Piše: Vukota Vukotić
Početak XV stoljeća označio je pokretanje kulturnog preporoda u gradovima-državama u Italiji, a zatim i širom Evrope, ne samo Zapadne, koji će u istoriji čovječanstva biti poznat pod imenom Renesansa. Procvat umjetnosti i želja za oživljavanjem antičkih ideala obilježili su ovo razdoblje povijesnog razvitka. No, teološke rasprave i zaokreti, raskid sa sholastikom i gotikom, jednako su doprinijeli razvoju Renesanse. Sve to je bilo prožeto i kroz ideju o uniji sa Pravoslavljem, preko kojeg su mislioci zapada se ponovo upoznali sa antičkom filosofijom. Pojava učenog vizantijskog cara Manojla Paleologa u Italiji 1400. godine, označila je skoro potpuni preokret u gledanju Zapada na Vizantince. Tri decenije prije toga, cara Jovana V su dočekali kao prosjaka i dužnika koji ne ispunjava obaveze, no sada Manojlo je bio heroj i branilac hrišćanstva od islamske najezde. Ujedno probudilo se interesovanje učenih ljudi italijanskih gradova i prvih humanista za grčki jezik i djela antičke filosofije. Do tada, grčki je bio praktično mrtav jezik u Italiji, što potvrđuje činjenica da je Frančesko Petrarka poṥedovao jedan rukopis Homerov, ali nije razumjeo ni riječ. Ponovno izučavanje ovog jezika počelo je dolaskom Manojla Hrisolora, učenika Dimitrija Kidona u Firencu, đe otvara prvu katedru za starogrčki. Interesovanje za antiku i grčke pisce i filosofe bilo je svakoga dana sve veće, pa su i otvorili nove puteve za širenje i distribuciju rukopisa i vizantijskih biblioteka. Delegacija Manojla II Paleologa, „cara filosofa“, kako ga naziva Kidon, samo je produbila ovu potražnju. Renesansa je mogla da počne. (Dž. Dž. Norič, 2010: 303).
Lagana, ili bolje reći naslućena, odvojenost filosofije od teologije, unutar sholastike, sa filosofima Renesanse došla je do punog izražaja. Dok su učenja sv. Tome Akvinskog, Dunsa Skota, Viljema Okamskog i drugih, bila skoro isključivo naslonjena na komentar i tumačenje Aristotela, početkom XV stoljeća, dolazi do novog interesovanja i ponovnog otkrivanja filosofskog sistema Platona. Postepeno odbacivanje učenja i koncepta velikog Stragiranina, kao dogme koja je saglasna sa učenjem Crkve, dovodi do stvaranja intelektualne atmosfere u kojoj se naglašava reinterpretacija antike i odbojnost prema sholastici, iliti nečemu što će sami filosofi renesanse prozvati „Srednjim vijekom“. (Uzelac, 2003:395). Renesansna filosofija ima svoje viđenje idealne države i shvatanje hrišćanstva kao jednog razdoblja u razvoju religijske svijesti i napretka čovječanstva do jedne univerzalne filosofske religije. Ovako je zadatake filosofije svoga doba definisao jedan od njegovih najznačajnijih predstavnika, Marsilio Fičino. Oživljavanje interesa za antičkim svijetom, proizvelo je ne samo okretanje od Aristotela ka Platonu, nego i prihvatanje mističnih učenja starih naroda, Grčke, Egipta, Persije i drugih, pa se prevode djela poput Hermesa Trismegidosa, Orfeja i Zaratustre, iako su po srijedi zapravo kasnoantički falsifikati. Ovo nije značilo da su mislioci „kvatročenta“ odbacili Hristov nauk i vjeru, već samo da se se trudili da daju novo značenje svijetu oko sebe i povežu se sa korijenima antike.
Ponovno tumečenje hrišćanskih dogmi u svijetlu neoplatonizma, filosofima renesanse otkrilo je fantastični svijet prepun tajnih doktrina, za razliku od uštogljenosti sholastike oslonjene na Aristotela. Potporu za ovakve teze i zamisli, renesansni filosofi, naročito i prije svih Marselo Fičino, nalaze u tumačenju poruka o svetom Trojstvu sv. Pavla Rimljanima u Svetom pismu. On je uspio da riječi svetog Pavla, „Jer je od njega, kroz njega i za njega“ poveže sa Platonovim drugim pismom Dionisiju. Kako to sam Fičino objašnjava: „Kada je rekao da je sve od Njega, kroz Njega i radi Njega, naš Platon je kralju Dioisiju objasnio da u Bogu postoji ovaj trostruki poredak uzroka: od Njega – eficijelni uzrok, kroz Njega – egzemplarni uzrok, i radi Njega – finalni uzrok“. (E. Vind, 2019:321).
Ovakvih ideja o pomirenju platonizma i hrišćanske dogme u doba Renesanse sigurno da ne bi bilo da nije došlo do priliva učenih ljudi i znanja iz Vizantije, koji su donijeli stare spise i tako omogućili da Italija postane intelektualni centar Evrope u naredna dva stoljeća. Od svih mislilaca Vizantinskog carstva, koji su pred osmanskom opasnošću prešli na Zapad, najveći uticaj na razvoj Renesanse ostvario je Georgije Gemistos Pleton iz Mistre.
Ovog, možda i posljednjeg velikog mislioca Vizantije, slavili su širom Italije kao „najvećeg učenjaka koga svi nazivaju drugim do Platona“, a Malatesta je njegovo tijelo sa Peloponeza prebacio u Rimini i sahranio u katedrali. (E. Vind, 2019:323). Akademija koju je Pleton osnovao u Mistri, navela je i Lorenca Medičija da u Firenci osnuje platoničarsku školu, a pretpostavlja se da je i Rimska akademija bila pod istim uticajem, što je izazvalo podozrenje klera za vrijeme pape Pavla II. Upravo s ovim pokušajima spajanja filosofskih tradicija Istoka i Zapada, dolazi do rađanja ideje o „utopijskim nadama o univerzalnoj vjeri koja će prevazilaziti sve sektaške razlike. To bi, prema formuli koju je za tu doktrinu predložio (Nikola) Kuzanski, bila religija in rituum varietate (u raznolikosti rituala)“ (E. Vind, 2019:323).
Osnova za takve ideje biće stvorena na sjednicama dva velika crkvena sabora XV vijeka, Bazelskom i Firentinskom. Haos koji je vladao na istoku Evrope sa prodorom Osmanlija i islama, imao je ekvivalenta na Zapadu gdje se katolička crkva, na početku XV stoljeća, nalazila u ozbiljnoj dekadenciji. Spor koji je izazvao češki teolog i reformator Jan Hus, uzdrmao je katolički svijet i zbog toga je sazvan koncil u Bazelu. Ciljevi ovog koncila su bili široko postavljeni sa tri glavne tačke: iskorijeniti jeresi – husitsku i bogumilsku, uspostavljanje unije sa Grcima i reforma Katoličke crkve. (F. Šanjek, 1987: 86) Ubrzo se na njemu izrodila ideja, nazvana koncilijarizmom, da je sabor iznad pape i da može da rediguje njegove odluke. Među pobornicima ove ideje naći će se, u jednom trenutku, velika imena renesansne filosofije i teeologije, poput Nikole Kuzanskog, Huan Alfonsa od Segovije i Eneje Silvia Pikolominija (kasnije pape Pija II). U svom djelu De concordantia catholica Nikola Kuzanski razvija i temu ujedinjenja Istočne i Zapadne crkve. (E. Banić-Pajnić, 2007:45).
Poseban podstrek ovim idejama dala su nova strujanja u Renesansi pod uticajem priliva mudrosti sa Istoka. Time će se iskristalisati novi zadatak renesansnih mislilaca, da stvore novi sistem pobožne filosofije „pia philosophia“, koja bi ujedinila učenja i tumačenja hrišćanskog svijeta i suprostavila se dekadenciji papa, prozelitizmu pravoslavlja ali i obnovili apostolske vrijednosti. Svjesni dosadašnjih nedostataka crkvi i na Istoku i na Zapadu začetnici renesansne misli, prije svih Nikola Kuzanski, žele stvoriti jednu sveobuhvatnu reformu Crkve, ujediniti njene djelove „kroz ideju povezivanja raznih religijskih tradicija i temeljenu na razumu.“ (E. Banić-Pajnić, 1996:43). Uvođenjem novog metoda.
(Nastavlja se)
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR