvuju u operaciji „Draufgänger” i druge kvislinške jedinice, među njima — i četnici.

Blažo Janković (Drušići kod Cetinja, 1910 – Beograd, 1996), komandant 4. proleterske crnogorske udarne brigade, zapisuje da su Njemci „brižljivo pripremili i izveli posebnu operaciju”.

„U njoj su, pored brojnih jedinica muslimanske fašističke milicije, albanske kvislinške vojske i ČETNIKA iz Crne Gore i Sandžaka, angažovalii 14. puk. 7. SS divizije ‘Princ Eugen’, puk ‘Brandenburg’, 9. četu 363. puka, 3. četu 334. puka, 3. četu 222. puka i nekoliko fašističkih bataljona iz sastava 181. divizije, te jedinice iz sastava 21. brdske SS divizije ‘Skenderbeg’".**

---
* „Izveštaj 21. SS-brdske divizije Skenderbeg od 1. avgusta 1944. komandi 21. brdskog armijskog korpusa o toku i rezultatima operacije Draufgenger na prostoru Andrijevica - Berane - Murino”. „Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu: DOKUMENTI NEMAČKOG RAJHA, 1944. i 1945. godina”, knj. 4, XII.

** „4. proleterska crnogorska brigada”, Vojnoizdavački zavod, Beograd, 1975, 399.