Priredio: Vladimir Jovanović
U svojoj — ispostavilo se — posljednjoj za javnost izjavi, 17. aprila 1975. titogradskoj „Pobjedi”, Blažo Jovanović povodom tri decenije od formiranja prve poslijeratne vlade Crne Gore, na čijem je bio čelu, među svim drugim „tekovinama četvorogodišnje [1941-1945.] revolucionarne i oružane borbe” ocijenjuje da je „najznačajnija NEZAVISNOST CRNOGORSKOGA NARODA i drugih naroda i narodnosti Jugoslavije, pravo na nesmetan i samostalan put, na zajedništvo, bratstvo i jedinstvo”.
Na Cetinju je 6. oktobra 1968, kako se izvještavalo, „svečanim mitingom počela proslava 20-godišnjice Osnivačkog kongresa Komunističke partije Crne Gore”.
Jovanović, od 1945. i partijski i državni šef Crne Gore, tada „nije na vlasti” u Titogradu, jer je početkom 1963. izabran za predśednika Ustavnog suda Jugoslavije u Beogradu. No još je član Predśedništva Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije.
Mitingu su, između ostalih, prisustvovali novi lideri Socijalističke Republike Crne Gore, Veselin Đuranović i Vidoje Žarković — ipak je glavni govornik Jovanović.
Uoči proslave jubileja, bilježi se da je Jovanović centralna ličnost i svečanosti „nove radne pobjede”. U luku Kotor je 2. oktobra 1968. uplovio novi, ukupno 19-ti u floti brod crnogorskog pomorskog preduzeća „Jugooceanija”, izgrađen u brodogradilištu Split: 187 m dužine, 23 m širine, nosivosti 28.000 tona. Blažov ratni drug, general-pukovnik u penziji Gligo Mandić, naglašeno je „jedan od organizatora ustanka u Crnoj Gori”, kumuje brodu — nazvan je „13. jul”.
Četiri dana kasnije, na Cetinju, Blažo Jovanović — naslovna fotografija uz ovaj tekst tada je napravljena — govori na masovnom mitingu, kojem prisustvuju osim domaćih i desetina hiljada „radnih ljudi i građana” iz Titograda, Budve i drugih opština Crne Gore. On podvlači kako je osnivanje crnogorske, kao i drugih republičkih komunističkih partija, „logičan rezultat ispravne NACIONALNE POLITIKE KPJ”.
Uslove u kojima je utemeljena KP Crne Gore opisuje kao „doba opšteg poleta za izgradnju zemlje, ali i vrijeme Informbiroa, početka velikog pritiska na našu zemlju da se odrekne samostalnog puta u socijalizam, da posluša i izvrši ‘bratske’ naloge Moskve i postane oruđe VELIKODRŽAVNOG RUSKOG HEGEMONIZMA”.
„Osobito je značajno”, kazao je Blažo Jovanović, „što je Osnivački kongres na određeni način ponovo potvrdio državnost Republike Crne Gore, NACIONALNU INDIVIDUALNOST CRNOGORSKOGA NARODA — crnogorsku naciju koja je objektivno već postojala, ali je iz raznih razloga bilo i takvih koji su to osporavali”.
„A i danas ima poneko ko žali što je baš tako riješeno nacionalno piotanje. No, neka žali”.
Deceniju kasnije, oktobra 1978, obilježena je 30. godišnjica crnogorske komunističke partije.
Na svečanoj śednici Centralnog komiteta Saveza komunista Crne Gore glavni referat saopštio — Vuko Vukadinović, Mojkovčanin, diplomirani pravnik, koji će 1986-1989. biti crnogorski premijer.
„Osnivački kongres Komunističke partije Crne Gore još jedna je potvrda politike nacionalne ravnopravnosti za koju se borila Komunistička partija Jugoslavije (KPJ), naročito od dolaska druga Tita na njezino čelo i koju je izborila u toku socijalističke revolucije”, kazao je Vukadinović.
Bio je to „izraz kontinuiteta politike KPJ o nacionalnom pitanju, rezultat pobjedonosne revolucionarne borbe i razvoja partijske organizacije, ali i novi kvalitet u smislu preobražavanja partijske organizacije Crne Gore u SAMOSTALAN IDEJNO-POLITIČKI SUBJEKT, u sastavu KPJ, koji, kao VODEĆA SNAGA radničke klase i SVOJE NACIJE, odgovara za tokove i dostignuća socijalističkog razvoja Crne Gore, kao i za sudbinu jugoslavenske socijalističke zajednice”.
Vuko Vukadinović je naglasio da je „stvaranje buržoaske Jugoslavije za Crnu Goru značilo GUBITAK POLITIČKE I DRŽAVNE INDIVIDUALNOSTI”.
„U centralizovanoj Kraljevini Jugoslaviji CRNOGORSKI NAROD JE NACIONALNO OBESPRAVLJEN. U uslovima kapitalističke eksploatacije pitanje nacionalne obespravljenosti se još više zaoštrilo”.
Za crnogorske komuniste „krajnje siromašto i bijeda najvećeg dijela naroda predstavljali su socijalnu osnovu na koju su se program i revolucionarna djelatnost Partije oslanjali”.
„Crna Gora je bila najnerazvijenija jugoslovenska pokrajina, sa malobrojnom radničkom klasom, izrazitom agrarnom prenaseljenošću i bez perspektive za promjenu takvog stanja. O tome svjedoči i podatak da je u 1927. godini Crna Gora imala samo 2.200 radnika i oko 1.000 šegrta, a 1931. oko 3.000 radnika, 1.000 nadničara i oko 600 šegrta. Tako malobrojna radnička klasa surovo je eksploatisana. Najamnine su bile ispod svakog minimuma”.
„U situaciji opšte nerazvijenosti, teških uslova života, u sistemu političkog BESPRAVLJA, TERORA i GUŠENJA SLOBODA, u masama je rasla svijest da se izlaz može naći jedino korijenitom promjenom sistema”, kazao je Vukadinović. „Ta svijest je povezivala različite socijalne slojeve — radnike, seljake, intelektualce. Tako je jačala težnja ka revolucionarnom mijenjanju tog stanja”.
„Boreći se protiv svih vidova obespravljenosti, crnogorski komunisti istovremeno su se BORILI I ZA NACIONALNU RAVNOPRAVNOST CRNOGORSKOGA NARODA i u vremenu kada KPJ nije imala sasvim razuđenu politiku o nacionalnom pitanju”.
Vukadinović citira Titovo „Pismo za Srbiju” od 2. novembra 1936. u kojem izražava opredjeljenje „za slobodnu zajednicu svih naroda, u sadašnjim granicama, uređenju na federativnoj osnovi, a protiv svakog ugnjetavanja bilo kojeg naroda po drugome, odnosno da hrvatski, slovenački, srpski, makedonski i CRNOGORSKI NAROD treba da se na demokratski način izjasne kako žele da urede svoje međusobne odnose u državnoj zajednici’”.
Opisujući predistoriju stvaranja KP Crne Gore, Vukadinović kaže da su 1941. „Partija i rukovodstvo Narodonooslobodilačkog pokreta izašli pred narod sa političkom platformom borbe za nacionalno i socijalno oslobođenje i demokratsku vlast” i da je „parola bratstva i jedinstva nastala u vrijeme raspirivanja nacionalne mržnje i orgijanja profašističkih utvara — kao humana alternativa”.
„Dramatika oslobodilačke borbe i revolucije učvrstila je POLITIČKO, IDEJNO I MORALNO JEDINSTVO CRNOGORSKOGA NARODA i svijest o sopstvenoj ulozi i ravnopravnom položaju u budućoj zajednici jugoslovenskih naroda”, napomenuo je.
„U toku revolucije, CRNOGORSKI NAROD JE IMAO SVOJA PARTIJSKA I VOJNA RUKOVODSTVA, vojne jedinice i štabove, organe narodne vlasti i svoju skupštinu, organizacije Narodnog fronta, omladine i žena”.
„Na zasijedanju Crnogorske antifašističke skupštine narodnog oslobođenja, 13-15. jula 1944, donijeta je ISTORIJSKA ODLUKA o konsituisanju Crne Gore kao državne zajednice i ravnopravnog subjekta u jugoslovenskoj zajednici naroda i narodnosti”.
Vukadinović ocjenjuje da su „principijelna politika KPJ o nacionalnom pitanju, razvoj komunističkog i radničkog pokreta u Crnoj Gori u predratnom period, masovno učešće crnogorskoga naroda u narodnooslobodilačkoj borbi i ogroman doprinos njezinoj pobjedi stvorili uslove da se prvi put ISTINSKI RIJEŠI CRNOGORSKO NACIONALNO PITANJE”.
„Na tim temeljima i kao značajna tačka na tom razvojnom putu, Osnivačkim kongresom, partijska organizacija preobrazila se u Komunističku partiju Crne Gore”.
„Osnivački kongres KP Crne Gore održan je u vrijeme po mnogo čemu izuzetno i značajno; u dane sudbonosne za dalji razvitak naše revolucije; istorijski Peti kongres KPJ, održan je samo nekoliko mjeseci ranije”.
„Staljinistička kampanja bješnjela je najžešće baš tih dana kada su se delegati crnogorske partijske organizacije sastali na Osnivačkom kongresu”, a kongres je „jednodušno i odlučno odbio optužbe Informbiroa i izrazio čvrstu riješenost komunista i crnogorskoga naroda da, zajedno s drugim narodima i narodnostima, brani i odbrani tekovine naše revolucije, nezavisnost i suverenost naše zemlje i sopstveni put socijalističkog razvoja”.
„Ciljevi za koje su se komunisti i druge napredne snage borili u predratnom periodu, u narodnooslobodilačkoj borbi i socijalističkoj revoluciji, i koji su kao zadaci postavljeni na Osnivačkom kongresu, postali su realnost u socijalističkoj revoluciji”.
„Kao i cijela Jugoslavija”, kazao je Vuko Vukadinović, „SR Crna Gora je u poslijeratnom razvoju iz osnova izmijenila svoj lik; nastale su duboke ekonomske i socijalne promjene”.
U Crnoj Gori „razvile su se potpuno nove grane privredne grane: crna i obojena metalurgija, metalna industrija, energetika, rudarstvo, drvna industrija, pomorska privreda”.
„SR Crna Gora je postigla značajne rezultate na putu industrijalizacije. Prośečna stopa rasta industrijske proizvodnje za period 1948-1977. iznosi 14,1%, što je obezbijedilo da se u odnosu na 1947. godinu poveća za preko 47 puta i da svoje učešće u ukupnoj strukturi privrede sa nepunih 5% poveća na 29%”.
„To je omogućilo da u posljednjih 25 godina društveni proizvod raste po prośečnoj stopi od 6,8% i da društveni proizvod po stanovniku bude povećan 3,3 puta”.
Pobjeda je opet naša! Kako je prije 75 godina osnovana Komunistička partija Crne Gore (4)
Bilježi se i porast poljoprivredne proizvodnje, sa godišnjom stopom rasta od 5,3%.
„Odmah poslije rata u Crnoj Gori ni jednog km puta sa savremenim kolovozom; a od početka ovog planskog perioda izgrađeno je 650 km”.
„Za posljednjih 10 godina turistički promet je povećan za 350%. U prošloj [1977.] godini broj noćenja turista porastao je za 16 puta u odnosu na 1955, a broj turista u ovoj godini iznosi skoro million”, saopštio je Vuko Vukadinović.
„Osnovnim obrazovanjem obuhvaćeno je gotovo 99% đece od 7 do 10 godina, odnosno preko 92% đece od 11 do 14 godina; a srednjim usmjerenim obrazovanjem 51% omladine od 15 do 18 godina. Na Univerzitetu ‘Veljko Vlahović’ u Titogradu studira oko 14.000 redovnih i vanrednih studenata i oko 6.000 na ostalim univerzitetima u zemlji”.
„Zdravstvenim osiguranjem je obuhvaćeno cjelokupno stanovništva i snažno se razvila mreža zdravstvenih ustanova. Broj stanovnika na jednog ljekara smanjio se sa 4.500 u 1948. na oko 1.100 u 1976. godini”.
Iznio je Vuko Vukadinović i ovaj podatak: od 1954. u Crnoj Gori „izgrađeno preko 130.000 stanova”.
„Tako buran materijalni i društveni razvitak doveo je do promjena u socio-ekonomskoj strukturi društva. Procenat poljoprivrednog stanovništva smanjio se sa oko 80% uoči rata, na oko 30% danas”.
„Siromašne palanke, u kojima se jedva životarilo, pretvorene su u moderne gradove”; „broj zaposlenih povećao se sa 7% u 1952. godini na preko 19% u 1976, danas ih je oko 112.000”; „storeni su brojni radni kolektivi u kojima rade desetine hiljada radnika”…
Blažo i Đilas: Kako je prije 75 godina osnovana Komunistička partija Crne Gore (5)
„Slika opšteg razvoja Republike u ovome periodu ne može se predstaviti ni najširim spiskom podataka”, kazao je. „Ne mogu se brojčano izraziti sve one duboke kvantitativne socijalne i ekonomske promjene u životu naših radnih ljudi, u izmjeni načina njihovog života”.
Ali, „iako su rezultati postignuti u poslijeratnom razvoju naše Republike zaista impozantni, Crna Gora još nije prevladala svoju ekonomsku nerazvijenost”, a „na putu daljeg materijalnog i socijalnog samoupravnog razvoja naše Republike moramo savladati još mnoge teškoće i probleme”.
Evo kako je u oktobru 1978. izazov budućnosti sagledavao Vuko Vukadinović:
„U narednoj etapi naš OSNOVNI ZADATAK mora biti: udvostručiti vlastite napore, kako bismo tim putem i uz pomoć šire društvene zajednice što prije stvorili uslove da Socijalistička Republika Crna Gora SREDSTVIMA VLASTITE AKUMULACIJE UTIČE NA SOPSTVENI RAZVOJ”.
(Kraj)
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR