Na današnji dan, davne 1766, preminuo je Vasilije Petrović Njegoš, vladar i mitropolit crnogorski, koji je napisao prvu knjigu o crnogorskoj istoriji.
On je, iz perspektive svog vremena, nepogrješivo i dalekovido jasno sagledao budućnost Crne Gore i njenu istorijsku sudbinu, čiji su osnovni principi bili i ostali borba za opstanak i borba za slobodu.
Tim povodom prenosimo tekst Božidara Šekularca, koji je detaljno opisao život vladike Vasilija.
Zanos i mudrost
Četrdesetih godina 18. vijeka na crnogorsku političku scenu stupa izuzetna ličnost koja će ostaviti duboki trag u crnogorskoj istoriji i crkvi - Vasilije Petrović Njegoš. On je, iz perspektive svoga vremena, nepogrješivo i dalekovido jasno sagledao budućnost Crne Gore i njenu istorijsku sudbinu, čiji su osnovni principi bili i ostali borba za opstanak i borba za slobodu.
Vladika Vasilije je, prije svega, značajan kao pisac prve istorije Crne Gore, kao istoričar, za istoriju diplomatije ali i za istoriju jezika, za njegov istorijski i dijalektički razvitak. Ako se ima i vidu da je on jedna od najvećih ličnosti Crne Gore i njen vladar, time njegovo djelo postaje još značajnije.
Brojna Vasilijeva pisma, pisana narodnim jezikom, spadaju u najuspjelije naše epistole 18. vijeka. Ovi nadahnuti spisi autora predstavljaju kao pisca lijepe riječi trajne vrijednosti. Mada je i sam tvorac brojnih dokumenata, Vasilija interesuje arhivska građa u Cetinjskom manastiru iz prethodnih epoha. Posebno su ga privlačila dokumenta sa istorijskom tematikom, iz čega je nastala njegova „Istorija o Crnoj Gori” (1754), „Vječnopamjatnik” (1753) i „Cetinjski ljetopis”.
Istorijski mozaik
Prateći Vasilijevu aktivnost od 1740. do 1766. godine sklapa se istorijski mozaik njegovog doba, ređaju slike iz istorije Crne Gore, slike o mukotropnom vremenu kada su udareni temelji moderne crnogorske države na baštini srednjevjekovne Zete - Crne Gore, u čemu je uloga Vasilijeva nemjerljiva.
Godine 1740. zabilježena je u Crnoj Gori velika glad, tako da je na Vasilijevu molbu mletački princip poslao pomoć i „prepitao puk u ovoj krajini”. Istovremeno Vasilije se žali izvanrednom providuru Marku Kverinu da postoje nezahvalnici koji „mute Krajinu” i čak „naše kaluđere puškama su metali”, iako „fratri i kaluđeri oružje ne nose”, stoga moli da ih zaštiti i brani da se mirno Bogu mole. Pri tome, vladika se poziva na strica Danila, mitropolita koji je „vjernu službu pokazao principu”. Zato moli providura da prenese duždu iskrenu odanost, da premilostivi providur ispuni obećanje za pomoć, a protivnike kastiga.
Stalni kontakti i relativno dobri odnosi između Crne Gore i Mletačke republike karakterisali su ovaj period. Vladika Vasilije izražava veliku zahvalnost izvanrednom providuru Đovaniju Albriciju na srdačnom dočeku prilikom njegovog boravka u Mlecima, septembra 1744. godine. Istovremeno mu šalje pozdrave od mitropolita Save.
Vladika Vasilije je prilikom te posjete primio i orden od preuzvišenoga Senata mletačkoga. Međutim, već u oktobru 1744. godine Vasilije se ponovo obraća istom providuru molbom da mu objasni zbog čega su kapije grada Kotora zatvorene za Crnogorce kad su oni mirno ulazili u grad i ništa nijesu učinili da bi se takva odluka donijela prema krajini, izražavajući spremnost da dođe u Mletke da se sve razjasni, uz nadu da će međusobni odnosi i dalje biti srdačni. Kako, po svoj prilici, odgovor nije stigao brzo Vasilije se već naredne 1745. godine obraća providuru Marinu Donu žaleći se na Prčanjane da ne prihvataju njegovu sentencu i prave smutnju u gardu Kotoru.
Pismo Rusiji
Iste godine vladika Vasilije traži zaštitu za svoje podanike u Grblju, gdje knez Petar Lazarević trpi: „teške muke od svog strica guvernadura Đura, budući da je Đuro jedan čojak lakom koji uzima tuđe za sebe čineći se sam princip u Grbalj”.
Očigledno nezadovoljan odnosom Mlečana prma Crnoj Gori, Vasilije se u februaru 1746. godine obraća pismom Rusiji i grofu Bestjuževu Rjuminu preko Stefana Jovanovića, po kome i šalje pismo pozivajući se u njemu na prethodno dobre odnose sa Rusijom i podsjećajući na pomoć koju je car Petar Veliki upućivao Crnoj Gori i darove preuzvišenom mitropolitu Danilu Šćepčeviću, a poslije njega od carice Jelisavete Petrovne preosvještenom mitropolitu Savi.
Vasilije rusku caricu u pismu oslovljava sa „naša carica”, čijom dobrotom i pomoći u svetim knjigama „razgoni se neznanje kao magla a svjetlost čistog razuma i pobožnost sija”. Zbog toga on moli za pomoć u osnivanju škola filozofije, filologije i retorike, jer bi u tom slučaju „svi sinovi rimske crkve pristupili pravoslavlju, pošto su takvog uma Crnogorci, da i neškolovani može ubijediti velikog filozofa rimskog”, a njima „papa šalje učitelje u velikom broju”.
Jedan važan datum
On apostrofira Skadar, Albanopolje i Kotor kao gradove u kojima žive ljudi rimokatoličke vjere. Istovremeno ističe da bi mitropolija na Cetinju, ako dobije pomoć i obnovi se, mogla zasijati i braniti pravoslavlje, a crnogorski narod bi bio zahvalan „Njenom Imperatorskom Veličanstvu”. Zaslužuje pažnju i podatak da vladika Vasilije moli rusku imperatoricu da naredi „da se daju u štampu dvije istorije o Crnoj Gori koje su ukratko sastavljene”, koje šalje preko njenog poslanika u Konstantinopolju Alekseja Mihailoviča Obreškova i gosp. Nikole Jovanovića Vešnjakova, preko kojih će se upoznati sa njegovim narodom i crkvom, odnosno mitropolijom.
Na žalost, Vasilije ne kaže o kojim istorijama je riječ. Jedna je svakako njegova „Istorija o Crnoj Gori”, kako se i kaže u predstavci, dok bi druga mogla biti „Povijest o Skenderbegu Crnojeviću, na rodnom kršćenju nazvanom Đurđe”, naslovljenom kasnije kao Cetinjski (Crnogorski) ljetopis, kojeg je najvećim dijelom (pre)pisao sam Vasilije. U svakom slučaju ovaj podatak ima posebnu važnost zbog činjenice da vladika govori o štampanju istorije, koja je, najvjerovatnije, štampana desetak godina kasnije. Drugo je pitanje da li je bilo kakvih dopuna na rukopisu istorije između ove 1746. i 1754. godine. Važno je ovdje još i to: ovim podatkom se pomjera granica početka moderne crnogorske istoriografije, čiji je utemeljivač upravo Vasilije, za cijelu jednu deceniju.
Interesantno je i to da je u aprekaciji pisma označeno da je ta „istorija” pisana u Katedri mitropolitskoj cetinjskoj, u Crnoj Gori, što je od značaja ne samo sa terminološkog aspekta, već i suštinskog, ako se zna šta znači katedra.
Vrijeme balansa
Vladika Vasilije kao već zrela politička ličnost balansira između Mletačke republike i Rusije, želeći da ima dobre odnose i sa jednom i sa drugom. Radi toga on se 1747. godine obraća izvanrednom providuru, Vinćencu Grotiu, sa molbom da pomogne svetoj crkvi koja je „vazda bila na službu principovu”. Ovdje se Vasilije potpisuje kao „bogomoljac Vasilije Cetinjac Petrović, vikar generalni od Skenderije i Primorja”. Ovaj mu je potpis bio potreban prije svega da istakne da je Primorje pod jurisdikcijom Crnogorske mitropolije, a da se izvjesni Ivan Milošević, koji je otuđio neke crkvene stvari, nalazi u Kotoru, principovom gradu, te traži da ga primoraju da ih vrati.
Naredne, 1748. vladika se obraća istome providuru Vinćencu tražeći milost i pravdu principovu za svoje podanike u Grblju, posebno za sina kneza Petra Lazarovića koji je kao guvernadur odagnao Turke od Grblja i krajinu „predao principu”.
Zahladnjeli odnosi
Mada je Vasilije sredinom 18. vijeka vodio, uglavnom, samostalno crnogorsku državnu politiku, a vladika Sava crkvena djela, ipak se iz njegove prepiske može jasno zaključiti da je među njima u to vrijeme bio visok stepen saglasnosti i koordinacije, što se vidi u obraćanju providuru Valeriju Antelmiju: „ma što je ot mojega brata i gospodina mitropolita Save (pismo i javljanje), to je i moje”.
Pri tome on se poziva i na svoga strica mitropolita Danila, koji je ustanovio dobre odnose sa Mlečanima, odnose koji su bili takvi još od rimskog pape Lava Četvrog, čija se pisma čuvaju. Osim toga, naglašava Vasilije, „mitropolit skenderijski i primorski jest najstariji u Srbiji, Bosni i Bolgariji”, te od kada princip zavlada Kaštel Novim slobodni biskupi od Cetinja sa ovom krajinom bijahu mu od pomoći. U Novom i okolini sve crkve i svještenici posvećeni su rukom mitropolita Save sa Cetinja i „prežnjih”.
Međutim, žali se Vasilije providuru, „izašla je novina”, „jedan kaluđer kod Novoga u Savini, imenom Nektarije Ljubobratić, koji se rasta i raskaluđeri u ćesarskoj zemlji, dođe u Savinu i dozva jednoga popa iz Dalmacije na koga su tri tužbe principove”, koji pođe u Bosnu i tamo se posveti za vladiku dalmatinskog. Zato ovaj arhimandrit dođe iz Trebinja u Savinu da ne pita „vaše preuzvišeno gospodstvo”, zato „ištemo sud od principa prevedroga, te da nam daš savjet oćemo li pisat u Senat đeneralu”, jer „stoji naša uzdanica u tvoje p. gospodstvo”. U aprekaciji je potpis „smireni episkop cetinjski, skenderijski i primorski i trona serbskago eksarh Vasilij Petrović”.
Kako je razriješen ovaj spor oko uzurpacije manastira Savine od strane Ljubobratića ne zna se jer providurov odgovor nije sačuvan, kao ni to da li je uopšte odgovorio na vladičinu molbu. Iako Vasilije koristi svaku priliku da izrazi poštovanje i privrženost prisnih veza sa Rusijom. Stoga narednih peta godina Vasilije vodi intenzivnu prepisku sa ruskim zvaničnicima i institucijama.
Početkom 1753. godine on se obraća Kolegiji inostranih djela Rusije molbom da pomogne crnogorski narod koji se nalazi u vrlo teškom položaju još od vremena kada je „ovaj narod protiv otomanske imperije vojevao i koji je na taj način, budući od svojih saveznika Srba, podanika turskih, bio ostavljen sam u godinama 1712, 1714, 1716, kada je navukao na sebe velike turske ratove”, kada su turski varvari nastojali da istrijebe Crnogorce.
Veliki ugled u Moskvi, pričestio čak i caricu
Koliko je uvažavanje i ugled imao mitropolit Vasilije u Moskvi najbolje govori činjenica da je on 31. marta 1754. godine, na dan Spasenija na Veliki četvrtak služio liturgiju podnevnu, sa tamošnjim arhijerejima, sveštenicima i đakonima, u pridvornoj crkvi Sabora Uspenskog, gdje je svojom rukom pričestio caricu Jelisavetu i vodio cijelu ceremoniju.
Još veću počast i „veliku sreću”, prema sopstvenim riječima, imao je Vasilije kada je pred caricom 3. maja 1754. održao besjedu, a koji dan kasnije i pred ruskim prijestolonasljednikom Petrom Teodorovičem.
U avgustu 1754. Vasilije završava svoj višemjesečni boravak u Moskvi i vraća se u domovinu preko Beča i Venecije, o čemu pismom obavještava grofa Voroncova.
Tom prilikom izvještava da je stigao u Beč i da je Kolegiji inostranih djela poslao „poštom predstavku o drskosti i bezbožnim postupcima episkopa karlovačkog Nenadovića”.
Vrativši se u Crnu Goru on poduzima nove aktivnosti na uspostavljanju veza sa Mlečanima. Već u januaru 1755. godine žali se providuru Antoniju Moru na neke Budvane da na prevaru i lažima „prodaju Crnogorce” i nanose štetu Crnoj Gori i principu.
Ne boji se „koca i konopca”
Vasilijeve diplomatske aktivnosti bile su stalne prema Rusiji i Mletačkoj republici, ali i prema Beču i Bosni. Osim što se zauzimao za Crnogorce, on u pismu grofu Voroncovu 1755. godine opisuje stanje u Skenderiji, gdje se vrši teror nad Srbima i traži za njih i za pravoslavnu crkvu zaštitu Doma ruskog.
U odgovoru bosanskom veziru Mehmedu on ga upozorava da se ne boji njegovih prijetnji, niti „koca i konopca”, jer nikakva zla nije učinio sultanu nego to učini spuški kapetan Abdulah koji pobi svoje ljude i stoku plijeni, a podanike prodaje. Radi toga upozorava vezira da je bolje da bude u miru s Crnogorcima.
Istovremeno Vasilije se obraća agama Podgorice, Spuža i Žabljaka sa upozorenjem da spuški kapetan Abdulah posla tri izdajnika iz „našega naroda” da lažu vezira i čestitoga cara da bi napravio smutnju, podsjećajući ih da Crna Gora nikad harača nije plaćala kao što ni danas ne plaćaju sela crnogorska, koja su ispred samih gradova.
Smrt u Rusiji
Crnogorci su sredinom 18. vijeka, nakon uspostavljanja dobrih odnosa sa Rusijom, u znatnom broju odlazili u Rusiju tako da su čak postojali crnogorski vojni odredi u okviru husarskih pukova.
Vasilije se zauzimao i za njih moleći caricu da se „kompletira crnogorski puk" i da se „utvrde najvisočije privilegije".
Pri svakom novom obraćanju Ruskom dvoru mitropolit Vasilije ne propušta priliku da se poziva na stare gramote i privilegije u kojima je bila precizirana ruska pomoć Crnoj Gori i definisani međusobni odnosi.
Šezdesetih godina 18. vijeka dolazi do poboljšanja odnosa Crne Gore i Mlečana, tako da kontakti vladike Vasilija i providura bivaju sve češći, a sa ciljem regulisanja međusobnih odnosa".
U decembru 1765. godine Vasilije i pored, ličnih kontakata sa knezom Golicinim odlučuje da mu „pismeno predstavi narod crnogorski" počev od Crnojevića do njegovog vremena, kako kaže „radi prijateljstva i da iznese istinu".
Vasilije se svim svojim bićem i sposobnostima zalagao za narod crnogorski, iskao „visokocarsku i sverusku milost u slavu i službu" radi slobode otačestva svoga, ali ga je smrt zatekla u Rusiji 10. marta 1766.
Preuzeto sa: montenegrina.net
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR